Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ Κυριακῇ δευτέρᾳ τῶν Νηστειῶν, μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ τοῦ Θαυματουργοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ, διαπρέψαντος ἐν ἔτει ἀπὸ Χριστοῦ ͵ατμ’ (1340).

Ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος εἰς τὸ ὁποῖον ἐπῆγεν ὁ Ἅγιος, εὑρὼν αὐτὸν ὁ Στέφανος ὁ ἄρχων τῶν Σέρβων [4] τὸν παρεκίνει ἐπιμόνως νὰ τὸν πάρῃ εἰς τὸ ἰδικόν του βασίλειον, ὅμως δὲν ἠδυνήθη. Τὸν ἠνάγκασεν ὅμως κατόπιν πολλῶν καὶ ἐπιμόνων παρακλήσεων νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ὡς πρέσβυς αὐτοῦ πρὸς τοὺς βασιλεῖς. Παρελθόντος δὲ ὀλίγου καιροῦ, ἐπέστρεψε καὶ πάλιν εἰς τὴν ἐπαρχίαν του, παρακινούμενος ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἀπὸ τὴν ὑποχρέωσιν, τὴν ὁποίαν εἶχεν ὡς Ἀρχιερεὺς τῆς προστασίας τοῦ ποιμνίου του, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἀπὸ τοὺς βασιλεῖς, ἀκόμη δὲ καὶ ἀπὸ τὸν Πατριάρχην, διότι ἐνόμιζον ὅτι εἶχον πλέον παύσει τὰ σκάνδαλα. Ἀλλὰ καὶ πάλιν ἠκολούθησαν ἄλλαι ἀφορμαὶ ταραχῆς καὶ διχονοίας καὶ πάλιν ὁ Ἅγιος ἐκεῖνος Ἀρχιερεὺς ἠμποδίσθη καὶ ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκην καὶ ἀπὸ τὴν Μητρόπολιν καὶ μὲ ψῆφον τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας ἐπῆγεν εἰς τὴν Λῆμνον, τὴν ὁποίαν μὲ τὴν διδασκαλίαν του καὶ μὲ τὰ θαύματά του κατὰ πολὺ τὴν ὠφέλησε. Κατὰ δὲ τὸ διάστημα τῆς ἐκεῖ διατριβῆς του, προσκληθεὶς ἐπῆγεν εἰς μικράν τινα πόλιν, εἰς τὴν ὁποίαν ἠκολούθησε πανώλης, ποιήσας δὲ ἐκεῖ λιτανείαν μὲ ὅλον τὸν λαὸν καὶ παρακαλῶν τὸν Θεὸν κατέπαυσε τὸ θανατικόν.

Τέλος οἱ Θεσσαλονικεῖς δὲν ὑπέφεραν νὰ ἀπολαμβάνουν οἱ ξένοι τὸ ἰδικόν των καλόν, ἐξ αἰτίας σκανδαλοποιῶν τινων. Ὅθεν ἑτοιμάσαντες πλοῖον ἀρχοντικὸν ἀποκλειστικῶς διὰ τὸν σκοπὸν αὐτὸν καὶ ἐπιβιβασθέντες αὐτοῦ οἱ πρῶτοι ἄρχοντες τῆς Ἐκκλησίας ἐπῆγαν εἰς τὴν Λῆμνον καὶ μετ’ ὀλίγας ἡμέρας ἔφεραν τὸν Ποιμένα τὸν καλὸν εἰς τὴν ποίμνην του. Τόση δὲ χαρὰ ἔγινε κατὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Ἁγίου, ὥστε οἱ ψάλλοντες ὡς νὰ ἦτο ἡ λαμπροφόρος ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως ἄφησαν τὰς συνηθισμένας ψαλμῳδίας εἰς τὰς εἰσόδους τῶν Ἀρχιερέων, καὶ ἐμπνευσθέντες ἐκ Θεοῦ ἔψαλλαν τὸ «Ἀναστάσεως ἡμέρα» κ.τ.λ., τὸ «Καθαρθῶμεν τὰς αἰσθήσεις» κ.τ.λ., τὸ «Φωτίζου, φωτίζου» καὶ τὰ λοιπά. Καὶ τὸ θαῦμα ἦτο ὅτι δὲν εὑρέθη ποῖος ἦτο ὁ συμβουλεύσας τοὺς ψάλτας νὰ ψάλλουν τὰ τοιαῦτα τροπάρια, οὔτε ποῖος ἦτο ὁ πρῶτος ὅστις ἔκαμε τὴν ἀρχὴν τῆς τοιαύτης ψαλμῳδίας ἐκείνης. Μετὰ τρεῖς ἡμέρας διώρισεν ὁ Ἅγιος καὶ ἔγινε Σύναξις κοινὴ καὶ λιτανεία μὲ τὰς ἁγίας Εἰκόνας καὶ μετὰ τὴν λιτανείαν ἔκαμε καὶ διδαχὴν περὶ ὁμονοίας καὶ εἰρήνης, ὕστερον δὲ ἐλειτούργησε καὶ τὴν ἀναίμακτον θυσίαν, διὰ νὰ ἁγιάσῃ καὶ μὲ αὐτὴν τὸν λαόν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ Ὁσίου τούτου Γρηγορίου, τοῦ ἐν τοῖς ὁρίοις τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀσκήσαντος, βλέπε ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ϛʹ (6ῃ) τοῦ μηνὸς Ἀπριλίου.

[2] Ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου, γλαφυρωτάτην καὶ διδακτικωτάτην ὁμιλίαν τοῦ Ἁγίου, ἐκφωνηθεῖσαν κατὰ τὴν παροῦσαν Δευτέραν Κυριακὴν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καταχωρίζομεν ἐνταῦθα μετὰ τὴν βιογραφίαν του.

[3] Ἐπιστρέψας ὁ Βαρλαὰμ εἰς τὴν ἰδίαν αὑτοῦ πατρίδα ἀπέβαλε τὸ προσωπεῖον τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν ὁποίαν εἶχε δῆθεν ἀσπασθῆ καὶ ἐπανελθὼν εἰς τοὺς Λατίνους ἐγένετο Ἐπίσκοπος τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λατινικῆς Ἐπισκοπῆς Ἱέρακος. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἔκτοτε κατὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συνέγραψεν, ὑπὲρ τῆς ὁποίας τοσοῦτον ἄλλοτε δῆθεν ὑπερεμάχει (Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ. Εʹ (αʹ) σελ. 193).

[4] Στέφανος Δʹ ὁ Δουσὰν (1331-1355). Βλέπε περὶ τούτου ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ὁσίου Συμεὼν τῆς ἐν Ἄθῳ Μονῆς τοῦ Χιλανταρίου, τῇ ιγʹ (13ῃ) τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου.

[5] Πρόκειται περὶ τοῦ Ἰωάννου Εʹ τοῦ Παλαιολόγου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 1341-1391. Οὗτος εὑρίσκετο τότε εἰς ἔριδας μετὰ τοῦ πενθεροῦ του βασιλέως Ἰωάννου Ϛʹ τοῦ Κατακουζηνοῦ (1347-1354). Ὑπῆρχε δὲ ἡ ἔρις διότι ἀποθανόντος ἐν ἔτει 1341 τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ τοῦ Παλαιολόγου (1328-1341), ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἀνήλικος υἱός του Ἰωάννης Εʹ ἡλικίας τότε ἐννέα μόλις ἐτῶν. Ὁ Ἰωάννης Κατακουζηνός, φίλος στενὸς τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ, ἀνέλαβε τὴν προστασίαν τοὺ ἀνηλίκου βασιλέως, μετ’ ὀλίγον ὅμως ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἴδιος, χωρὶς καὶ νὰ ἀποξενώσῃ τῆς βασιλείας τὸν Ἰωάννην Εʹ, μάλιστα τὸν ὑπάνδρευσε μετὰ τῆς θυγατρός του. Συνεπείᾳ τούτου ἠκολούθησαν αἱ προρρηθεῖσαι ἔριδες καὶ διαμάχαι, δι’ ἃς μεγίστη ὑπῆρξεν ἡ εὐθύνη τοῦ Πατριάρχου Ἰωάννου ΙΔʹ τοῦ Καλέκα, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης Εʹ ἀνάξιος ἀπεδείχθη τῆς τε βασιλείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀποδεχθεὶς κατά τινα ἐπίσκεψίν του εἰς τὸν Πάπαν, ἐν ἔτει 1369, τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὑποταγήν, τὴν ὁποίαν ὅμως ἀπέτρεψεν ἡ εὐσέβεια τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου καὶ τοῦ λαοῦ. Ὁ Ἰωάννης Ϛʹ ἐβασίλευσε μέχρι τοῦ ἔτους 1354, καθ’ ὃ ἀποχωρήσας τῆς βασιλείας ἐκάρη Μοναχὸς λαβὼν τὸ ὄνομα Ἰωάσαφ.

[6] Τόμος Ἀγάπης, σελ. 31.