Ὑπαπαντή· Ἑλληνικὴ λέξις σημαίνουσα ὑποδοχή· εἶναι μεταγενέστερος τύπος τοῦ ὑπαντή, ὑπάντησις, καὶ τοῦ ἔτι ἀρχαιοτέρου ὑπαπάντησις. Ἡ Ὑπαπαντὴ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἶναι Δεσποτικὴ ἑορτὴ τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας, εἰς ἀνάμνησιν τῆς προσαγωγῆς τοῦ Θείου Βρέφους εἰς τὸν ναὸν ὑπὸ τῆς Παναχράντου Μητρός του, κατὰ τὴν τεσσαρακοστὴν ἡμέραν ἀπὸ τῆς Γεννήσεώς του καὶ τῆς ὑπαπαντῆς (ὑποδοχῆς) αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ Δικαίου Συμεών, ἐνῷ εἰς τὴν Δύσιν θεωρεῖται Θεομητορικὴ ἑορτὴ καὶ ἀναφέρεται εἰς τὸν καθαρισμὸν τῆς Θεοτόκου ἀπὸ τῆς λοχείας αὐτῆς.

Ἡ ἑορτὴ τῆς Ὑπαπαντῆς εἶναι μία τῶν ἀρχαιοτέρων ἑορτῶν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Περὶ ταύτης ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης σημειοῖ τὰ ἑξῆς· «Ἡ ἑορτὴ τῆς Ὑπαπαντῆς, κατὰ τὸν Κεδρηνόν, ὡρίσθη νὰ ἑορτάζηται εἰς τὸν καιρὸν τοῦ Ἰουστίνου τοῦ Θρᾳκός, τοῦ ἐν ἔτει φιη’ (518) βασιλεύσαντος ἥτις ἕως τότε δὲν ἑωρτάζετο. Κατὰ δὲ τὸν Θεοφάνην, ἐν τῷ Χρονικῷ, ἤρχισεν αὕτη νὰ ἑορτάζηται κατὰ τὸ δέκατον πέμπτον ἔτος τῆς βασιλείας τοῦ μεγάλου Ἰουστινιανοῦ, ἀνεψιοῦ τοῦ προαναφερθέντος Ἰουστίνου, βασιλεύσαντος ἐν ἔτει φκζ’ (527) ἤτοι: ἡ Ὑπαπαντὴ ἤρχισε νὰ ἑορτάζηται ἐν ἔτει φμε’ (545) τὴν β’ (2αν) τοῦ Φεβρουαρίου, ἐνῷ πρότερον ἑωρτάζετο κατὰ τὴν ιδ’ (14ην) Φεβρουαρίου, ὡς λέγει ὁ Γεώργιος ὁ Ἁμαρτωλὸς. Ἴσως δέ, ὁ μὲν Ἰουστῖνος διώρισε νὰ ἑορτάζηται αὕτη τὴν ιδ’ (14ην) τοῦ Φεβρουαρίου, ὁ δὲ Ἰουστινιανός, ἀκριβέστερον, διώρισε νὰ ἑορτάζηται τὴν β’ (2αν) τοῦ Φεβρουαρίου (ὅρα σελ. 66 καὶ 88 τοῦ β’ τόμου τοῦ Μελετίου)». Ἀλλὰ καὶ ἔτι ἀρχαιοτέρα τῶν ἐνταῦθα ἀναφερομένων χρονολογιῶν τυγχάνει αὕτη, διότι ὁ ἑορτασμὸς αὐτῆς ἀπαντᾷ ἐν Ἱεροσολύμοις ἀπὸ αὐτῆς ἔτι τῆς τετάρτης ἑκατονταετηρίδος. Ὁ νεώτερος Β. Στεφανίδης ἐν τῇ «Ἐκκλησιαστικῇ Ἱστορίᾳ» αὐτοῦ (σελ. 290) τάττει τὴν ἑορτὴν τῆς Ὑπαπαντῆς μεταξὺ τῶν Θεομητορικῶν ἑορτῶν καὶ μάλιστα πρώτην ἐξ αὐτῶν, ὡς ἀρχαιοτέραν τῶν ἄλλων, γράφων τὰ ἑξῆς: «Αἱ ἀρχαιότεραι Θεομητορικαὶ ἑορταὶ εἶναι αἱ ἑπόμεναι: Ἡ Ὑπαπαντὴ ἀπαντᾷ ἐν Ἱερουσαλὴμ τέλη τῆς τετάρτης ἑκ/ρίδος (Pregrinatio Silbiae, ἤτοι Aetheriae, κεφ. 26 Ἑλλ. μετάφρασις ἐν Νέᾳ Σιών, 1908, 228). Τοῦτο δὲν ἀντιβαίνει εἰς τὰ προηγουμένως λεχθέντα, διότι ἡ ἑορτὴ αὕτη ἐθεωρεῖτο τότε μόνον Δεσποτική. Ἡ εἴδησις, κατὰ τὴν ὁποίαν ἡ ἑορτὴ αὕτη ἱδρύθη ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος Ἰουστινιανοῦ τῷ 541 ἐξ ἀφορμῆς σεισμοῦ καὶ ἐπιδημείας (Νικηφόρου Καλλίστου, γράψαντος ἀρχὰς 14ης ἑκ/ρίδος, Ἐκκλ. Ἱστορία 1, 17, 28) ἀφορᾷ εἰς τὴν εἰσαγωγὴν αὐτῆς εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Κων/πόλεως.

Εἰς τὴν Ὑπαπαντὴν λόγους συνέγραψεν ὁ Χρυσόστομος δύο, ὧν τοῦ μὲν πρῶτου ἡ ἀρχή ἐστιν αὕτη· «Οὐ μένον φορεῖ σάρκα», τοῦ δὲ δευτέρου αὕτη· «Φαιδρὸν ἡμῖν σήμερον τὸ θέατρον». Γρηγόριος ὁ Θαυματουργός ὁ Νεοκαισαρείας, οὗ ἡ ἀρχή· «Οἱ τῶν Ἁγίων καὶ Θεοπνεύστων Γραφῶν», Ἀμφιλόχιος ὁ Ἰκονίου οὗ ἡ ἀρχή· «Πολλοὶ τῶν μεγάλων». Κύριλλος ὁ Ἱεροσολύμων, οὗ ἡ ἀρχή· «Χαῖρε σφόδρα, θύγατερ Σιών», Μεθόδιος ὁ Πατάρων, οὗ ἡ ἀρχή· «Πάλαι ἱκανῶς». Γεώργιος ὁ Νικομηδείας, οὗ ἡ ἀρχή· «Τὰ τῆς παρούσης ἱερᾶς πανηγύρεως», (σῴζονται ἐν τῇ Λαύρᾳ καὶ τῇ τοῦ Διονυσίου). Ὁ Νύσσης Γρηγόριος οὗ ἡ ἀρχή· «Εἶχε μὲν ἡ τῶν Γενεθλίων» καὶ Λέων ὁ Σοφός, οὗ ἡ ἀρχή· «Χριστοῦ ἑορτὴν τιμῶμεν» (σῴζονται ἐν τῇ Μονῇ τοῦ Παντοκράτορος). Ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ πανηγυρικῷ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου σῴζονται μὲν ἐκ τῶν ἀνωτέρω λόγοι τινές, σῴζεται δὲ καὶ λόγος τοῦ σοφωτάτου Ἰωάννου τοῦ Ζωναρᾶ εἰς τὴν αὐτὴν ἑορτήν, οὗ ἡ ἀρχή· «Πάλιν τοῖς εὐσεβέσι πανήγυρις καὶ πάλιν μυστήριον ἕτερον». Ἀλλὰ καὶ Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λόγον ἔχει εἰς τὴν αὐτὴν ἑορτήν, σῳζόμενον ἐν τῷ Πρωτάτῳ, οὗ ἡ ἀρχή· «Τὴν μὲν προγονικὴν ἐκείνην ἀράν τε καὶ καταδίκην». Εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικὴν λόγους ἔγραψαν Δαμασκηνὸς ὁ Ὑποδιάκονος ὁ

Στουδίτης, εὑρισκόμενον τετυπωμένον εἰς τὸν «Θησαυρὸν» τοῦ Δαμασκηνοῦ, ἀπόσπασμα τοῦ ὁποίου παρατίθεται εὐθὺς μετὰ τὸ Συναξάριον τῆς ἑορτῆς, καθὼς καὶ Μακάριος ὁ Σκορδίλης ἢ Κωφός, οὗ ὁ λόγος παρατίθεται ἐνταύθα μετὰ τὸν τοῦ Δαμασκηνοῦ.

Τὸ Μαρτύριον τούτου ληφθὲν ἐκ τοῦ «Νέου Μαρτυρολογίου» καταχωρίζεται ἐνταῦθα διεσκευασμένον κατὰ τὴν φράσιν. Συγγραφεὺς αὐτοῦ ὑπῆρξεν Ἰωάννης ὁ Καρυοφύλλης, ὁ Μέγας Λογοθέτης τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ ὁ Μελέτιος Συρίγου συνέγραψε Βίον αὐτοῦ, ἐν ἄλλοις δὲ γράφεται ὅτι οὗτος ἐμαρτύρησε κατὰ τὸ ἔτος ͵αχνα’ (1651).

Τὸ Μαρτύριον αὐτοῦ συνέγραψεν Ἑλληνιστὶ Ἰωάννης ὁ Καρυοφύλλης, μετέφρασε δὲ εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικὴν ὁ Καυσοκαλυβίτης Ἱερομόναχος Ἰωνᾶς. Τοῦτο ληφθὲν ἐκ τοῦ «Νέου Μαρτυρολογίου» παρατίθεται ἐνταῦθα δεόντως διασκευασθὲν κατὰ τὴν φράσιν.