Ὁ Βίος τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ἀλεξίου, τοῦ οὐρανόθεν ὡς Ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ μαρτυρηθέντος, ἀποτελεῖ, μετὰ τοῦ Βίου τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Καλυβίτου (Ἰανουαρίου ιεʹ), τὸ προσφιλέστερον ἀνάγνωσμα τῶν εὐσεβῶν ἁγιοφίλων, ἀφ’ ἧς οἱ μακάριοι οὗτοι, ὡς ἀστέρες πλησιφαεῖς καὶ πολύφωτοι διαυγάζουσιν ἐν τῷ νοητῷ οὐρανῷ τῆς θριαμβευούσης τῶν Πρωτοτόκων Ἐκκλησίας καὶ ὡς ἄνθη πανεύοσμα καταμυρίζουσι τὸν νοητὸν αὐτῆς κῆπον, τὸν Χορὸν τῶν ἀθανάτων Ὁσίων. Διότι οί ἀξιομακάριστοι καὶ ἀξιομνημόνευτοι οὗτοι Ὅσιοι Πατέρες, εἰς τὸν τομέα τῆς ἀπαρνήσεως τῶν ἐγκοσμίων καὶ τῆς δι’ ἀσκήσεως λατρείας τοῦ θείου, ἀνεδείχθησαν τὰ πλέον ἀντιπροσωπευτικώτερα σύμβολα τῆς ἐθελουσίας ἀντιπροσφορᾶς τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἔναντι τῆς ὑπὲρ αὐτοῦ θυσίας τοῦ Θεανθρώπου, εἰ καὶ οἱαδήποτε ἀντιπροσφορὰ αὐτοῦ πρὸς τὴν ἀσύγκριτον ἐκείνην θυσίαν ἀσήμαντος ὑπάρχει. Ἔτι δὲ καὶ διότι καὶ ἡ ἁπλῆ μετ’ εὐλαβείας ἀνάγνωσις τοῦ Βίου αὐτῶν δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ μὴ πληρώσῃ δακρύων τὴν εἰς αὐτὴν ἐπιδοθεῖσαν εὐαίσθητον ψυχήν.

Ἡ τοιαύτη τοῦ Βίου τοῦ Ὁσίου Ἀλεξίου ὑφὴ οὐ μόνον τὸ πάνδημον τῶν εὐσεβῶν φιλαναγνωστῶν ἐνδιαφέρον προεκάλεσεν, ἀλλὰ καὶ πλεῖστοι Βίοι, εἰς διαφόρους ἕκαστος τόπους, ἐκυκλοφόρησαν, παρουσιάζοντες μεταξὺ τούτων καί τινας ἐνιαχοῦ διαφοράς, ὡς καὶ ὁμοιότητάς τινας πρὸς τὸν ἐξ ἑτέρου Βίον τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Καλυβίτου. Αἱ ὁμοιότητες αὗται τῶν δύο Βίων ὡδήγησάν τινοις τῶν ἐν τῇ ξένῃ δοκησισόφων εἰς τὸ νὰ διατυπώσουν τὴν ἄποψιν, ὅτι περὶ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ προσώπου καὶ οἱ δύο Βίοι πραγματεύονται καὶ ὅτι ἐκ συγχύσεως δῆθεν ἐπλάσθησαν δύο διάφορα ὀνόματα Ἀλεξίου καὶ Ἰωάννου. Οὐδὲν ὅμως τούτου σφαλερώτερον, διότι πλὴν τῆς ταυτότητος τοῦ ἀγωνίσματος, οὐδὲν ἕτερον κοινὸν σημεῖον μεταξὺ τῶν δύο τούτων προσώπων ὑφίσταται, ἀλλὰ μάλιστα σαφῶς ταῦτα ἀπ’ ἀλλήλων διακρίνονται. Καὶ ὁ μὲν εἷς, ὁ Ἀλέξιος, εἰς τὴν Ρώμην ὡς ρόδον εὐθαλέστατον ἐκ γονέων Εὐφημιανοῦ καὶ Ἀγλαΐδος ἀνεβλάστησε καὶ γυναικὶ συνήφθη, εἰ καὶ παρθένος διέμεινε, μέχρι δὲ καὶ τῆς Ἐδέσσης τῆς Συρίας διαδραμών, εἶτα εἰς Ρώμην ἐν ταῖς ἡμέραις τοῦ βασιλέως Ὀνωρίου (395-423), τὸν ἀσκητικὸν αὐτοῦ ὡλοκλήρωσεν ἀγῶνα. Ὁ δὲ ἕτερος, ὁ Ἰωάννης, ἐν Κωνσταντινουπόλει, ἐν ταῖς ἡμέραις Λέοντος Αʹ τοῦ μεγάλου (457-474) διαλάμψας, υἱὸς Εὐτροπίου καὶ Θεοδώρας ὑπάρχων καὶ μηδέποτε εἰς γάμον ἐλθών, μέχρι μόνον τῆς ἐν τῳ Βοσπόρῳ Μονῆς τῶν Ἀκοιμήτων ἐξενιτεύθη, εἶτα δὲ ἐν Κωνσταντινουπόλει τῷ Κυρίῳ τὴν ὁσίαν ψυχήν του παρέθετο.

Ἐκ τῶν γνωστῶν σήμερον Βίων τοῦ Ὁσίου Ἀλεξίου πολὺς λόγος ἐγένετο κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους περὶ τοῦ εἰς συριακὴν γλῶσσαν σωζομένου συγγραφέντος ὀλίγον μετὰ τὴν κοίμησιν τοῦ Ἁγίου ὑπὸ Ἀναγνώστου τινὸς τῆς Ἐκκλησίας τῆς ἐν Συρίᾳ Ἐδέσσης καὶ μετὰ ταῦτα ὑπὸ τοῦ Διακόνου τῆς αὐτῆς πόλεως Θωμᾶ ἀντιγραφέντος ἐν ἔτει 584. Οὗτος πλὴν τῆς συριακῆς εὕρηται καὶ ἐν ἀραβικῇ καὶ λατινικῇ μεταφράσει. Ἐν τῇ τελευταίᾳ ταύτῃ ἔχει συμπεριληφθῆ εἰς τὰ «Acta Sanctorum», Julii, IV, σ. 262 καὶ ἑξ.. Ἀφορμὴν τῶν συζητήσεων παρέσχε τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ συγγραφεὺς τοῦ Βίου, ὅστις Βίος θεωρεῖται ὑπὸ τῶν ἀσχοληθέντων μὲ τὸ ζήτημα τοῦτο ὡς ἀρχαιότερος, εἴτε διότι ἠγνόει τὴν ἐξ Ἐδέσσης ἀναχώρησιν τοῦ Ἁγίου, εἴτε ἐξ ἐθνικῶν κινούμενος ἐλατηρίων, φέρει τὸν Ἅγιον ὡς ἐν Ἐδέσσῃ τελευτήσαντα καὶ ἐνταφιασθέντα εἰς τὸ ἐν Ἐδέσσῃ κοιμητήριον τῶν ξένων, ὑπὸ τοῦ Ἐπισκόπου Ἐδέσσης Ραββουλᾶ (412-435). Ὁ Βίος οὗτος ἐξεδόθη καὶ εἰς γαλλικὴν μετάφρασιν μετὰ τοῦ συριακοῦ κειμένου ἐν Παρισίοις τῷ 1889 ὑπὸ τοῦ Arthur Amiand. Οὗτος, καθὼς καὶ οἱ νεώτεροι ἐρευνηταί, ὑποστηρίζουσιν, ὅτι τὸ συριακὸν κείμενον ἀποτελεῖ τὴν ἀρχικὴν βάσιν τοῦ Βίου. Τοῦτο παρεδέχετο καὶ ὁ ἐπιφανὴς Ἕλλην Ὀρθόδοξος Θεολόγος καὶ συγγραφεὺς Κωνσταντῖνος Δυοβουνιώτης (1872-1943), εἰς ἄρθρον του δημοσιευθὲν εἰς τὴν «Μεγάλην Ἑλληνικὴν Ἐγκυκλοπαιδείαν», Γʹ, σ. 712 κ. ἐξ.

Ἡ τοιαύτη ὅμως κρίσις τῶν νεωτέρων τούτων σοφῶν εἶναι αὐθαίρετος καὶ ἥκιστα εὐλαβὴς πρὸς τὴν ἀρχαίαν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ ὃτι ὁ Ἅγιος ἐτελεύτησεν εἰς τὴν ἐν Ρώμῃ κατοικίαν τῶν γονέων του ἀποδεικνύεται βάσει παλαιῶν μαρτυριῶν, ἂς συνεκέντρωσε καὶ εἰς ἴδιον σύγγραμμα ἐξέδωκεν ὁ λόγιος Ἀββᾶς. F. Nerinius, «De templo et coenobio SS. Bonofacii et Alexii historica monumenta», Rome 1752. Ἀλλὰ καὶ οἱ Βολλανδισταὶ εἰς τὸν Βίον τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Καλυβίτου («Acta Sanctorum», Januarii, ΙΙ, σ. 313-320) ἐκτενῶς ἐνδιατρίβουν περί τοῦ ζητήματος, τούτου καὶ ἀποδεικνύουν, βάσει ἀδιασείστων στοιχείων, ὅτι ἡ πατρίς καὶ ὁ τόπος τῆς τελευτῆς καὶ τοῦ ἐνταφιασμοῦ τοῦ Ὁσίου Ἀλεξίου εἶναι ἡ παλαιὰ Ρώμη. Εἰδήσεις ἐπίσης ἱκαναί περί τούτου περιλαμβάνονται καὶ εἰς τὸν Κανόνα τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Ἀλεξίου, τὸν ὁποῖον ἔγραψεν ὁ κατὰ τὸν Θʹ αἰῶνα ἀκμάσας Ὅσιος Ἰωσὴφ ὁ Ὑμνογράφος, αἱ εἰδήσεις δὲ αὗται εἶναι ἀδιάσειστοι, καθὸ καὶ ἀρχαιόταται.

Πλὴν τοῦ ἀνωτέρω ἀναφερθέντος συριακοῦ Βίου εἶναι γνωστοὶ καὶ ἀρκετοὶ ἕτεροι Βίοι τοῦ Ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ Ἁγίου Ἀλεξίου. Εἰς τὴν Ἑλληνικὴν γνωστὸς τυγχάνει ὁ ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Συμεὼν τοῦ Μεταφραστοῦ συγγραφεὶς Βίος, οὗ ἡ ἀρχή· «Μνήμη δικαίων καὶ τῆς ἀρίστης αὐτῶν πολιτείας διήγησις» καὶ ὅστις ἀπόκειται ἐν χειρογράφῳ ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τῶν Ἰβήρων καὶ ἐν ἄλλαις. Οὗτος, μεταγλωττισθεὶς ὑπὸ Ἀγαπίου τοῦ Κρητὸς ἐδημοσιεύθη τὸ πρῶτον ἐν τῷ «Ἐκλογίῳ», ἐξ οὗ παρελήφθη καὶ ὁ ἐνταῦθα ἐν γλωσσικῇ διασκευῇ παρατιθέμενος.

Ὁ Ὅσιος Συμεὼν ἤκμασεν ὡς γνωστόν κατὰ τὸν Θʹ αἰῶνα συνέγραψε δὲ τὸν Βίον τοῦ Ὁσίου Ἀλεξίου, ἔχων ὑπ’ ὄψει του ἕτερον ἀρχαιότατον Βίον, ὃν μετ’ ἄλλων εἶχε περισυλλέξει. Τὸν ἐν λόγῳ Βίον ἐξέδωκε τύποις Ἑλληνιστὶ τῷ 1843 ὁ Η. Massmann «Sancti Alexius Leben», Bibliothek der gesamten deutchen Nationalliteratur, Leipzig, ΙΧ 1843, σ. 192-208. Ἐν τῇ Μεγίστη Λαύρᾳ σώζονται δύο εἰσέτι Ἑλληνικοὶ Βίοι τοῦ Ἁγίου, ὧν τοῦ μὲν ἑνὸς ἡ ἀρχή· «Ἔδει μέν, ὦ ἱερώτατε», τοῦ δὲ ἑτέρου· «Ἐγένετο ἀνὴρ εὐσεβὴς ἐν τῇ Ρώμῃ», οὓς σημειοῖ ὁ Ὅσιος Νικόδημος. Ὁ Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης («Συμπλήρωμα ἁγιορειτικῶν καταλόγων Βατοπαιδίου καὶ Λαύρας», Paris 1930, σ. 4) σημειοῖ καὶ ἕτερον, οὗ ἠ ἀρχή· «Οὐκ ἄχαρι μὲν οὐδ’ ἄμισθον ἀρετῆς». Βίος τοῦ Ἁγίου ἐδημοσιεύθη Ἑλληνιστὶ καὶ εἰς τὰ «Analecta Bollandiana» ὑπὸ Est. Pereina τῷ 1900. Ὡσαύτως δύο Βίοι τοῦ Ἁγίου ἐδημοσιεύθησαν Ἑλληνιστὶ ὑπὸ Μ. Röster τῷ 1905. Ἀλλὰ καὶ πλεῖστοι ὅσοι ἁγιολόγοι ἠσχολήθησαν μὲ τὸν Βίον τοῦ Ἁγίου Ἀλεξίου. Λεπτομερῆ περὶ τούτων βιβλιογραφίαν παραθέτει ὁ Πρωθιερεὺς Ἰωάννης Σπ. Ράμφος εἰς τὸ ἔργον του «Ἁγιολογικὰ Μελετήματα», τεῦχος δʹ, Ἀθῆναι 1949.

Εἰς τά «Acta Sanctorum» (Julii, IV, σ. 258-261) ὑπάρχει καὶ ἐκτενὴς διήγησις περὶ τῶν τελεσθέντων ὑπὸ τοῦ Ἁγίου θαυμάτων μετὰ τὴν κοίμησιν αὐτοῦ καὶ μέχρι τοῦ ΙΑʹ αἰῶνος. Τὴν Ἀκολουθίαν τοῦ Ἁγίου συνέθεσεν, ὡς ἀνωτέρω ἔφημεν, ὁ Ὅσιος Ἰωσήφ ὁ Ὑμνογράφος, εὕρηται δὲ αὕτη ἐν τοῖς Μηναίοις. Εἰς ἰδιαίτερον τεῦχος μετὰ τοῦ Βίου ἐξεδόθη τὸ πρῶτον ἐν Βενετίᾳ τῷ 1837, εἶτα ἐν Πάτραις κατὰ τὰ ἔτη 1866, 1875 (δίς), 1888, 1913 καὶ ἐσχάτως ἐν Ἀθήναις τῷ 1967. Είς ταύτας κατεχωρίσθη καὶ Παρακλητικὸς Κανὼν πρὸς τὸν Ἅγιον ποιηθεὶς ὑπὸ Διονυσίου Ἱερομονάχου τοῦ Λακαιδεμονίου. Ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου συμπεριελήφθη καὶ εἰς τὴν ὑπὸ Κ. Δουκάκη ἔκδοσιν τοῦ Συναξαριστοῦ. Πλὴν ταύτης ὑπάρχει καὶ ἑτέρα Ἀκολουθία ἀποκειμένη ἀνέκδοτος ἐν Κώδικι τῶν Καυσοκαλυβίων, ἧς τὸ δίστιχον ἔχει οὕτω· «Τί κοινόν, Ἀλέξιε, σοὶ καὶ τοῖς κάτω; — Θεοῦ πέλων ἄνθρωπος, εἰς Θεὸν τρέχεις». Εἰς τὸν Ὅσιον τοῦτον Ἀλέξιον τὸν Ἄνθρωπον τοῦ Θεοῦ Οἴκους ΚΔʹ ἐποίησεν ὁ Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.

Τὸ ἱερὸν Λείψανον τοῦ Ἁγίου Ἀλεξίου ἐνεταφιάσθη, κατὰ τὴν παράδοσιν, παρὰ τὸν ἐν Ρώμῃ Ναὸν τοῦ Ἁγίου Βονιφατίου, ἐπὶ τοῦ ὄρους Ἀβεντίνου. Ἄνωθεν τοῦ Ναοῦ τούτου ἐκτίσθη μετὰ ταῦτα νέος μεγαλοπρεπὴς Ναὸς εἰς τιμὴν τοῦ Ἁγίου Ἀλεξίου. Ἐν τούτῳ ἀνακομισθεῖσαι ἐκ τοῦ κάτω Ναοῦ ἐφυλάσσοντο ἀπὸ τοῦ 1216 αἱ τίμιαι τῶν Ἁγίων Ἀλεξίου καὶ Βονιφατίου Κάραι. Βραδύτερον ἡ Κάρα τοῦ Ἁγίου Ἀλεξίου μετηνέχθη εἰς τὸ Βυζάντιον, κατὰ δὲ τὸ ἔτος 1398 ἐδωρήθη ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος Μανουὴλ τοῦ Παλαιολόγου εἰς τὴν παρὰ τὰ Καλάβρυτα Μονὴν τῆς Ἁγίας Λαύρας. Κατὰ τὸ ἔτος 1773 λεηλατηθείσης τῆς Μονῆς ὑπὸ Ἀλβανῶν Ρωμαοκαθολικῶν ἠρπάγη ὑπὸ τούτων καὶ ἡ Ἁγία Κάρα καὶ ἐπωλήθη εἰς Λάρισαν. Μετ’ ὀλίγα ὅμως ἔτη ὁ Ἡγούμενος τῆς Λαύρας Ἄνθιμος ἀνεκόμισεν αὐτὴν εἰς τὴν Μονὴν ἔνθα ἔκτοτε καὶ μέχρι σήμερον ὡς ἱερὸς καὶ πολύτιμος θησαυρὸς διαφυλάσσεται, μεγάλως τιμωμένη ὑπὸ σύμπαντος τοῦ Πελοποννησιακοῦ λαοῦ.

Εἰς ἁπάσας τὰς προηγηθείσας ἐκδόσεις τῶν Συναξαριστῶν, συμπεριλαμβανομένων καὶ τῶν ἀρχικῶν τοῦ παρόντος, οὐδὲν Ὑπόμνημα παρατίθεται εἰς τὸν Ἅγιον τοῦτον Θεοστήρικτον καὶ τὸν ἀμέσως ἑπόμενον Ὁσιομάρτυρα καὶ Ὁμολογητὴν Παῦλον. Διὰ τὸν Ὅσιον μάλιστα Θεοστήρικτον οὐδεμία ἑτέρα πληροφορία παρετίθετο, εἰμὴ ὅτι ἦτο Ὁμολογητὴς ἐν εἰρήνῃ τελειωθείς, διὰ δὲ τὸν Ὁσιομάρτυρα Παῦλον παρείχετο ἡ πληροφορία, ὅτι πυρὶ ἐτελειώθη ὑπὲρ τῆς τῶν ἁγίων Εἰκόνων προσκυνήσεως. Οὐχὶ δὲ μόνον οἱ Συναξαρισταὶ οὐδὲν περὶ τῆς ζωῆς καὶ τῆς δράσεως αὐτῶν ἀναφέρουσιν, ἀλλ’ οὔτε καὶ αἱ παλαιότεραι καὶ νεώτεραι ἐκδόσεις Ἐγκυκλοπαιδειῶν καὶ ἁγιολογικῶν ἔργων. Καὶ αὐτὸς ἔτι ὁ Λεοντουπόλεως Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης οὐδὲν περὶ τούτων σημειοῖ, περιοριζόμενος εἰς τὴν διαπίστωσιν τῆς μὴ ὑπάρξεως οὐδεμιᾶς περὶ τούτων πληροφορίας καὶ ὅτι εἶναι ἄγνωστον ποῦ καὶ πότε ἐμαρτύρησαν («Ἁγιολόγιον», σελ. 191 καὶ 381).

Πρὸς ἐξακρίβωσιν τοῦ ἀδήλου τούτου καὶ ἡμεῖς ἐρευνήσαντες, διεπιστώσαμεν ὅτι τὰ περὶ τῶν ἐν λόγῳ Ἁγίων ἀναφέρει ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἀκμάσας κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ Θʹ αἰῶνος Διάκονος Στέφανος, εἰς τὸν Βίον τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμών Ὁμολογητοῦ καὶ Μάρτυρος Στεφάνου τοῦ Νέου (Ἑλλην. Πατρολ. Migne, τόμ. 100, στ. 1069-1185), τὸν ὁποῖον βάσει παλαιοτέρων διηγήσεων ἔγραψεν ἐν ἔτει 808. Ἐκ τούτου ἀρυσθεὶς ἔγραψε περὶ τῶν αὐτῶν καὶ ὁ Ὅσιος Συμεὼν ὁ Μεταφραστὴς εἰς τὸν Βίον τοῦ αὐτοῦ Ἁγίου Στεφάνου, ὃν ἔχομεν καταχωρίσει ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας ἔργῳ εἰς τὴν κηʹ (28ην) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Περὶ τούτων ἀναφέρει καὶ ὁ Τρύφων Εὐαγγελίδης εἰς τὸ βιβλίον του «Οἱ Βίοι τῶν Ἁγίων», Ἀθῆναι 1895, σελ. 253-255.

Βλέπε ὑποσημείωσιν σελ. 347.