Περὶ τῆς Προφήτιδος ταύτης γράφεται εἰς τὴν Ἁγίαν Γραφὴν ὅτι ἔζη ἐν τῷ καιρῷ τοῦ βασιλέως Ἰωσίου, ὅστις εὑρὼν τὸ βιβλίον τοῦ Νόμου (τὸ Δευτερονόμιον τοῦ Μωϋσέως) καὶ ἀκούσας τοὺς λόγους αὐτοῦ ἔσχισε τὰ ἐνδύματά του καὶ ἔπειτα ἀπέστειλεν εἰς τὴν Ὀλδὰν ταύτην τὸν ἱερέα Χελκίαν καὶ τοὺς Ἀχικάμ, Ἀχοβώρ, Σαπφὰν καὶ Ἀσαίας. Πρὸς τοὺς ἀπεσταλμένους τούτους τοῦ βασιλέως ἡ Ὀλδὰ ἀπεκρίθη ταῦτα: «Εἴπατε τῷ ἀνδρὶ τῷ ἀποστείλαντι ὑμᾶς πρός με. Τάδε λέγει Κύριος· ἰδοὺ ἐγὼ ἐπάγω κακὰ ἐπὶ τὸν τόπον τοῦτον καὶ ἐπὶ τοὺς ἐνοικοῦντας αὐτόν, πάντας τοὺς λόγους τοῦ βιβλίου, οὓς ἀνέγνω βασιλεὺς Ἰούδα, ἀνθ’ ὧν ἐγκατέλιπόν με καὶ ἐθυμίων θεοῖς ἑτέροις, ὅπως παροργίσωσί με ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν αὐτῶν καὶ ἐκκαυθήσεται ὁ θυμός μου ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ καὶ οὐ σβεσθήσεται» (Δʹ Βασιλ. κβʹ 15-17)· κατῴκει δὲ ἡ Ὀλδὰ αὕτη εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ ἐν τῇ Μασενᾷ. Ὄλδα δὲ αὕτη παροξυτόνως λέγεται εἰς τὴν Ἁγίαν Γραφήν.

Ἡ Ἀκολουθία τῶν Ἁγίων τούτων Μαρτύρων, ποίημα Ἰωσὴφ τοῦ Ὑμνογράφου, εὕρηται εἰς τοὺς Λαυρεωτικοὺς Κώδικας Δʹ 36, Θʹ 87 καὶ τὸν Παρισινὸν 1564.

Τὸ Μαρτύριον αὐτοῦ, παραληφθὲν ἐκ τοῦ «Νέου Μαρτυρολογίου», παρατίθεται ἐνταῦθα διεσκευασμένον κατὰ τὴν φράσιν.

Εἰς τὴν σεπτὴν κορυφὴν τοῦ Ἁγιωτάτου τούτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου Εʹ Βίον, Ἀκολουθίαν καὶ Ἐγκώμια ἔπλεξαν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς μεγάλοι τῆς Ἐκκλησίας Διδάσκαλοι, καθότι ἀπ᾿ αὐτοῦ ἔτι τοῦ Μαρτυρικοῦ του τέλους ὁ ἀοίδιμος Γρηγόριος ἐτιμήθη ἐν τῇ κοινῇ τῆς Ἐκκλησίας συνειδήσει ὡς Ἅγιος. Ὁ σοφὸς Κληρικὸς καὶ συγγραφεὺς τῆς ἐποχῆς Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος ὁ ἐξ Οἰκονόμων, διαφυγὼν κατὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας ἐκ Κωνσταντινουπόλεως καὶ παρευρεθεὶς κατὰ τὸν ἐν Ὀδησσῷ ἐνταφιασμὸν τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου τοῦ μακαρίου Γρηγορίου, ἐκφωνῶν τὴν 19ην Ἰουνίου τοῦ ἔτους 1821 τὸν περίφημον πρὸς τὸν ἀοίδιμον ἐκεῖνον Πατριάρχην ἐπιτάφιον λόγον του, ἐν τῷ ἐκεῖ Ἱερῷ Ναῷ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, εἶπε μεταξὺ ἄλλων καὶ τὰ ἑξῆς:

«Πολλαὶ πόλεις καὶ χῶραι καὶ πρῴην εὐλογήθησαν, ἐκλεχθεῖσαι θεόθεν εἰς ξένων ἁγίων λειψάνων οἰκητήρια. Τὰς Λιπάρας ἐξέλεξεν εἰς πρόσκαιρον κατοικίαν τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ Λειψάνου ὁ Ἀπόστολος Βαρθολομαῖος. Εἰς τὴν νῆσον τῶν Κορυφῶν (Κερκύρας) διεύθυνε τὰς τρίβους αὐτοῦ διὰ θαλάσσης ὁ θεοφόρος Ἅγιος Σπυρίδων. Καὶ ὁ ἱερὸς Γρηγόριος ἐξελέξατο τὴν Ὀδησσόν… Δοξάζου, λοιπόν, ἀείμνηστε Γρηγόριε, καὶ εἰς τὴν γῆν, καθὼς καὶ εἰς τοὺς οὐρανούς. Ἀναπαύου τὸ μὲν ἱερόν σου Λείψανον εἰς τὴν Ὀδησσόν, τὴν δὲ ἁγίαν σου ψυχὴν εἰς τὴν Βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Ἐκεῖ μετὰ τοῦ Πατριάρχου Ἀβραὰμ καὶ πάντων τῶν Ἁγίων Ἱεραρχῶν, ἐκεῖ ἔμπροσθεν τοῦ θρόνου τοῦ Ἀρνίου, ἐνδεδυμένος τὴν λευκὴν τῆς ἀθωότητος στολήν, τὴν ὁποίαν ἐλεύκανας διὰ τοῦ Αἵματος τοῦ Ἀρνίου καὶ αἵματος τοῦ Μαρτυρίου σοί, κράτει τὸν φοίνικα τῆς νίκης καὶ δοξολόγει τῆς δόξης τὸν Κύριον». Καὶ πάλιν δὲ κατὰ τὸ ἑπόμενον ἔτος τὴν 10ην Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 1822, ὁ αὐτὸς Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος ὁ ἐξ Οἰκονόμων, ὁμιλῶν κατὰ τὸ ἐτήσιον μνημόσυνον τὸ τελεσθὲν ἐν τῷ αὐτῷ ἐν Ὀδησσῷ Ἱερῷ Ναῷ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, μεταξὺ τῶν ἄλλων, εἶπε καὶ τὰ ἑξῆς: «Τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου τὸν νεκρὸν τὸν ἐσεβάσθη τρία νυχθήμερα ὁ βυθός… καὶ τέλος μετὰ μακρὸν ταξίδιον ἅπαντες εἴδομεν αὐτὸν εἰς τὴν Ὀδησσὸν σῶον, ἀκέραιον, ὡς νωπὸν καὶ σύγκαιρον, ὄχι ὡς ἑνὸς μηνὸς νεκρόν. Καὶ ἰδοὺ σήμερον περὶ τὸν τάφον αὐτοῦ λιτανεύοντες, τὴν τούτου μνήμην εὐκλεῶς μακαρίζομεν, δοξάζοντες τὸν Θεόν, τὸν θαυμαστὸν ἐν τοῖς Ἁγίοις αὐτοῦ».

Τὸ ἀδιάφθορον τοῦ ἁγίου Λειψάνου, τὸ ὁποῖον διετηρεῖτο ἄσηπτον καὶ ἐβλέπετο καὶ προσεκυνεῖτο ὑπὸ παντὸς τοῦ λαοῦ ἐν Ὀδησσῷ, ἐπὶ τεσσαράκοντα ἡμέρας, ἤτοι ἀπὸ τοῦ Μαρτυρίου τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου μέχρι τοῦ ἐνταφιασμοῦ του, ὁ θαυμαστὸς τρόπος τῆς ἀπελευθερώσεως αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ βυθοῦ τῆς θαλάσσης καὶ ἡ πρὸς τὸ Ἑλληνικὸν πλοῖον, τὸ πλέον ἐν τῷ Εὐξείνῳ Πόντῳ, ἐμφάνισις αὐτοῦ, ἡδραίωνον παρὰ τοῖς εὐσεβέσι τὴν πεποίθησιν, ὅτι ὡς αἷμα Μαρτυρίου προσεδέξατο ὁ Δικαιοκρίτης Θεὸς τὸ ὑπὲρ Πίστεως καὶ πατρίδος ἐκχυθὲν αἷμα τοῦ Ὁμολογητοῦ τῆς ἀληθείας Πατριάρχου. Διότι οὐδεμία ὑπάρχει ἀμφιβολία, ὅτι διὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν ὑπέβαλον τὸν μακάριον ἐκεῖνον Πατριάρχην εἰς φρικτὰ μαρτύρια καὶ ἐπώδυνον θάνατον. Διὰ τοῦτο καὶ καθ’ ὅλα τὰ πεντήκοντα ἔτη, κατὰ τὰ ὁποῖα τὸ ἱερὸν τοῦ Ἁγίου Λείψανον παρέμεινεν ἐν Ὀδησσῷ, ὡς τίμιον καὶ ἅγιον Λείψανον ἐτίμων αὐτὸ οἵ τε Ρῶσοι καὶ οἱ ἐκεῖ εὑρισκόμενοι Ἕλληνες καὶ πλεῖστα ὅσα ἀναθήματα προσέφερον εἰς τὴν ἱερὰν αὐτοῦ λάρνακα.

Τὸ ἱερὸν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Λείψανον ἐκομίσθη εἰς Ἀθήνας καὶ ἐναπετέθη εἰς τὸν Καθεδρικὸν Ναὸν τῆς Μητροπόλεως Ἀθηνῶν κατὰ τὰς ἑορτὰς τῆς πεντηκονταετηρίδος ἀπὸ τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, ἤτοι ἐν ἔτει 1871, κατὰ τὴν ἑκατοστὴν δὲ ἐπέτειον, ἤτοι ἐν ἔτει 1921, ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἐπεκύρωσε καὶ ἐπισήμως διὰ συνοδικῆς πράξεως τὴν ἀναγνώρισιν τῆς μετὰ τῶν Ἁγίων κατατάξεως τοῦ ἀοιδίμου Ἱερομάρτυρος Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Εʹ, ὥρισε δὲ νὰ γεραίρεται ἡ μνήμη αὐτοῦ κατὰ τὴν ιʹ (10ην) Ἀπριλίου, ἡμέραν τοῦ Μαρτυρίου του.

Ἀκολουθίαν τοῦ Ἁγίου συνέθεσε πρῶτος ἐν ἔτει 1822 ὁ ἐν Ζακύνθῳ Ἱερομόναχος Νικόλαος Κοκκίνης, ὁ μετέπειτα Μητροπολίτης Ζακύνθου (1838-1867), ἧς ὁ πλήρης τίτλος ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου τοῦ Εʹ Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως καὶ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, τοῦ μαρτυρήσαντος ἐν ἔτει 1821 τῇ 10ῃ Ἀπριλίου ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Πίστεως καὶ τῆς τοῦ γένους ἐλευθερίας». Πλὴν τούτου καὶ ἄλλοι ἐποίησαν Ἀκολουθίαν τοῦ Ἁγίου, καθὼς καὶ τὰ περὶ τοῦ Βίου αὐτοῦ καὶ ἄλλοι ἔγραψαν, ἅτινα καὶ τύποις ἐξεδόθησαν. Κατὰ τὸ ἔτος 1853 καὶ ἐκ τῶν τυπογραφείων Φ. Καραμπίνη καὶ Κ. Βάφα ἐξεδόθη ὁ «Βίος καὶ Πολιτεία τοῦ Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως» Τὸ ἔτος 1856 ἐξεδόθησαν «Τὰ κατὰ τὸν ἀοίδιμον Πρωταθλητὴν τοῦ Ἱεροῦ τῶν Ἑλλήνων ἀγῶνος, τὸν Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριον τὸν Εʹ, καταταχθέντα μὲν καὶ διορθωθέντα καὶ ὑπομνηματισθέντα ὑπὸ Γ. Γ. Παπαδοπούλου, συλλεγέντα δὲ καὶ ἐκδοθέντα ὑπὸ Γ. Π. Ἀγγελοπούλου, ἰλάρχου». Τοῦτο ἐξεδόθη καὶ εἰς δευτέραν ἔκδοσιν τὸ 1866.

Κατὰ τὸ ἔτος 1871, ἐπὶ τῇ πεντηκονταετηρίδι, ἐξεδόθησαν ἐν Ἀθήναις, Ἀ. Γούδα «Βίοι παράλληλοι» (Αʹ 39) καὶ Γ. Ν. Πιλαβίου «Τὰ κατὰ τὸν Πατριάρχην Γρηγόριον τὸν Εʹ (1821-1871)». Ἐν σελίσιν 279-301 τῆς ἐκδόσεως ταύτης συμπεριλαμβάνεται καὶ ἡ ὑπὸ τοῦ Ζακυνθίου Ἱεράρχου Νικολάου Κοκκίνη ποιηθεῖσα Ἀκολουθία. Ἐν Πάτραις κατὰ τὸ αὐτὸ ἔτος 1871 ἐξεδόθη ἑτέρα «Ἀκολουθία, Βίος καὶ Πολιτεία τοῦ Νέου Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου τοῦ Εʹ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως… Ψαλλομένη τῇ δεκάτῃ Ἀπριλίου, συνταχθεῖσα καὶ πλουτισθεῖσα ὑπὸ ἐκκλησιαστικῶν λογίων, ἐκδίδεται ἐπιμελείᾳ καὶ δαπάνῃ Ἀ. Σ. Ἀγαπητοῦ, ἐν Πάτραις 1871». Ἡ διὰ τῆς ἐκδόσεως ταύτης παραδιδομένη εἰς τὴν δημοσιότητα δευτέρα Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου, ποίημα, ὡς ἐπιγράφεται, ἐκκλησιαστικῶν λογίων, εἶναι ἴσως δοκιμωτέρα γλωσσικῶς τῆς πρώτης, τῆς ὁποίας πολλὰ Τροπάρια συμπεριελήφθησαν διεσκευασμένα καὶ εἰς τὴν δευτέραν, οὐχὶ ὅμως καὶ μετρικῶς. Συνεπείᾳ τούτου εἶδε τὸ φῶς τῆς δημοσιότητος καὶ νέα ἔκδοσις ἐν ἔτει 1921 ἐν Ἀθήναις, ἥτις ὡς ἐξῆς ἐπιγράφεται: «Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου τοῦ Εʹ… συντεθεῖσα μὲν τὸ 1822 ὑπὸ τοῦ ἐν μακαρίᾳ τῇ λήξει Μητροπολίτου Ζακύνθου Νικολάου Κοκκίνη, ἐπιδιορθωθεῖσα δὲ καὶ διασκευασθεῖσα ὑπὸ τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Ἀβερκίου Λ. Λαμπίρη». Ἐκ τῆς ἐπιγραφῆς ταύτης μαρτυρεῖται τὸ περιεχόμενον αὐτῆς. Κατὰ τὸ αὐτὸ ἔτος 1921 ἐξεδόθη ὡσαύτως ἐν Ἀθήναις καὶ «Χ. Ἀνδρούτσου, Λόγος πανηγυρικὸς εἰς τὸν Πατριάρχην Γρηγόριον τὸν Εʹ… ἐκφωνηθεὶς ἐπὶ τῇ ἑκατοστῇ ἐπετείῳ τοῦ Μαρτυρίου αὐτοῦ». Πλὴν τούτων καὶ πολλοὶ ἄλλοι ἔγραψαν περὶ τοῦ θείου Γρηγορίου, περὶ οὗ πλήρη βιβλιογραφίαν βλέπε ἐν τῷ Δελτίῳ τῆς Ἱστορικῆς καὶ Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας ΙΔʹ 1959, σελ. 164-229, Γρηγόριος Εʹ ὁ Πατριάρχης τοῦ Ἔθνους.

Ἡ Μετακομιδὴ τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου ἀπὸ Ὀδησσοῦ εἰς Ἀθήνας ἐγένετο μετὰ πάσης θρησκευτικῆς μεγαλοπρεπείας καὶ κατανύξεως. Διὰ τὴν παραλαβὴν αὐτοῦ ἀπεστάλη εἰς Ὀδησσὸν ἐπιτροπὴ ἀπαρτισθεῖσα ἐκ τῶν Μητροπολιτῶν Φθιώτιδος Καλλινίκου καὶ Ζακύνθου Νικολάου, τῶν Ἀρχιμανδριτῶν Ἀβερκίου Λαμπίρη αʹ γραμματέως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ Ἀγαθαγγέλου Λεκοπούλου Ἱεροκήρυκος Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας καὶ Γεωργίου Ἀγγελοπούλου, ταγματάρχου τοῦ Ἱππικοῦ καὶ Κ. Καλοθῆ, διδάκτορος τῆς νομικῆς, ὁρισθέντος καὶ ὡς γραμματέως τῆς ἐπιτροπῆς. Πράγματι ἡ Ἐπιτροπὴ αὕτη μεταβᾶσα εἰς Ὀδησσὸν παρέλαβε καὶ ἐκόμισεν εἰς Ἀθήνας τὸ ἅγιον Λείψανον. Τὰ ἐν Ὀδησσῷ λαβόντα χώραν ἐκτίθενται λεπτομερῶς εἰς τὴν ἀπὸ 18 Ἀπριλίου 1871 ἔκθεσιν τῆς ἐν λόγῳ ἐπιτροπῆς πρὸς τὸ τότε Ὑπουργεῖον ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν. Κατὰ τὴν ἔκθεσιν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χερσῶνος καὶ Ὀδησσοῦ ἀπῄτησεν ὅπως πρὸ τῆς ἀναχωρήσεως τὸ ἱερὸν Λείψανον ἀποτεθῇ πρὸς προσκύνησιν καὶ εἰς τὸν αὐτόθι καθεδρικὸν Ναὸν τῆς πόλεως. «Ἐπειδὴ ὅμως, λέγει ἡ ἔκθεσις, τὸ τῶν πιστῶν σέβας ἦν τοσοῦτον, ὥστε ἕκαστος ἐπεθύμει νὰ ἔχῃ ἔστω καὶ ἐλάχιστον τεμάχιον ἐκ τῶν περικλειουσῶν τὰ ἱερὰ Λείψανα θηκῶν, ἐφοβήθημεν μὴ θέσωσι χεῖρα καὶ ἐπ’ αὐτῶν τούτων τῶν Λειψάνων, ὅθεν… τοῦτο δὲ πρέπει νὰ γνωρίζῃ τὸ σεβαστὸν Ὑπουργεῖον, ὅτι ἀπὸ τὸ 1821 καὶ μάλιστα ἀπὸ τοῦ 1848 ἀπεδίδοντο τιμαὶ Ἱερομάρτυρος εἰς τὸν Πατριάρχην Γρηγόριον, καθότι καὶ ἀναθήματα ἀνετίθεντο καὶ λαμπάδες προσεφέροντο καὶ κανδῆλαι ἀκοιμήτως ἐκαίοντο καὶ δεήσεις καὶ παρακλήσεις πρὸ τῆς εἰκόνος τοῦ ἀοιδίμου ἐτελοῦντο». (Ἐφημερὶς τῶν Φιλομαθῶν, Ἀθῆναι 7 Μαίου 1871).

Ἡ ὑποδοχὴ τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου εἰς Ἀθήνας ὑπῆρξεν ἱστορική. Κατὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην, 25ην Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 1871, σύμπας ὁ λαὸς τῶν Ἀθηνῶν, εἰς τὸν ὁποῖον εἶχον προστεθῆ καὶ οἱ ἐκ τῶν πλησίον πόλεων καὶ χωρίων προστρέξαντες, συνεκεντρώθησαν εἰς τὸν σιδηροδρομικὸν σταθμὸν Ἀθηνῶν ἔχοντες ἐπὶ κεφαλῆς τὸν βασιλέα Γεώργιον Αʹ, τὸν Ἀρχιεπίσκοπον Ἀθηνῶν, τὴν Ἱερὰν Σύνοδον καί ἅπαντα τὸν ἱερὸν Κλῆρον μετὰ τμημάτων τῶν ἐνόπλων δυνάμεων τοῦ Κράτους πρὸς ἀπόδοσιν τῶν νενομισμένων τιμῶν. Ἀπερίγραπτος εἶναι ἡ στιγμὴ τῆς ἀφίξεως τῆς κομιζούσης τὸ ἱερὸν Λείψανον ἁμαξοστοιχίας. Δάκρυα χαρᾶς καὶ ρίγη συγκινήσεως συνεῖχον πάντας. Ἀπὸ τοῦ σιδηροδρομικοῦ σταθμοῦ μέχρι τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῶν Ἀθηνῶν τὸ Ἱερὸν Λείψανον ἐκομίσθη διὰ πανδήμου λιτανείας, τὴν ὁποίαν ἠκολούθησε καὶ αὐτὸς ὁ βασιλεύς. Καθ’ ὁδὸν ἐψάλη ὁ Ἀναστάσιμος Κανὼν καὶ ἀνεγνώσθησαν καὶ τρία Εὐαγγέλια, τὸ ἑωθινὸν παρὰ τὸν Ναὸν τῆς Ἁγίας Τριάδος, τὸ εἰς Ἱεράρχην ἐν τῇ πλατείᾳ Ὁμονοίας καὶ τὸ εἰς Ἱερομάρτυρα ἐν τῇ πλατείᾳ τοῦ Συντάγματος. Τὴν ἱερὰν αὐτὴν τελετὴν ἔκλεισεν ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Σύρου καὶ Τήνου Ἀλέξανδρος, ὅστις προσφωνῶν εἰς τὸν Μητροπολιτικὸν Ναὸν τὸ ἱερὸν Λείψανον, μεταξὺ τῶν ἄλλων εἶπε καὶ τὰ ἑξῆς ἀξιομνημόνευτα: «Χαῖρε πατρὶς τοῦ μαρτυρίου καὶ τῆς δόξης Ἑλλάς, διότι ἔχεις εἰς τοὺς κόλπους σου τὸν ἐνδοξότερον τῶν νέων τῆς Πίστεως Μαρτύρων».