Τὸν Ἑλληνικὸν αὐτοῦ Βίον συνέγραψεν, ἐρανισθεὶς ἐκ διαφόρων πηγῶν, ὁ Μεταφραστὴς Συμεών, ἔστι δὲ αὐτοῦ ἡ ἀρχή· «Αἰλίου Ἀδριανοῦ» (σῴζεται ἐν τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ, ἐν τῇ Μονῇ τῶν Ἰβήρων καὶ ἐν ἄλλαις). Τοῦτον μετενεγκὼν εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικὴν ὁ ἱερὸς Ἀγάπιος ὁ Κρὴς ἐξέδωκε τύποις μετ’ ἄλλων ἐν τῷ «Νέῳ Παραδείσῳ», ἐξ οὗ παραληφθεὶς ὑφ’ ἡμῶν καταχωρίζεται ἐνταῦθα διεσκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν.

Χάριν τῆς ἀκριβείας ἐγένοντο ὡσαύτως καὶ ἐπιβεβλημέναι τινὲς διορθώσεις εἰς ὅ,τι ἀφορᾷ τὴν χρονολογικὴν τοποθέτησιν τοῦ Μαρτυρίου τοῦ Ἁγίου. Αὗται εἶναι αἱ ἑξῆς: Ἀντὶ τοῦ ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Συμεῶνος ἀναφερομένου, ὅτι ὁ Ἅγιος διέλαμπε κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Ἀδριανοῦ (117-138), ἐτέθη κατὰ τὸ βʹ ἥμισυ τοῦ Βʹ αἰῶνος· καὶ ἀντὶ δεδιδαγμένης τῆς μητρὸς τοῦ Ἁγίου ὑπὸ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ἐτέθη ὑπὸ τῶν μαθητῶν τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Αἱ διορθώσεις αὗται ἐκρίθησαν ἐπιβεβλημέναι, δοθέντος ὅτι ἐν τῷ αὐτῷ Μαρτυρίῳ ἀναφέρεται ἐν συνεχείᾳ, ὅτι ὁ Ἅγιος ἐχειροτονήθη Ἐπίσκοπος ὑπὸ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀνικήτου, ἀρχιερατεύσαντος ἐν Ρώμῃ κατὰ τὰ ἔτη 156-166. Ἐφόσον ὅμως δεχόμεθα, ὡς ἐνεργήσαντα τὴν χειροτονίαν τὸν Ἀνίκητον, αἱ δύο προαναφερόμεναι ἐποχαὶ δὲν συμβιβάζονται. Τουτέστιν ἢ πρέπει νὰ δεχθῶμεν ὅτι τὸ Μαρτύριον ἔλαβε χώραν ἐπὶ Ἀδριανοῦ, πλὴν ἄλλος ἦτο ὁ χειροτονήσας τὸν Ἅγιον Ἀρχιεπίσκοπος Ρώμης, ἢ ὅτι ὁ Ἀνίκητος ἦτο, ἀλλ’ ἐβασίλευεν ἄλλος αὐτοκράτωρ. Περὶ τῆς μητρὸς τοῦ Ἁγίου, ὅτι ἐδιδάχθη ὑπ’ αὐτοῦ τούτου τοῦ Ἀποστόλου Παύλου δὲν δύναται νὰ γίνῃ λόγος, καθότι ὁ Ἅγιος ἐχειροτονήθη Ἐπίσκοπος εἰκοσαετὴς μόλις, ὁ δὲ θεῖος Παῦλος ἐτελειώθη διὰ τοῦ Μαρτυρίου ἐπὶ Νέρωνος (54-68).

Ἡ σύγχυσις ὀφείλεται εἰς τοὺς ἐπακολουθήσαντας σκληροὺς διωγμοὺς καὶ τὰς ἐπισυμβάσας καταστροφὰς τῶν Χριστιανικῶν συναξαριστικῶν μνημείων. Ἴσως νὰ πρόκειται καὶ περὶ ἁπλῆς συγχύσεως εἰς τὸ ὄνομα τοῦ αὐτοκράτορος, ὀφειλομένης εἰς τοὺς ἀντιγραφεῖς τῶν χειρογράφων. Δυνατὸν ἐπὶ παραδείγματι τὸ Μαρτύριον νὰ ἔλαβε χώραν ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ θετοῦ υἱοῦ καὶ διαδόχου τοῦ Ἀδριανοῦ αὐτοκράτορος Ἀντωνίνου Πίου (138-161), ὅστις ἔφερε καὶ τὸ ὄνομα Ἀδριανός. Ὁ Συμεὼν βέβαια λέγει «Αἰλίου Ἀδριανοῦ» ὅστις εἶναι ὁ πρῶτος, ἀλλ’ ὁ Συμεὼν συνέγραψε τὸν Βίον τοῦ Ἁγίου βάσει ἐλλιπῶν ἢ καὶ ἀντιφερομένων στοιχείων, ἐξ οὗ καὶ ἐνεφιλοχώρησεν ἡ σύγχυσις. Τὰ στοιχεῖα ἅτινα ἐχρησιμοποίησεν ὁ Συμεὼν ἠρευνήθησαν καὶ σήμερον καὶ μάλιστα ὑπὸ κορυφαίων ξένων ἐπιστημόνων, οἵτινες καὶ ἐξέδωκαν τύποις αὐτά, ἀλλ’ ἄχρι τοῦδε οὐδόλως διεφώτισαν τὸ ζήτημα. Τὸν Ἅγιον Ἐλευθέριον τιμοῦν καὶ οἱ Δυτικοί, περιέχεται δὲ τὸ Μαρτύριόν του καὶ εἰς τὸ Ἱερωνύμειον Μαρτυρολόγιον μὲ τὰ αὐτὰ στοιχεῖα, ἀλλὰ καὶ μὲ μίαν ἐπὶ πλέον διαφοράν, ὅτι ἐκεῖ ὁ Ἅγιος φέρεται ὡς χειροτονηθεὶς εἰς Ἐπίσκοπον Ἀπουλίας καὶ οὐχὶ Ἰλλυρικοῦ. Ὑπὸ τῶν Δυτικῶν ἡ μνήμη αὐτοῦ τιμᾶται ἰδιαιτέρως εἰς τὴν πόλιν Rieti τῆς Ἰταλίας. Γνωστὸς Ναὸς τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου ὑπῆρχεν ἐν Κωνσταντινουπόλει ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ Εʹ αἰῶνος, εἶναι ὁ ἐν τῷ Συναξαρίῳ ἀναφερόμενος «πλησίον τοῦ Ξηρολόφου», ἐν τῷ ὁποίῳ ἐτελεῖτο ἡ Σύναξις αὐτοῦ. Ἐν Ἀθήναις ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου τιμᾶται σήμερον ὁ παραπλεύρως τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ ὑφιστάμενος ἀρχαῖος Ναός, ἐπίσης ὁ ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Ἀχαρνῶν μεγαλοπρεπὴς Ναὸς καὶ ἄλλοι.

Ἀκολουθία αὐτοῦ ἐρανισθεῖσα παρὰ Ἀθανασίου τοῦ Παρίου ἐξεδόθη ἐν Λειψίᾳ τῷ 1784, ἐν Κωνσταντινουπόλει τῷ 1811, ἐν τῷ «Νέῳ Λειμωναρίῳ», (ἔκδ. βʹ), ἐν Κεφαλληνίᾳ τῷ 1863, ἐν Ἀθήναις τῷ 1899 καὶ τῷ 1915. Παρακλητικὸν Κανόνα εἰς τὸν Ἅγιον Ἐλευθέριον συνέταξεν ὁ γνωστὸς Ὑμνογράφος Πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.

Λάτρος· ὄρος τῆς Δυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας, παρὰ τὴν ἀρχαίαν Μίλητον, νοτιοανατολικῶς τῆς νήσου Σάμου. Ὑπὸ τῶν ἀρχαίων ἐκαλεῖτο Λάτμος, νῦν δὲ ὑπὸ τῶν Τούρκων καλεῖται Μπὲς-Παρμὰκ Ντὰγ (Πενταδάκτυλον). Ἡ ὑψηλοτέρα του κορυφὴ ἔχει ὕψος 1375 μέτρων, ἀποτελεῖ δὲ διακλάδωσιν τοῦ ὄρους Κάδμου (Μπαμπᾶ-Ντάγ). Ἀπὸ τῆς ἐποχῆς καθ’ ἣν ἤκμαζεν εἰς τὰ μέρη ἐκεῖνα ὁ Χριστιανισμὸς καὶ μέχρι τῆς καταρρεύσεως τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, ἀνῆλθον ἐπὶ τοῦ Λάτρου πλῆθος Μοναχῶν καὶ ἐσχηματίσθη Μοναστικὴ πολιτεία ἀνάλογος περίπου πρὸς τὴν τοῦ Ἁγίου Ὄρους Ἄθω, τῶν Μετεώρων, τοῦ Βιθυνικοῦ Ὀλύμπου κ.λ.π. Αἱ κυριώτεραι τῶν ἐπ’ αὐτοῦ ἱδρυθεισῶν Μονῶν ἦσαν ἡ τοῦ Ἁγίου Παύλόυ ἢ τοῦ Στύλου λεγομένη, ἥτις διετήρει κατὰ τὸ πλεῖστον καὶ τὸ Πρωτᾶτον ἢ ἄλλως Ἀρχιμανδριτᾶτον τοῦ Ὄρους Λάτρου, ἡ τῶν Κελλιβάρων, ἡ τῆς Καρύας, ἡ τῶν Εἰρηνούντων, ἡ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου, ἡ τοῦ Ἀσωμάτου, ἡ τοῦ Δυσικοῦ, ἡ τῶν Κισσῶν, ἡ τῶν Δύο Βουνῶν, ἡ τοῦ Φαλακροῦ Βουνοῦ καὶ ἄλλαι. Ἡ ἀκμὴ τῶν Μονῶν καὶ τῆς ἐν γένει μοναστικῆς πολιτείας τοῦ Λάτρου ὑπῆρξε σπουδαιοτάτη. Δυστυχῶς ἡ κατάρρευσις τῆς Βυζαντινῆς Αὐτόκρατορίας καὶ αἱ ἐπακολουθήσασαι μεγάλαι συμφοραὶ τῆς Χριστιανωσύνης εἰς τὰ μέρη ἐκεῖνα ἐπέφερε καὶ τὴν καταστροφὴν τοῦ Λάτρου, τὸ πρῶτον κατὰ τὸν ΙΑʹ αἰῶνα καὶ μετὰ μικρὰν ἀναλαμπήν, ἥτις ἐσημειώθη ἕνα αἰῶνα μετὰ τὴν πρώτην καταστροφήν, ἐπηκολούθησεν ἡ τελικὴ τοιαύτη. Γερμανοὶ ἀρχαιολόγοι ἀσχοληθέντες μὲ τὰς ἀνασκαφὰς τῆς Μιλήτου, ἠσχολήθησαν κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ αἰῶνος μας καὶ μὲ ἐρεύνας εἰς τὸν Λάτρον, ἔφεραν δὲ εἰς φῶς σπουδαῖα μνημεῖα βυζαντινῆς τέχνης. Τοσαύτη ὑπῆρξεν ἡ ἐπὶ τοῦ ὄρους τούτου ἀφοσίωσις εἰς τὴν λατρείαν τοῦ Θεοῦ, ὥστε ἀπὸ ταύτης, ἐν συμφυρμῷ μὲ τὸ ἀρχαῖον ὄνομα τοῦ ὄρους, προῆλθε καὶ τὸ ὄνομα Λάτρος (Λάτμος-λατρεία-Λάτρος). Εἰς τὸν Ὅσιον τοῦτον Παῦλον τὸν Νέον συνέγραψε πλήρη Ἀκολουθίαν μετὰ δύο Κανόνων ὁ γνωστὸς Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.

Ἀπὸ τῆς ἡμέρας ταύτης ἤρχισε νὰ ἑορτάζηται παρὰ τοῦ Ἁγίου καὶ ἡ ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων, ἐπειδὴ τότε εἶχον ἔλθει τινὲς ἐκ τῆς Δύσεως καὶ ἀνήγγειλαν τὶ καιρὸν ἐγένετο ἡ ἑορτὴ αὕτη. Διὸ καὶ λόγος ἀπολογητικὸς ἐξεφωνήθη παρ’ αὐτοῦ κάλλιστος καὶ ὠφελιμώτατος. (Περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ θείου Χρυσοστόμου ἐκφωνηθέντων λόγων εἰς τὴν ἑορτὴν τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως, ὡς καὶ περὶ τοῦ χρόνου ἀφ’ οὗ ἤρξατο νὰ ἑορτάζεται αὕτη, περὶ ὧν ὑποσημειοῖ ἐνταῦθα ὁ Ὅσιος Νικόδημος, βλέπε εἰς τὴν κεʹ (25ην) Δεκεμβρίου, ἐν ταῖς ὑποσημειώσεσι τοῦ κυρίως Συναξαρίου τῆς ἁγίας ταύτης ἑορτῆς).