Τὸ Μαρτύριον αὐτοῦ συνέγραψεν ἑλληνιστὶ Συμὼν ὁ Μεταφραστής, οὗ ἡ ἀρχή· «Νικητικοὺς ἀγῶνας τοῦ Μάρτυρος» (σῴζεται ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τῶν Ἰβήρων καὶ ἐν ἄλλαις)· ἐν δὲ τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ σῴζεται τοῦ αὐτοῦ καὶ ἕτερον Μαρτύριον, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐγένετο ἀνὴρ συγκλητικὸς ὀνόματι Νικήτας». Τὸ τοῦ Μεταφραστοῦ καταχωρεῖται ἐνταῦθα μεταγλωττισμένον ἐκ τοῦ χειρογράφου τῆς Ἱ. Μονῆς Ἰβήρων Ἁγίου Ὄρους. Συμπλήρωσιν τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Νικήτα ἐποιήσατο ὁ Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.

Ἄλλος φαίνεται νὰ εἶναι ὁ Πορφύριος οὗτος ἀπὸ τὸν Πορφύριον ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος ἑορτάζεται κατὰ τὴν τετάρτην Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Ζʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»), καθότι οὗτος μὲν ἦτο ἐπὶ τοῦ Παραβάτου Ἰουλιανοῦ, ἐκεῖνος δὲ ἐπὶ τοῦ βασιλέως Αὐρηλιανοῦ, ἄλλο δὲ δίστιχον ἔχει οὗτος καὶ ἄλλο ἐκεῖνος.

Εἰς τὸν Ἅγιον τοῦτον Φιλόθεον πλήρη Ἀκολουθίαν συνέταξεν ὁ γνωστὸς Ὑμνογράφος Πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.

Ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου τούτου Ἀκακίου ἑορτάζεται κατὰ τὴν τριακοστὴν πρώτην Μαρτίου (βλέπε ἐν τόμῳ Γʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

Ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου Πρωτομάρτυρος Στεφάνου ἑορτάζεται κατὰ τὴν εἰκοστὴν ἑβδόμην τοῦ Δεκεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΒʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»), ἡ δὲ μνήμη τῆς ἀνακομιδῆς τοῦ τιμίου αὐτοῦ λειψάνου ἐπιτελεῖται κατὰ τὴν δευτέραν τοῦ Αὐγούστου (βλ. ἐν τόμῳ Ηʹ).

Μέχρι τοῦ ἔτους 1920 ἐθεωρεῖτο ὑπὸ πολλῶν ἐκκλησιαστικῶν καὶ ἱστορικῶν συγγραφέων ὅτι εἷς Ἅγιος Βησσαρίων ὑπῆρξεν Ἀρχιεπίσκοπος Λαρίσης, ὑφίστατο ὅμως ἀπορία τις, διότι ἐκ Πατριαρχικοῦ Σιγγιλλίου, ἐκδοθέντος κατὰ τὸ ἔτος 1490 ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Διονυσίου τοῦ Αʹ ἐφέρετο ὅτι ὁ Βησσαρίων προήχθη εἰς Ἀρχιεπίσκοπον Λαρίσης ἀπὸ τῆς Ἐπισκοπῆς Δημητριάδος, ἐνῷ ἐν τῇ βιογραφίᾳ ἀνεφέρετο, ὅτι ὁ Βησσαρίων ἐχειροτονήθη Ἐπίσκοπος Ἐλασσῶνος καὶ Δομενίκου ἐπὶ Πατριάρχου Θεολήπτου (1511-1520), μὴ γενόμενος ὄμως δεκτὸς εἰς τὴν ἐπαρχίαν του ἐτοποθετήθη εἰς τὴν Ἐπισκοπὴν Σταγῶν, ἐκ τῆς ὁποίας προήχθη εἰς Ἀρχιεπίσκοπον Λαρίσης τὸ 1520 ἐπὶ πατριαρχίας Ἱερεμίου τοῦ Αʹ, ἀνελθόντος εἰς τὸν πατριαρχικὸν θρόνον τὸ πρῶτον ἐν ἔτει 1520. Ἡ ἀπορία αὕτη διελευκάνθη κατὰ τὸ ἔτος 1920 ἐξ ἀποκαλυφθείσης τοιχογραφίας ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων ἐν Τρικκάλοις, εἰς ὃν καὶ ἐν τῷ ἀριστερῷ κλίτει αὐτοῦ ἐξεικονίζονται ἑπτὰ Ἅγιοι Ἀρχιεπίσκοποι Λαρίσης ἀκμάσαντες ἀπὸ τοῦ ἔτους 1500 καὶ ἐντεῦθεν. Ἐν τῇ τοιχογραφίᾳ ταύτῃ τέταρτος εἰς τὴν σειρὰν εἰκονίζεται ὁ «Ἅγιος Βησσαρίων ὁ πρῴην Ἀρχιεπίσκοπος Λαρίσης», ἕβδομος δὲ ὁ «Ἅγιος Βησσαρίων ὁ τοῦ Σωτῆρος Ἀρχιεπίσκοπος Λαρίσης». Ἐκ τούτου καὶ ἐξ ἄλλων πηγῶν ἐρευνηθεισῶν, διεπιστώθη, ὅτι δύο Ἅγιοι Βησσαρίωνες ἐχρημάτισαν Ἀρχιεπίσκοποι Λαρίσης, Βησσαρίων Αʹ ὁ Ἡγιασμένος καὶ Βησσαρίων Βʹ «ὁ τοῦ Σωτῆρος», ἀναγνωρισθέντες καὶ οἱ δύο ὡς Ἅγιοι ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας διὰ τὴν ἁγιότητα τοῦ βίου αὐτῶν καὶ τὰς ἐξαιρέτους χριστιανικὰς καὶ φιλαδέλφους πράξεις αὐτῶν.

Ὁ Βησσαρίων Βʹ συνεχίσας τὸ ἔργον τοῦ ἀοιδίμου προκατόχου αὐτοῦ Βησσαρίωνος Αʹ ἐμιμήθη αὐτὸν κατά τε τὴν ἀρετὴν καὶ τοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνας, ὡς καὶ κατὰ τὰς κοινωφελεῖς πράξεις. Οὗτος δὲ ἵδρυσε καὶ τὴν Μονὴν τοῦ Σωτῆρος εἰς τὰς Μεγάλας Πύλας τὴν ἐπιλεγομένην τοῦ Δουσίκου, διὸ καὶ πρὸς διάκρισιν ἀπὸ τοῦ Αʹ ἐπιγράφεται ἐν τῇ τοιχογραφίᾳ «ὁ τοῦ Σωτῆρος». Ἡ δρᾶσις τοῦ Ἁγίου Βησσαρίωνος Βʹ κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας ὑπῆρξε σπουδαία καὶ ὠφέλιμος ὄχι μόνον εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν παιδείαν καὶ εἰς τὸ ἔθνος. Κατὰ τὴν ποιμαντορίαν αὐτοῦ ἀνυψώθη τὸ θρησκευτικὸν αἴσθημα τοῦ Θεσσαλικοῦ λαοῦ, Μοναὶ καὶ Ναοὶ ἀνηγέρθησαν ἐκ τῶν ἐρειπίων των, ἐπαναπεκατεστάθησαν δὲ καὶ αἱ Μοναὶ τῶν Μετεώρων ὡς καὶ πολλαὶ ἄλλαι Μοναὶ τῆς Θεσσαλίας. Διωργανώθησαν ἐπίσης αἱ νεοσύστατοι Ἑλληνικαὶ κοινότητες τῶν εἰς τὰ ὄρη καταφυγόντων Ἑλλήνων καὶ ἀποκατεστάθη ἡ ἐκκλησιαστικὴ εὐταξία ἐκ τῆς συσσωρευθείσης κατὰ τὸν πρῶτον αἰῶνα τῆς δουλείας πολυμεροῦς καὶ ποικιλοτρόπου ἀκαταστασίας. Εἶχε δὲ βοηθοὺς ὁ Ἅγιος Βησσαρίων Βʹ εἰς τὴν εὐσεβῆ ταύτην καὶ πατριωτικὴν ἐργασίαν τὸν αὐτάδελφόν του Ἰγνάτιον, Ἐπίσκοπον Καπούας καὶ Φαναρίου, καὶ τὸν ἀνεψιόν του Νεόφυτον, Ἐπίσκοπον Σταγῶν, ὅστις βραδύτερον διεδέχθη αὐτὸν εἰς τὸν Μητροπολιτικὸν θρόνον Λαρίσης (1541) καὶ τοὺς Ἐπισκόπους Λιτζᾶς Λουκᾶν, Δημητριάδος Ἰωσὴφ καὶ Φαναρίου Μαρτύριον.

Οἱ δύο λοιπὸν Ἅγιοι Βησσαρίωνες, λόγῳ τῆς συνωνυμίας αὐτῶν καὶ τῆς ὁμοιομόρφου δράσεώς των, ἐθεωρήθησαν ὑπὸ τῶν μεταγενεστέρων, λόγω τῶν σκοτεινῶν χρόνων τῆς δουλείας, ὡς ἕν πρόσωπον, διότι καὶ ὁ συγγράψας πρῶτος τὸν «Βίον τοῦ Ἁγίου Βησσαρίωνος Ἀρχιεπισκόπου Λαρίσης» ἦτο ἀνώνυμός τις, ὅστις ἔγραψε τοῦτον ὀλίγον μετὰ τὴν κοίμησιν τοῦ Ἁγίου Βησσαρίωνος Βʹ ἄνευ τῆς διασαφήσεως ὅτι πρόκειται περὶ τοῦ δευτέρου. Τὴν Βιογραφίαν ταύτην ἐχρησιμοποίησε κατὰ τὸ ἔτος 1544 πρὸς εὐφημισμὸν τοῦ Ἁγίου καὶ ὁ πολυγραφώτατος Ζακύνθιος Παχώμιος Ρουσᾶνος. Οἱ μεταγενέστεροι ὅμως ἀγνοοῦντες τὴν ὕπαρξιν δύο Βησσαριώνων, ἐθεώρησαν ὅτι εἷς μόνον ὑπῆρξε, διὰ τοῦτο καὶ δὲν ἐτίθουν τὴν διάκρισιν τοῦ Αʹ καὶ τοῦ Βʹ. Βραδύτερον ἡ «Βιογραφία τοῦ Ἁγίου Βησσαρίωνος» μετηνέχθη εἰς τὸ ἁπλοῦν πιθανῶς ὑπὸ τοῦ μεγάλου διδασκάλου τοῦ γένους Ἀναστασίου Γορδίου (†1729). Ταύτην παραλαβὼν καὶ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἐπλάτυνε καὶ λόγῳ ἐκαλλώπισε. Κατὰ δὲ τὸ ἔτος 1798 ὁ Ἡγούμενος τῆς Μονῆς τῶν Μεγάλων Πυλῶν Δουσίκου ἐξέδωκεν ἐν Κωνσταντινουπόλει τὴν «Ἀκολουθίαν καὶ τὸν Βίον τοῦ Ἁγίου Βησσαρίωνος Ἀρχιεπισκόπου Λαρίσης» ἐγκρίσει τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. Αὕτη ἐξεδόθη ἐπίσης ἐν Βενετίᾳ τῷ 1846, ἐν Ἀθήναις τῷ 1856 καὶ ἀλλαχοῦ, περίληψιν δὲ ταύτης κατεχώρησεν ὁ ἴδιος Ὅσιος Νικόδημος καὶ εἰς τὸν ὑπ’ αὐτοῦ συγγραφέντα Συναξαριστήν, τὸν πολλάκις εἰς τύπον ἐκδοθέντα.

Τὴν κατὰ πλάτος Βιογραφίαν ταύτην κατεχώρησε καὶ ὁ ἀείμνηστος Κ. Δουκάκης εἰς τὸ ὑπ’ αὐτοῦ ἐκδοθὲν κατὰ τὸ ἔτος 1894 ἐν Ἀθήναις «Τοπάζιον τοῦ Νοητοῦ Παραδείσου». Ἐκ ταύτης τέλος τῆς Βιογραφίας, καὶ ἐν τοῖς Μηναίοις ὡς εἷς Ἅγιος Βησσαρίων μνημονεύεται. Τὴν αὐτὴν Βιογραφίαν, ἐλαφρῶς μόνον διασκευασθεῖσαν παρ’ ἡμῶν κατὰ τὸ λεκτικόν, καταχωροῦμεν καὶ ἡμεῖς ἐνταῦθα, παρέχοντες εἰς τὸν ἀναγνώστην τὸ πλούσιον αὐτῆς περιεχόμενον, σὺν τῇ παρούσῃ διασαφήσει περὶ ὑπάρξεως δύο συνωνύμων Ἁγίων.

Σημειοῦμεν προσέτι ὅτι τοῦ Βησσαρίωνος Αʹ τοῦ Ἡγιασμένου δὲν εἶναι γνωστὴ οὔτε ἡ πατρὶς οὔτε ἡ χρονολογία τῆς αὐτοῦ τελευτῆς, δεδομένου ὅτι πρὸ ταύτης παρῃτήθη τοῦ θρόνου ὡς ὑπέργηρως καὶ ἐφησύχαζεν, δι’ ὃ καὶ «πρῴην» ἐπιγράφεται, ἡ δὲ μνήμη αὐτοῦ ἐπιτελεῖται κατὰ τὴν σήμερον 15ην Σεπτεμβρίου, ὁμοῦ μετὰ τοῦ Βησσαρίωνος Βʹ.

Ἐλήφθη ἐκ τῆς ᾀσματικῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ἁγίου, τυπωθείσης ἐν τῷ ἑλληνικῷ τυπογραφείῳ Ἰασίου ἐν ἔτει 1820. Ἡ δὲ ἁγία κάρα τοῦ Ὁσίου Γερασίμου εὑρίσκεται εἰς τὴν ἰδίαν αὐτοῦ Μονήν, θαύματα τελοῦσα εἰς τοὺς μετὰ πίστεως προστρέχοντας.

Τὸ Μαρτύριον αὐτοῦ ἐλήφθη ἐκ τοῦ «Νέου Λειμωναρίου» καταχωρίζεται δὲ ἐνταῦθα διεσκευασμένον κατὰ τὴν φράσιν. Τὴν τοῦ Νεομάρτυρος τούτου Ἰωάννου Ἀκολουθίαν συνέταξεν ὁ Πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.