✥ Τῇ Ι’ (10ῃ) τοῦ αὐτοῦ μηνὸς μνήμη τῶν ἁγίων ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΠΕΝΤΕ Μαρτύρων τῶν ἐν Νικοπόλει τῆς Ἁρμενίας μαρτυρησάντων.
Παρεμβολή τις εὑέθη Θεῷ νέα,
Τόλμη παρεμβάλλουσα καὶ πυρὸς μέσον.
Κτεῖνεν ἐρισθενέας δεκάτῃ πῦρ Νικοπολίτας.
ΗΚΜΑΣΑΝ οἱ Ἅγιοι οὗτοι κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Λικινίου καὶ Λυσίου ἡγεμόνος, ἐν ἔτει τιε’ (315), πρῶτοι δὲ μεταξὺ αὐτῶν ἦσαν οἱ Λεόντιος, Μαυρίκιος, Δανιὴλ, καὶ Ἀντώνιος. Οὗτοι παρρησίᾳ ὁμολογήσαντες τὸν Χριστόν, πρῶτον μὲν ἐτιμωρήθησαν μὲ διαφόρους βασάνους, ὕστερον δὲ ἐρρίφθησαν ἐντὸς πεπυρακτωμένης καμίνου καὶ οὕτως ἔλαβον οἱ ἀοίδιμοι τοὺς στεφάνους τοῦ μαρτυρίου. Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῶν σύναξις καὶ ἑορτὴ εἰς τὴν ἁγίαν Ἀκυλῖναν, πλησίον τοῦ Φόρου.
✥ Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τῶν Ἁγίων Μαρτύρων ΒΙΑΝΟΡΟΣ καὶ ΣΙΛΟΠΑΝΟΥ.
Εἰς τὸν Βιάνορα·
Οὐκ ἠδυνήθη σὴν ἑλεῖν στερρὰν φύσιν,
Μάρτυς Βιάνωρ, οὐδὲ τοῦ ξίφους βία.
Εἰς τὸν Σιλουανὸν·
Ὦφθη παταχθεὶς Σιλουανὸς τῷ ξίφει,
Ἄλλος Σιλωὰμ ἐξιώμενος πάθη.
ΒΙΑΝΩΡ ὁ Ἅγιος Μάρτυς κατήγετο ἐκ τῆς ἐπαρχίας τῆς Πισιδίας, παρέστη δὲ διὰ τὴν εἰς Χριστὸν ὁμολογίαν εἰς τὸν Σεβηριανὸν ἡγεμόνα τῆς Αὐφρατησίας, ἥτις σήμερον λέγεται Ἄτζαρ, ἐν τῇ Συρίᾳ εὑρισκομένη· κρεμασθεὶς δὲ καὶ δαρεὶς μὲ σπάθας ξυλίνας, ἐκάη ἔπειτα μὲ σιδηρᾶς πεπυρωμένας σφαίρας καὶ ἀπεστερήθη τῶν ὀδόντων αὐτοῦ καὶ τῶν ὤτων. Ὁ δὲ Ἅγιος Σιλουανός, παριστάμενος ἐκεῖ καὶ βλέπων τὴν ἀνδρείαν τοῦ Ἁγίου, ἐπίστευσεν εἰς τὸν Χριστὸν καὶ πάραυτα ἀπέκοψαν τὴν γλῶσσάν του καὶ μὲτὰ τὴν γλῶσσαν ἀπέκοψαν καὶ τὴν κεφαλήν του ἔπειτα ἐτρύπησαν τοὺς ἀστραγάλους τοῦ Ἁγίου Βιάνορος, ἐξώρυξαν τὸν δεξιὸν ὀφθαλμόν του, ἐξέδαρον τὸ δέρμα τῆς κεφαλῆς του, καὶ τελευταῖον ἀπέκοψαν τὴν ἁγίαν του κεφαλήν, καὶ οὕτως ἔλαβον οἱ ἀοίδιμοι τοὺς στεφάνους τῆς ἀθλήσεως.
✥ Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ἁγίου μάρτυρος ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΥ τοῦ ἐκ Σάρδεων.
Ἀπολλωνίῳ Σταυρὸς ἡ τιμωρία,
Εἰπεῖν δ’ ἀληθῶς, Σταυρὸς ἡ σωτηρία.
ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ ὁ Ἅγιος Μάρτυς κατήγετο ἐκ τῆς πόλεως Σάρδεων, τῆς ἐν τῇ Λυδίᾳ· ὁδηγηθεὶς δὲ εἰς Περίνιον τὸν ἄρχοντα Ἰκονίου, ὡμολόγησεν ἑαυτὸν Χριστιανόν. Ἀναγκασθεὶς λοιπὸν νὰ ὀμόσῃ εἰς τὸν βασιλέα, ἀπεκρίθη ὅτι δὲν εἶναι ἐπιτετραμμένον εἰς τὸν Χριστιανὸν νὰ ὀμνύῃ εἰς θνητὸν ἄνθρωπον, καὶ εἰς ἄνθρωπον μάλιστα ὁ ὁποῖος ἀγνοεῖ τὸν Ποιητὴν καὶ Δημιουργὸν τοῦ παντός. Διὰ τοὺς τοιούτους δὲ λόγους του ἐκρέμασαν αὐτὸν εἰς τὸν σταυρόν, καὶ ἐκεῖ παρέδωκεν ὁ μακάριος τὴν ψυχήν του εἰς χεῖρας Θεοῦ καὶ ἔλαβε τοῦ μαρτυρίου τὸν στέφανον.
✥ Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τῶν ἁγίων ΜΥΡΙΩΝ (ἤτοι δέκα χιλιάδων) ΟΣΙΩΝ, τῶν ἐν σπηλαίοις καὶ σκήταις τῆς Νιτρίας κατοικούντων, οὓς θανάτῳ πικρῷ παρέδωκεν ἐν πυρὶ καὶ καπνῷ Θεόφιλος ὁ Ἀλεξανδρείας Ἐπίσκοπος, διὰ Ἰσίδωρον τὸν Πρεσβύτερον.
Ἔκτεινεν εἰς σπήλαια πῦρ τοὺς μυρίους,
Σπήλαιον οἰκήσαντας οἰκέτας Λόγου.
ΑΥΤΟΙ οἱ Ἅγιοι Ἀσκηταὶ καὶ Μάρτυρες τοῦ Χριστοῦ ἦσαν Μοναχοὶ καὶ κατῴκουν ἐντὸς σπηλαίων καὶ καλυβῶν ἀσκητικῶν· καταγινόμενοι δὲ εἰς τὴν τήρησιν τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ, ἔζων πάντοτε μὲ νηστείας, ἀγρυπνίας καὶ προσευχάς, ὄντες τὸν ἀοιθμὸν δέκα ὡς ἔγγιστα χιλιάδες. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἅγιος Ἰσίδωρος, ὁ πρῶτος ἐξ αὐτῶν ἐφιλονίκει μὲ τὸν Ἐπίσκοπον Ἀλεξανδρείας Θεόφιλον περί τινων ἐκκλησιαστικῶν ζητημάτων εἰς τὰ ὁποῖα ὁ Θεόφιλος ἀνθίστατο, διὰ τοῦτο ὁ θεῖος Ἰσίδωρος, θαρρῶν εἰς τὸ πλῆθος τῶν Μοναχων, ἤλεγχεν αὐτόν. Ὅθεν ὁ Θεόφιλος ἀπροκαλύπτως μὲν συνεστέλλετο καὶ ἐφοβεῖτο νὰ ἐκδικηθῇ τὸν Ἰσίδωρον, φίλον ὄντα τῶν πολλῶν, ἀποστείλας δὲ κρυφίως τοὺς ὁμόφρονάς του, κατέκαυσεν ὅλους τοὺς ἄνω εἰρημένους Πατέρας τῆς Σκήτεως, καὶ θανάτῳ παρέπεμψεν [1].
✥ Ἡ σύναξις τοῦ Ἁγίου ΙΩΑΝΝΟΥ τοῦ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ἐν τοῖς Βιάτου ἢ Βεώτου.
Ὁ βροντῆς γόνος αὖθις ἤχησε μέγα,
Ἐν τοῖς Βιάτου τὸν αὑτοῦ δόμον στήσας.
✥ Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου καὶ θεοφόρου πατρὸς ἡμῶν ΑΝΤΩΝΙΟΥ τοῦ Ρώσου ἀσκήσαντος τὸ πρῶτον ἐν τῷ ἁγιωνύμῳ ὄρει τοῦ Ἄθω, ὕστερον δὲ ἀπελθόντος εἰς Ρωσίαν καὶ ἀνεγείραντος ἐκ βάθρων τὴν περιβόητον καὶ περικαλλῆ Λαύραν εἰς τὸ Κίεβον, ὅπου καὶ ἀνεπαύθη.
Ἀντώνιος ἔξαρχος τῶν ἐν Ρωσίᾳ
Μοναζόντων πέφηνεν βίῳ ἀσάρκῳ.
Ὑποσημειώσεις
[1] Περὶ τῆς ὑποθέσεως ταύτης γράφει Γεώργιος ὁ Σουγδουρῆς εἰς τὸν «Νέον Θησαυρόν», διηγούμενος κατὰ πλάτος τὸν βίον τοῦ θείου Χρυστοστόμου, ὅτι εἰς τὸν καιρὸν τοῦ Θεοφίλου Ἀλεξανδρείας ἦσαν τέσσαρες αὐτάδελφοι, Διόσκορος, Ἀριμώνιος, Εὐθύμιος καὶ Εὐσέβιος, Μακροὶ ἀδελφοὶ ἐπιλεγόμενοι, ὑπερβαίνοντες τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ Μοναχοὺς κατὰ τὴν σοφίαν καὶ ἀρετήν. Ὅθεν ἦσαν ὀνομαστοὶ καὶ περίφημοι εἰς τὰ μέρη τῆς Ἀλεξανδρείας· διὸ καὶ ὁ ρηθεὶς Θεόφιλος τοσοῦτον ἠγάπα πρότερον αὐτούς, ὥστε τὸν μὲν Διόσκορον ἐχειροτόνησεν Ἐπίσκοπον τῆς ἐν Αἰγύπτῳ Ἑρμουπόλεως, τοὺς δὲ Ἀμμώνιον καὶ Εὐθύμιον ἐχειροτόνησεν Ἱερεῖς καὶ οἰκονόμους τοῦ Πατριαρχείου καὶ τοὺς εἶχε μεθ’ ἑαυτοῦ.
Ἐπειδὴ δὲ αὐτοὶ ἀνεχώρησαν ἀφέντες τὸν Θεόφιλον, διότι ἐφοβοῦντο μὴ μεθέξωσι τῆς κακίας αὐτοῦ, ὁ Θεόφιλος ὑποπτευθείς, ὅτι θὰ τὸν κατηγόρουν διὰ τὰς κακίας του, ἔγραψε πρὸς τοὺς Μοναχοὺς τῆς Νιτρίας, οἵτινες ἐξ ἁπλότητος ἔλεγον ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι ἀνθρωπόμορφος, χαρακτηρίζων ὡς Ὠριγενιστὰς καὶ αἱρετικοὺς τοὺς ἀνωτέρω τέσσαρας ἀδελφούς, ἐπὶ πλέον δὲ τοὺς ἀφώρισε ἵνα μὴ ἔλθωσιν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ· ὁμοίως ἔγραψε καὶ πρὸς τοὺς Ἐπισκόπους νὰ προσπαθήσωσι νὰ ἐκδιώξωσιν ἐκ τοῦ ὄρους τῆς Νιτρίας τοὺς ἀνωτέρω τέσσαρας Μοναχούς.
Βλέποντες ἐκεῖνοι τὴν τοσαύτην μανίαν τοῦ Θεοφίλου μετέβησαν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ὅπως τὸν συναντήσωσιν. Ὁ δὲ Θεόφιλος, θυμώδης ὢν καὶ ὁρμητίας, ἐκράτησεν ἐκ τοῦ ὠμοφορίου τὸν Ἀμμώνιον ἐνῷ ἐλειτούργει καὶ ἔδωκεν εἰς αὐτὸν πολλὰ ραπίσματα. Ἔπειτα γράφει εἰς ὅλην του τὴν ἐπαρχίαν, ὅτι ἔχει καθηρημένους καὶ ἀναθεματισμένους αὐτούς τε καὶ τὸν Πηλουσιώτην Ἰσίδωρον.
Μετὰ ταῦτα ἐζήτησεν ὁ Θεόφιλος παρὰ τοῦ ἡγεμόνος τῆς Ἀλεξανδρείας ἐξουσίαν καὶ στρατιώτας, ἴνα δι’ αὐτῶν ἀποδιώξῃ τοὺς τέσσαρας ἀδελφοὺς ἐκείνους ἀπὸ τῶν συνόρων τῆς Ἀλεξανδρείας. Καὶ πρῶτον μὲν ἐδίωξε τὸν Ἐπίσκοπον Διόσκορον ἀπὸ τὴν Ἐπισκοπήν του, ὕστερον δὲ ζητῶν καὶ τοὺς ἄλλους τρεῖς ἀδελφούς, καὶ μὴ εὑρίσκων αὐτούς, διότι ἐκρύβησαν ἐντὸς ἀνύδρου φρέατος, τί κάμνει; ἐπέτρεψεν εἰς τοὺς στρατιώτας νὰ λεηλατήσωσι τὰ κελλία τῶν Μοναχῶν τῆς Νιτρίας προφασιζόμενοι, ὅτι ζητοῦν τοὺς Μακροὺς ἀδελφούς. Ἵνα δὲ καλύψωσιν οἱ στρατιῶται τὴν ἁρπαγήν, ἔβαλον πρῶτον κρυφίως πῦρ, εἶτα ἔτρεχον διὰ νὰ σβέσωσι δῆθεν τὸ πῦρ· οὕτω δὲ κατέκαυσαν πολλὰ κελλία καὶ Μοναχούς.
Ἐκ τῆς παρηλλαγμένης ταύτης διηγήσεως τοῦ ἀνωτέρω Συναξαρίου φαίνεται, ὅτι ὁ Θεόφιλος δὲν ἐπέτρεψεν εἰς τοὺς στρατιώτας νὰ θανατώσωσι τοὺς Ὁσίους (διότι ἂν τοῦτο ἤθελε πράξει, βεβαίως θὰ ἦτο ἄνθρωπος φονικώτατος, παρανομώτατος καὶ μυρίων καθαιρέσεων ἄξιος), ἀλλὰ μόνον νὰ λεηλατήσωσι τὰ κελλία των· οἱ δε στρατιῶται τὴν ἄδειαν ταύτην λαβόντες, κατέκαυσαν καὶ ἐθανάτωσαν τοὺς Ὁσίους, καὶ ἴσως διὰ τοῦτο λέγεται ἐν τῷ Συναξαρίῳ ὅτι ὁ Θεόφιλος παρέδωκε θανάτῳ τοὺς Ὁσίους, διότι ἔδωκε τὴν ἀφορμὴν εἰς τοὺς στρατιώτας. Πλὴν ἀλλὰ καὶ τὸ νὰ δώσῃ ἄδειαν νὰ λεηλατήσωσι τὰ κελλία τῶν Ὁσίων καὶ τοῦτο κακίστου καὶ παρανόμου ἀνδρὸς ἦτο ἴδιον, ἔστω καὶ ἂν ὑποθέσωμεν, ὅτι οἱ Ὅσιοι ἐκεῖνοι ἐξ ἁπλότητος βεβαίως καὶ ἀγνοίας ἐδόξαζον τὸν Θεὸν ἀνθρωπόμορφον, καὶ οὐχὶ ἐκ πείσματος καὶ πονηρίας· καθότι τῶν αἱρετικῶν εἶναι τοῦτο ἰδίωμα, τὸ νὰ μένωσι δηλαδὴ ἐν τῇ αἱρέσει μὲ πεισμονήν, διὰ τὸ ὁποῖον εἶπεν ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος ὅτι, κἂν σφάλλω εἴς τι, οὐ διὰ τοῦτο εἶμαι καὶ αἱρετικός. Ὅρα καὶ εἰς τὴν σχετικὴν ὑποσημείωσιν τοῦ βασιλέως Ἰουστινιανοῦ κατὰ τὴν 2αν Αὐγούστου ἐν τόμῳ Ηʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», ὅτι καὶ ἐκεῖνος ἐν ἀγνοίᾳ ἔπεσεν εἰς τὴν αἵρεσιν τῶν Ἀφθαρτοδοκητῶν· ὁμοίως ὅρα καὶ τὸ Συναξάριον τοῦ Ὁσίου Γερασίμου κατὰ τὴν 4ην Μαρτίου (τόμος Γʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»). Ἀλλὰ καὶ περὶ αἱρετικῶν ἐὰν ἐπρόκειτο πάλιν δὲν εἶχε βεβαίως τὸ δικαίωμα ὁ Θεόφιλος νὰ ἐνεργήσῃ ὡς ἐνήργησε καὶ νὰ γίνῃ ὑπαίτιος ἔστω καὶ ἐν ἀγνοίᾳ του τοσούτων φόνων.