Ὁ βίος το ἁγίου τούτου Κυρίλλου, ὅστις ἤκμασε κατὰ τὸ υκʹ (420) ἔτος συνηρανίσθη ἐκ τῶν συγγραμμάτων Νικηφόρου καὶ Σῳζομένου, καὶ τινων ἄλλων Ἐκκλησιαστικῶν ἱστοριογράφων παρὰ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ὅστις καὶ μετέφρασε τοῦτον καλλιεπέστατα εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικήν, πλείστας ὅσας βελτιώσεις ἐπενεγκών, συμπεριέλαβε δὲ τοῦτον εἰς τὸ Νέον Ἐκλόγιον ἐξ οὗ καὶ μεταφέρεται ἐνταῦθα.

Εἰς τὸν Μέγαν τοῦτον Κύριλλον ἐγκώμιον γλαφυρώτατον ἔπλεξεν ὁ ὑπερφυὴς Ζωναρᾶς, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἄρδει μὲν ὁ πολυχεύμων Νεῖλος, ὁ ποταμὸς ὁ Αἰγύπτιος» (σῴζεται ἐν τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ ἐν τῷ τετάρτῳ πανηγυρικῷ τῆς ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Βατοπεδίου καὶ ἐν τῇ τοῦ Διονυσίου, ἀλλὰ δὴ καὶ ἐν τῇ τῶν Ἰβήρων). Ἐπίσης συμπλήρωσιν τῆς Ἀκολουθίας μετὰ βʹ κανόνος ἐποιήσατο ὁ Π. Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.

Δὲν παραλείπομεν νὰ σημειώσωμεν ἐνταῦθα, ὅτι ἡ καθ’ αὑτὸ καὶ κυρία μνήμη καὶ κοίμησις τοῦ Ἁγίου τούτου ἑορτάζεται κατὰ τὴν σήμερον, εἰς δὲ τὴν 18ην Ἰανουαρίου δὲν ἑορτάζεται ἡ μνήμη τῆς κοιμήσεως καὶ τελευτῆς του, ἀλλὰ ἡ μνήμη τῆς φυγῆς του, δηλαδὴ τῆς ἀπὸ Ἀλεξανδρείας εἰς Ἔφεσον ἴσως ἀναβάσεώς του. Ἀξία δὲ ἑορτῆς ἐκρίθη ἡ τοιαύτη τοῦ Ἁγίου φυγή, ὡς αἰτία γενομένη πολλῶν ἀγαθῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, καθότι συνεπείᾳ ταύτης ἡ μὲν Ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Τρίτη Σύνοδος συνεκροτήθη, ἡ δὲ τοῦ Νεστορίου βλάσφημος αἵρεσις ἐξωστρακίσθη, καὶ ἡ Ὀρθοδοξία τῆς Πίστεως ἐκηρύχθη τῇ Οἰκουμένῃ. Προσέτι δέ, ἐπειδὴ ἡ τῆς φυγῆς μνήμη συνέπεσε κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς μνήμης τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου, σκόπιμον ἐκρίθη παρὰ τῶν Ἁγίων Πατέρων, ἵνα κοινῶς συνεορτάζωνται οἱ δύο οὗτοι μεγάλοι τῆς Οἰκουμένης φωστῆρες, οἵτινες ἀμφότεροι τὸν θρόνον τῆς Ἀλεξανδρείας ἐλάμπρυνον διὰ τῶν κοινῶν των ἀγώνων ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὅτι δὲ τότε ἡ μνήμη τῆς φυγῆς του ἑορτάζεται μαρτυροῦσι τοῦτο καὶ ἄλλα πολλά, μάλιστα δὲ οἱ ἐν τῇ 18ῃ τοῦ Ἰανουαρίου εὑρισκόμενοι στίχοι οὗτοι:

Φυγῆς Κυρίλλου σήμερον μνήμην ἄγει,
Ἀλλ’ οὐ τελευτῆς τῆς ἀειμνήστου κτίσις.

Ὅτι δὲ ἐξ ἀντιστρόφου σήμερον εἶναι ἡ καθ’ αὑτὸ μνήμη τῆς κοιμήσεως τοῦ Ἁγίου, μαρτυροῦσι καὶ τοῦτο οἱ ἀνωτέρω στίχοι τοῦ Χριστοφόρου Πατρικίου Μιτυληναίου. Περὶ τοῦ ἁγίου Κυρίλλου τούτου γράφει ὁμοίως καὶ ὁ Εὐεργετινὸς ἐν βιβλίῳ Βʹ (ἡμετέρα ἔκδοσις) ὑπόθεσις ΚΗʹ, διδ. 7, ὅτι ἠρώτησεν αὐτὸν εἷς ἀδελφὸς ὅστις ἠνωχλεῖτο ὑπὸ τῶν λογισμῶν τῆς πορνείας, λέγων· «Τί ποιήσω, πάτερ;» καὶ ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ Ἅγιος· «Ἐὰν δὲν ἔχῃς λογισμούς, ἔχεις τὴν πρᾶξιν, ἤτοι ἐὰν δὲν ἀνθίστασαι εἰς τοὺς αἰσχροὺς λογισμούς, φανερὸν ὅτι πράττεις αὐτοὺς καὶ διὰ τοῦτο δὲν ἐνοχλεῖσαι πλέον ὑπ’ αὐτῶν, διότι ἐκεῖνος ὅστις εἰς ἔργον τίθησιν ὅσα οἱ λογισμοὶ τῷ ὑποβάλλουσιν, αὐτὸς πῶς θὰ ἐνοχλῆται ὑπ’ αὐτῶν;». Εἶπε δὲ ὁ Ἅγιος πρὸς τὸν ἀδελφόν· «Μήπως ἔρχεσαι εἰς συνδιάλεξιν καὶ συναναστροφὴν μετὰ γυναικός;» Ὁ ἀδελφὸς ἀπεκρίθη· «Οὐχί, ἀλλ’ οἱ λογισμοί μου εἶναι παλαιοὶ καὶ νέοι ζωγράφοι (ἤγουν αἱ ἐνθυμήσεις) καὶ τὰ εἴδωλα τῶν λογισμῶν μὲ ἐνοχλοῦσι, καὶ εἶναι μὲν παλαιοὶ ζωγράφοι αἱ ἐνθυμήσεις, καθότι ἔκπαλαι ἐνετυπώθησαν ἐν τῇ φαντασίᾳ μου, εἶναι δὲ καὶ νέοι ζωγράφοι καθότι συνεχῶς διὰ τῆς προλήψεως ἢ προσβολῆς νεάζουν καὶ ἀνακαινίζονται ἐν αὐτῇ». Ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ Ἅγιος· «Νεκροὺς μὴ φοβεῖσαι, ἀλλὰ τοὺς ζῶντας φεῦγε καὶ ἐκτείνου μᾶλλον εἰς προσευχήν». Καὶ νεκροὺς μὲν ὠνόμασεν ὁ θεῖος πατὴρ τὰς παλαιὰς ἐνθυμήσεις τῶν ἀπόντων προσώπων, τὰ ὁποῖα εἶδέ τις κατὰ τὸ παρελθόν, ζῶντας δὲ τὰς συνομιλίας καὶ συναναστροφὰς μετὰ παρόντων ζώντων προσώπων, ὑφ’ ὧν σκανδαλίζεταί τις.