Ὁ δὲ Ἀλέξανδρος Μαυροκορδᾶτος εἰς τὰ «Ἰουδαϊκά» του γράφει περὶ τοῦ Ἀγγαίου, ὅτι αὐτὸς καὶ ὁ Ζαχαρίας ὁ Βαραχίου ἦσαν Προφῆται συνομήλικοι καὶ τὸν βίον ὁμότροποι, ὅτι αὐτὸς ἦτο ἐπὶ τοῦ δευτέρου ἔτους Δαρείου τοῦ νόθου καὶ ἤρχισε νὰ λέγῃ τὰς προφητείας του εἰς τὸν Ζοροβάβελ καὶ Ἰησοῦν τὸν τοῦ Ἰωσεδὲκ καὶ εἰς ὅλον τὸν λαόν, προαγορεύων διὰ τὴν δευτέραν οἰκοδομὴν τοῦ ναοῦ καὶ παρακινῶν τοὺς Ἑβραίους εἰς αὐτήν. Εἰς δύο δὲ κεφάλαια διαιρεῖται ἡ προφητεία του· ἐν τῷ τέλει δὲ τοῦ δευτέρου προλέγει περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ, εἰκόνα καὶ τύπον αὐτοῦ μεταχειριζόμενος τὸν Ζοροβάβελ. Λέγει δὲ εἰς αὐτό, ὅτι ἡ δευτέρα δόξα τοῦ ναοῦ θὰ εἶναι μεγαλυτέρα τῆς πρώτης, καθότι ὁ ναὸς οὗτος ἠξιώθη νὰ ἴδῃ κηρύττοντα ἐντὸς αὐτοῦ καὶ διδάσκοντα τὸν ἐπιθυμητὸν Μεσσίαν Χριστόν. Λέγει δὲ ὁ Ἅγιος Ἐπιφάνιος, ὅτι εὑρετὴς τοῦ ἀλληλούϊα εἶναι ὁ Προφήτης Ἀγγαῖος, πλὴν τὸ ἀλληλούϊα προλαβόντως ἔγραψεν ὁ Προφήτης Δαβίδ· διότι τὸ αἰνεῖτε τὸν Κύριον, τὸ ὁποῖον γράφεται εἰς πολλοὺς Ψαλμούς, Ἑβραϊστὶ λέγεται ἀλληλούϊα, ἐπειδὴ τὸ ἀλληλούϊα ἑρμηνεύεται Ἑλληνιστὶ αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἢ τὸν ὄντα.

Ἐν τῷ πρωτοτύπῳ Συναξαριστῇ γράφεται ἐσφαλμένως Πρόβος.

Κατὰ τὸν Ὅσιον Νικόδημον δύο Μόδεστοι ἐχρημάτισαν Ἀρχιεπίσκοποι Ἱεροσολύμων. Ἡ ἄποψις αὕτη κρίνεται ὡς ἡ μόνη λογικὴ ἐξήγησις τοῦ ἀσυμβιβάστου μεταξὺ τοῦ ὑπὸ τοῦ Συναξαριστοῦ περιγραφομένου Ἁγίου Μοδέστου καὶ τοῦ ἱστορικῶς γνωστοῦ Μοδέστου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων. Τὸ ἀσυμβίβαστον ἔγκειται εἰς τὸ ὅτι ὁ μὲν πρῶτος, ὁ τοῦ Συναξαριστοῦ, φέρεται ὡς υἱὸς Εὐσεβίου καὶ Θεοδούλης, πατριαρχεύσας, κατὰ τὸν αὐτὸν Συναξοριστήν, περὶ τὰ μέσα τοῦ Δʹ αἰῶνος, τοῦ ὁποίου τὴν Βιογραφίαν βλέπε εἰς τὴν 18ην τοῦ παρόντος μηνὸς εἰς ἣν καὶ ἡμεῖς κατ’ ἀνάγκην τὴν κατετάξαμεν ἀκολουθήσαντες τὴν ἐπικρατεστέραν νῦν τυπικὴν διάταξιν. (Περὶ τοῦ ποία εἶναι ἡ ἀκριβεστέρα ἡμερομηνία ἑορτασμοῦ ἑκάστου τῶν Ἁγίων τούτων βλέπε περαιτέρω ἐν τῇ παρούσῃ ὑποσημειώσει). Ὁ δὲ δεύτερος, ὁ ἱστορικῶς γνωστός, διηύθυνε πρότερον ἐπιτροπικῶς τὸ Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων ἀπὸ τῆς αἰχμαλωσίας τοῦ Πατριάρχου Ζαχαρίου, ἐπισυμβάσης κατὰ τὴν ἐν ἔτει 614 ἅλωσιν τῶν Ἱεροσολύμων ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Περσῶν Χοσρόου, μέχρι τῆς ἐπιστροφῆς αὐτοῦ (628), ἐπατριάρχευσε δὲ κατόπιν ἀπὸ τοῦ θανάτου τοῦ Πατριάρχου Ζαχαρίου (682) μέχρι τῆς πρὸς Κύριον ἐκδημίας του (634). Τοῦτο δὲ μόνον τὸν δεύτερον Μόδεστον ἀναφέρουν οἱ νεώτεροι συγγραφεῖς καὶ λεξικογράφοι, καίτοι ὁ πρῶτος εἶναι γνωστότερος παρὰ τῷ λαῷ, ὡς Ἱερομάρτυς καὶ θεραπευτὴς τῶν κατοικιδίων ζῴων.

Ὁ Ἑλληνικὸς Βίος τοῦ πρώτου Μοδέστου, τοῦ Συναξαριστοῦ, οὗ ἡ ἀρχή· «Ὁ θαυμαστὸς Μόδεστος» εὑρίσκεται ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τῶν Ἰβήρων καὶ ἐν ἄλλαις. Τοῦτον μετήνεγκεν εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικὴν ὁ Ἱερὸς Ἀγάπιος ὁ Κρὴς παρατίθεται δὲ διεσκευασμένος παρ’ ἡμῶν κατὰ τὴν φράσιν εἰς τὴν 18ην τοῦ παρόντος Δεκεμβρίου (σελ. 495). Συναξάριον τοῦ αὐτοῦ, παρηλλαγμένον ὅμως, εὕρηται καὶ ἐν τοῖς Μηναίοις εἰς τὴν 16ην Δεκεμβρίου. Εἰς τὸν αὐτὸν πρῶτον Μόδεστον συνέθεσεν Ἀκολουθίαν ὁ Ἱερὸς Ἀγάπιος ὁ Κρής, ἥτις ἐξεδόθη δεκαεξάκις μέχρι τοῦδε. Ὡσαύτως ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης συνέθεσεν εὐχήν, ὡς ἐκπροσώπου τοῦ Ἁγίου Μοδέστου λεγομένην ὑπὸ τοῦ Ἱερέως· «Εἰς πᾶσαν θανατηφόρον ἀσθένειαν καὶ βλάβην βοῶν, ἵππων, ὄνων, ἡμιόνων, προβάτων, αἰγῶν, μελισσῶν καὶ λοιπῶν ζῴων», ἧς ἡ ἀρχή· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεός μου ὁ ἐλεήμων καὶ Πανάγαθος».

Δέον ὅμως ὅπως σημειώσωμεν ἐνταῦθα καὶ ἑτέραν περιπλοκὴν ὀφειλομένην εἰς διάφορον περιγραφὴν τοῦ Βίου τοῦ Ἁγίου τούτου Μοδέστου Αʹ ὑπὸ τῶν διαφόρων βιογράφων αὐτοῦ. Οὕτως ἐν τῷ Συναξαριστῇ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου καὶ τοῖς Μηναίοις ὁ Ἅγιος Μόδεστος φέρεται ὡς ἐν εἰρήνῃ τὲλειωθείς, ἐνῷ ἐν ταῖς ἰδιαιτέραις ἐκδόσεσι τοῦ Βίου αὐτοῦ, αἵτινες βάσιν ἔχουσι τὸν ἐν τῷ εἰρημένῳ Χειρογράφῳ σῳζόμενον Βίον αὐτοῦ, οὗ ἡ ἀρχή· «Ὁ θαυμαστὸς Μόδεστος», κηρύττεται ὡς τελευτήσας διὰ τοῦ Μαρτυρίου. Κατὰ τὴν ταπεινὴν ἡμῶν γνώμην, ἣν ἐσχηματίσαμεν ἐξ ὅσων ἐμελετήσαμεν, ἡ ἀντίφασις αὕτη προεκλήθη ἐκ τῆς αὐτῆς ὡς ἄνω αἰτίας, ἤτοι τῆς ὑπάρξεως δύο Μοδέστων. Οἱ διάφοροι Συναξαρισταὶ ἀγνοήσαντες τὸ γεγονὸς τοῦτο καὶ ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν ὅτι ὁ ἱστορικῶς γνωστὸς Μόδεστος Βʹ ἐτελεύτησεν ἐν εἰρήνῃ περιέκοψαν ἐκ τοῦ Βίου τοῦ πρώτου, ὡς περιττήν, ἢ μᾶλλον ὡς ἀσυμβίβαστον μὲ τὰ πράγματα, τὴν περίοδον τὴν ἀναφερομένην εἰς τὸ Μαρτύριον αὐτοῦ καὶ οὕτω παρουσίασαν αὐτὸν ὡς ἐν εἰρήνῃ τελειωθέντα. Ἡ περικοπὴ ὅμως αὕτη δὲν εἶναι ἐπαρκὴς διὰ νὰ συμβιβάσῃ τὸ περιγραφόμενον ὑπὸ τοῦ Συναξαριστοῦ πρόσωπον μὲ τὸ πρόσωπον τοῦ Μοδέστου Βʹ, διότι οὐδὲν σημεῖον τῆς βιογραφίας τοῦ Μοδέστου Αʹ συμβιβάζεται μὲ τὴν ζωὴν τοῦ Μοδέστου Βʹ, πλὴν τοῦ ὅτι καὶ οἱ δύο οὗτοι Ἅγιοι ἀναφέρονται ὡς Ἀρχιεπίσκοποι Ἱεροσολύμων ὁμώνυμοι. Τινὲς μάλιστα τῶν νεωτέρων, σπεύδοντες εἰς «ἀνακαθάρσεις», ἔφθασαν μέχρι τοῦ σημείου νὰ ἀγνοήσουν τελείως τὴν προσωπικότητα τοῦ Μοδέστου Αʹ καὶ νὰ κηρύξουν αὐτὴν ἀνυπόστατον. Μάλιστα ὁ Μητροπολίτης πρῴην Λεοντουπόλεως Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης ἐν «Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» γράφει ὅτι: «Τὰ περὶ Μοδέστου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων παρὰ τοῖς Συναξαρισταῖς φερόμενα εἶναι ἀνάξια ὅλως πίστεως καὶ μυθώδη». Τὴν ἄποψιν ὅμως ταύτην οὐδόλως δυνάμεθα νὰ συμμερισθῶμεν, διότι τοιουτοτρόπως θέλομεν ὁδηγηθῆ σὺν τῷ χρόνῳ εἰς παντελῆ ἀπόρριψιν τῶν παραδεδομένων ἡμῖν ἁγιολογικῶν θησαυρῶν. Βεβαίως ἡ ἔρευνα εἶναι καλὴ καὶ μάλιστα ἐπιβάλλεται, πλὴν ὅμως δέον ὅπως αὕτη διεξάγεται μὲ σύνεσιν καὶ προσοχὴν μεγάλην, ὥστε νὰ μὴ φθάνωμεν εἰς τὸ σημεῖον νὰ χαρακτηρίζωμεν ὡς ἀχρήστους, ὅλως ἀκρίτως καὶ ἐπιπολαίως, τοὺς πνευματικοὺς ἡμῶν θησαυρούς, μὲ τὸ πρῶτον ἐμπόδιον ὅπερ παρενέβαλεν ἐνώπιόν μας ὁ πανδαμάτωρ χρόνος, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν ὁ διάβολος, ἀλλὰ μάλιστα νὰ καταβάλλωμεν πᾶσαν προσπάθειαν ἱστορικῆς ἀποκαταστάσεως τοῦ περιεχομένου αὐτῶν, δι’ ἀποτινάξεως τῆς ἐπικαθησάσης ἐπ’ αὐτῶν ἀχλύος τῆς συγκαλυψάσης τὴν ἀρχικήν των λαμπρότητα καὶ ἀμαυρωσάσης τὸ κάλλος αὐτῶν. Εἶναι ἴσως δυσχερὲς εἰς ἡμᾶς τὸ νὰ τοποθετήσωμεν σήμερον εἰς τοὺς Πατριαρχικοὺς πίνακας Ἱεροσολύμων καὶ ἕτερον Μόδεστον προϋπάρξαντα τοῦ ἐν αὐτοῖς ἀναφερομένου. Ἀλλ’ ὅπως εἶναι γνωστὸν καὶ τοῦ Πατριαρχείου τούτου τὰ πράγματα μετὰ τὴν ἐν ἔτει 70 μ.Χ. καταστροφὴν τῶν Ἱεροσολύμων μέχρι τῆς ἐν ἔτει 451 μ.Χ. ἀνακηρύξεως αὐτοῦ εἰς Πατριαρχεῖον ὑπὸ τῆς Ἁγίας Δʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου δὲν εἶναι ἀπολύτως ἐξηκριβωμένα. Γνωστὸν δὲ τυγχάνει, ὅτι κατὰ τοὺς χρόνους τούτους τὰ Ἱεροσόλυμα ἦσαν ἁπλῆ Ἐπισκοπή, καλουμένη Ἐπισκοπὴ Αἰλίας καὶ ὑποκειμένη εἰς τὴν Μητρόπολιν Καισαρείας. Ὅθεν ἐπισταμένη τις ἔρευνα εἶναι δυνατὸν νὰ ἀποκαταστήσῃ τὰ πράγματα εἰς τὴν ἐμπρέπουσαν θέσιν των.

Τὴν μνήμην τοῦ πρώτου Μοδέστου, ὁ Ὅσιος Νικόδημος, τὰ Μηναῖα καὶ τὸ Ὡρολόγιον τάττουσιν εἰς τὴν παροῦσαν 16ην Δεκεμβρίου, ἐνῷ ἐν ταῖς ἰδιαιτέραις ἐκδόσεσι τοῦ Βίου αὐτοῦ τάττεται αὕτη εἰς τὴν 18ην τοῦ Δεκεμβρίου. Ὁ Ἑλληνικὸς ὅμως Βίος, τὸν ὁποῖον ἐξέδωκεν ὁ Ρῶσος Λοπαρὲφ ἐν Πετρουπόλει τῷ 1892, καὶ οὗ ἡ ἀρχή· «Καὶ ὁ θαυμαστὸς Μόδεστος εἷς ὢν καὶ αὐτὸς τῶν τε ἀξιώματι», τέλ. «καὶ τὸν οἶκον καὶ τὰ κτήνη αὐτῶν εὐλογεῖ καὶ πληθύνει», γράφει, ὅτι ἐμαρτύρησε καὶ ἑορτάζεται τὴν 16ην Δεκεμβρίου.

Ὁ Ἅγιος Μόδεστος Βʹ, «ὁ ἀνακαινίσας τὴν Σιὼν μετὰ τὴν πυρπόλησιν», εἶναι ἀξιόλογος Ἱεράρχης εὑρισκόμενος εἰς ἐνεργὸν ἐκκλησιαστικὴν ὑπηρεσίαν κατὰ τὴν ἐν ἔτει 614 ἅλωσιν τῆς Ἁγίας Πόλεως ὑπὸ τῶν Περσῶν, κρυβεὶς δὲ εἰς σπήλαιον ἐξῆλθεν αὐτοῦ μετὰ ταῦτα καὶ ἐθρήνει ὡς ἄλλος Ἱερεμίας τὴν πυρποληθεῖσαν πόλιν καθήμενος ἐπὶ τῶν ἐρειπίων τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως. Ἀλλὰ δὲν ἐσταμάτησεν ἕως ἐκεῖ: Ἐτέθη εἰς πυρετώδη κίνησιν, συνεκέντρωσε τοὺς διασωθέντας καὶ ἤρχισε τὴν ἀνοικοδόμησιν τοῦ Ναοῦ.

 Ἔγραψε πανταχοῦ ἐπιστολάς, ἐζήτησε τὴν συνδρομὴν τοῦ Βυζαντινοῦ αὐτοκράτορος, ὅστις καὶ ἐξεστράτευσε κατὰ τῶν Περσῶν πρὸς ἀπολύτρωσιν καὶ ἐπαναφορὰν τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ὅπερ καὶ ἐπετεύχθη καὶ τὰ πάντα ἀποκατεστάθησαν εἰς τὴν προτέραν των θέσιν διὰ τῶν ἀτρήτων ἐνεργειῶν τοῦ Ἁγίου τούτου Μοδέστου. Μετὰ δὲ τὸν θάνατον τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου Ζαχαρίου, τῇ ἐπιμονῇ τοῦ αὐτοκράτορος Ἡρακλείου καὶ ἀπαιτήσει τοῦ λαοῦ, ἐξελέγη τῷ 632 Πατριάρχης Ἱεροσολύμων.

Τοῦ Ἁγίου τούτου Μοδέστου Βʹ οὐδεμία μνεία ὑπῆρχε μέχρι πρό τινος, οὔτε ἐν τῷ Συναξαριστῇ, οὔτε ἐν τοῖς Μηναίοις, οὔτε ἐν ἰδιαιτέραις Ἀκολουθίαις, διότι τὰ ἐν αὐτοῖς ἀνεφερόμενα ἀφεώρων, ὡς ἔφθημεν εἰπόντες, τὸν Μόδεστον Αʹ. Τὸ κενὸν τοῦτο ἐκάλυψεν ἡ Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἥτις καὶ κατεχώρισεν εἰς τὰ ὑπ’ αὐτῆς ἐκδοθέντα Μηναῖα, ἔκδοσις 1962, τὴν ὑπὸ τοῦ γνωστοῦ Ὑμνογράφου τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Πατρὸς Γερασίμου Μικραγιαννανίτου συντεθεῖσαν πλήρη Ἀκολουθίαν εἰς τὸν Ἅγιον Μόδεστον, τὸν διάδοχον τοῦ Ἁγίου Ζαχαρίου, ἐγκεκριμένην οὖσαν ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ καταχωρισθεῖσαν ἐν παραρτήματι εἰς τὸ Μηναῖον τοῦ Δεκεμβρίου. Ἐν τῇ αὐτῇ Ἀκολουθίᾳ κατεχωρίσθη τὸ πρῶτον καὶ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου συγγραφὲν ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ Πατρὸς Γερασίμου εἰς ἀρχαΐζουσαν Ἑλληνικήν. Τοῦτο μετενεγκόντες ἡμεῖς εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικὴν καταχωρίζομεν ἐνταῦθα.

Ἡ μνήμη τοῦ δευτέρου Μοδέστου, καθ’ ἡμᾶς μέν, τοὺς δεχομένους δύο Μοδέστους, ἀγνοεῖται ὑπὸ τῶν Συναξαριστῶν, κατὰ δὲ τοὺς ἕνα μόνον Μόδεστον δεχομένους, τελεῖται κατὰ τὴν σήμερον, διότι, κατ’ αὐτούς, ὁ ἀναφερόμενος ἐν τῷ Συναξαρίῳ ἀφορᾷ τοῦτον τὸν Μόδεστον, ἀναγκάζονται ὅμως οὗτοι νὰ ἀπορρίπτουν τὸ βιογραφικὸν ὑπόμνημα τοῦ Συναξαριστοῦ καὶ τῶν Μηναίων, ὡς ἀσυμβίβαστον πρὸς τὸν Ἅγιον τοῦτον. Διὰ τοὺς δεχομένους δύο Μοδέστους γεννᾶται τὸ ἐρώτημα: εἰς ποῖον ἐκ τῶν δύο ἀναφέρεται ἡ κατὰ τὴν σήμερον ἐπιτελουμένη μνήμη; Τὸ ζήτημα τοῦτο χρῄζει ἐπισταμένης μελέτης καὶ ἐρεύνης, διότι καὶ οἱ δύο Ἅγιοι φέρονται τελειωθέντες μεταξὺ 16ης καὶ 18ης Δεκεμβρίου. Ὁ Συναξαριστὴς καὶ τὰ Μηναῖα σημειώνουν τὴν μνήμην τοῦ Ἁγίου Μοδέστου κατὰ τὴν σήμερον, 16ην Δεκεμβρίου. Περὶ τοῦ Ἁγίου Μοδέστου Αʹ, τοῦ Ἱερομάρτυρος, ἀναφέρεται ἐν τῷ ὡς ἄνω Βίῳ του, ὅτι ἐμαρτύρησε κατὰ τὴν 18ην Δεκεμβρίου, κατ’ αὐτὴν δὲ τὴν ἡμέραν ἑορτάζεται ὑπὸ τῶν πολλῶν ἡ μνήμη του, οὗ ἕνεκεν καὶ ἡμεῖς κατ’ αὐτὴν κατεχωρίσαμεν τὸν Βίον του.

Περὶ τοῦ Ἁγίου Μοδέστου Βʹ εἰς τὴν ὀγκώδη ἱστορίαν τοῦ μακαρίτου Καλλίστου Ἀρχιμανδρίτου τοῦ Μηλιαρᾶ «Οἱ ἅγιοι Τόποι ἐν Παλαιστίνῃ κτλ», Ἱεροσόλυμα 1928-1933. Ἐν σελ. 180 τοῦ Αʹ τόμου, ἀναφέρεται ἡ σύγχρονος μαρτυρία τοῦ Στρατηγίου ὡς ἑξῆς: «Φθάσας εἰς τὴν πόλιν Σωζὸν ὁ Μόδεστος ἀπέθανε τῇ 17ῃ Δεκεμβρίου. Ἐκ τῆς πόλεως ἐκείνης τὸ τίμιον σῶμα τοῦ Μοδέστου μετήνεγκον εἰς Ἱερουσαλὴμ καὶ κατέθεσαν ἐν τῷ Μαρτυρίῳ παρὰ τοῖς Ἁγίοις Πατριάρχαις»· τὴν μαρτυρίαν ταύτην ἐπιβεβαιῶν καὶ ὁ Κάλλιστος λέγει: «Τὴν μνήμην αὐτοῦ τελεῖ ἡ Ἁγία Πόλις τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ». Ἐν τῷ Ἱεροσολυμιτικῷ Τυπικῷ, πρὸς διάκρισιν ἀπὸ τοῦ πρώτου Μοδέστου, γράφεται: «Μνήμη τοῦ Ἁγίου Μοδέστου, Πατριάρχου Ἱεροσολύμων τοῦ ἀνακαινίσαντος τὴν Σιὼν μετὰ τὴν πυρπόλησιν». Ὁ Ἀββᾶς Baudot ἐν «Dictionnaire d’ hagiographie» (Paris 1924, σελ. 476) γράφει πρῶτον τὴν μνήμην του τὴν 16ην Δεκεμβρίου καὶ εἶτα ὀλίγα βιογραφικά.

Ἵνα δὲ πεισθῇ ὁ ἀναγνώστης ὁποία σύγχυσις ἐπεκράτησεν εἰς τὸ ζήτημα τῆς ἡμερομηνίας τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν δύο τούτων Μοδέστων, ἂς ἀναγνώσῃ καὶ τὰ προλεγόμενα τῆς Ἀκολουθίας τῆς ἐκδοθείσης ἐν Ἰασίῳ τῷ 1851, ἀδείᾳ μάλιστα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάχου Ἀνθίμου καὶ τοῦ «Ὑψηλοπανιεροελλογιμωτάτου» πάσης Μολδαβίας Μητροπολίτου Σωφρονίου Μικλέσκου περὶ τῆς ἀταξίας ταύτης ἔνθα καὶ ὁ ἐκδότης ὁμολογεῖ ὅτι δὲν ἐγνώριζε τὸν Ἅγιον τῆς Ἀκολουθίας καὶ δικαίως ἐφ’ ὅσον δὲν ἤθελε νὰ ἐννοήσῃ, ὅτι ἄλλος εἶναι ὁ τῆς Ἀκολουθίας ἀπὸ τὸν Μόδεστον Βʹ. Ἡ Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἐν τῇ ὑπ’ αὐτῆς ἐκδόσει τῶν Μηναίων, εἰς τὴν 16ην σημειοῖ τὴν μνήμην τοῦ Ἁγίου Μοδέστου ὡς ἐν ταῖς παλαιαῖς ἐκδόσεσιν, ἐν παραρτήματι δὲ ἐπισυνάπτει —καὶ πάλιν εἰς τὴν 16ην Δεκεμβρίου— τὴν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς Γερασίμου Μικραγιαννανίτου ποιηθεῖσαν Ἀκολουθίαν περὶ ἧς ἀναφέρομεν ἀνωτέρω, ἐνῷ ἐν τῷ Συναξαρίῳ τῆς αὐτῆς Ἀκολουθίας, ὅπερ κατεχωρίσαμεν καὶ ἀνωτέρω, γράφεται ὅτι τὴν 17ην ἐκοιμήθη ὁ Ἅγιος. Ἐπεκράτησε δὲ ἡ σύγχυσις αὕτη, διότι εἰς τὸν Συναξαριστὴν τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Διακόνου τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Μαυρικίου, τὸν ὁποῖον μετέφρασεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος, δὲν περιλαμβάνονται οἱ τοπικοὶ Ἅγιοι τῶν ἄλλων Ἐκκλήσιῶν· διὰ τοῦτο καὶ ὁ Ἱερομάρτυς Μόδεστος, διατελῶν ἔτι τοπικός, ὅταν συνετάσσετο τὸ γνωστὸν Μηνολόγιον τοῦ Βασιλείου, δὲν περιελήφθη ἐν αὐτῷ. Ὁ ἐν Ἰασίῳ ἐκδότης τῆς ἀνωτέρω ἀναφερομένης Ἀκολουθίας σπαθάριος Κωνστ. Χρυσοκέφαλος ἠθέλησε νὰ ἄρῃ τὴν σύγχυσιν· διὸ προσέθηκεν ἐν τέλει «Κατάλογον τῶν κατὰ καιροὺς ἐν Ἱερουσαλὴμ χρηματισάντων Πατριαρχῶν, ἀπὸ Χριστοῦ μέχρι τοῦ 1850 ἔτους». Ἡ Ἀκολουθία αὕτη εἶναι λίαν πολύτιμος τόσον διὰ τὸν σπάνιον κατάλογον τῶν κατὰ καιροὺς ἐν Ἱερουσαλὴμ Πατριαρχευσάντων, ὅσον καὶ διὰ τὴν ἐποχὴν τοῦ Μαρτυρίου τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Μοδέστου. Αὕτη εἶναι πεπλουτισμένη καὶ διὰ διαφόρων Τροπαρίων, Εὐαγγελίων, Εὐχῶν καὶ ἄλλων ἀναγκαίων διὰ τὴν Ἁκολουθίαν τοῦ Ἁγίου, ἐν ᾗ προσετέθησαν καὶ τὰ μαρτυρικὰ αὐτοῦ ἆθλα ἐκ τῶν τοῦ Ὁσίου Ἐφραὶμ τοῦ Σύρου ληφθέντα. Προστίθεται δὲ ἐν αὐτῇ καὶ μικρὰ ὑποσημείωσις πρὸς ἀπόδειξιν τὶς ὁ Ἅγιος Μόδεστος ὁ ἑορταζόμενος τῇ ιηʹ τοῦ Δεκεμβρίου, ἀντὶ ὅμως νὰ ρίψῃ οὗτος φῶς διὰ πλείονος ἔτι σκότους περιεκάλυψε τὸ ζήτημα.

Ὁ Βίος τῆς Ἁγίας, συγγραφεὶς ὑπ’ ἀγνώστου, ἐξεδόθη τύποις ὑπὸ Ed. Kurtz εἰς Ἀρχεῖον τῆς αὐτοκρατορικῆς Ἀκαδημίας τῆς Πετρουπόλεως VIII, σειρὰ ΙΙΙ, τοῦ ἔτους 1898, σελ. 1-24. Ὑπὸ τοῦ ἰδίου ἐξεδόθη καὶ ὁμιλία εἰς τὴν Ὁσίαν τοῦ Νικηφόρου Γρηγορᾶ (ΙΔʹ αἰών), (σελ. 25-45). Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας ἀνέκδοτος εὕρηται ἐν τῷ Παρισινῷ Κώδικι 1623, φύλ. 48 βʹ. Ἐπίσης Ἀκολουθία αὐτῆς ὁμοῦ μετὰ τῆς Ἁγίας Εὐφημίας (Ἰουλ. ιαʹ) ἐξεδόθη ἐν Κωνσταντινουπόλει τῷ 1808 καὶ τῷ 1857. Πλήρη πανηγυρικὴν Ἀκολουθίαν εἰς τὴν Ἁγίαν Θεοφανὼ συνέγραψεν ὁ Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, ἥτις καὶ ψάλλεται ἐν τῷ Πανσέπτῳ Πατριαρχικῷ Ναῷ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔνθα μέχρι τῆς σήμερον ἀποθησαυρίζεται ἀδιάφθορον τὸ ἱερὸν τῆς Ἁγίας Λείψανον.

Κατὰ μὲν τὸν Ὅσιον Νικόδημον τὸν Ἁγιορείτην πρόκειται πιθανὸν περὶ Νικολάου Γʹ τοῦ Γραμματικοῦ τοῦ πατριαρχεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 1084-1111, κατ’ ἄλλους δὲ θεωρεῖται βέβαιον ὅτι πρόκειται περὶ Νικολάου Βʹ τοῦ Χρυσοβέργη τοῦ πατριαρχεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 984-996. Ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης πρῴην Λεοντουπόλεως Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης ἐν «Ἅγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», ἐκδοθέντι ὑπὸ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, λέγει ὅτι ἐν τῷ Παρισινῷ Κώδικι 1578 καὶ τῷ Συναξαριστῇ Delehaye ὁρίζεται ρητῶς ὁ «Χρυσοβέργης» καὶ οὐχὶ ὁ Γραμματικός, ὡς εἰκάζει ὁ Ὅσιος Νικόδημος. Χρυσοβέργης, κατὰ τὸν Μανουὴλ Γεδεών, λέγεται ὁ Ἅγιος καὶ ἐν τῷ Συναξαριστῇ τῆς Μονῆς Σταυρονικήτα τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ὁ Νικόλαος Βʹ ὁ Χρυσοβέργης, κατὰ τὸν Ζαχαρίαν Μαθᾶν, ὑπῆρξεν ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ μεμαρτυρημένος ἐπ’ ἀρετῇ καὶ λογιότητι.