Εἰς τὸν Ὅσιον τοῦτον Θεόδωρον Ἀκολουθίαν ἑτέραν πλὴν τῆς ἐν τοῖς Μηναίοις, ἀνέκδοτον οὖσαν, ἐποίησεν ὁ Ὅσιος Ἰωσὴφ ὁ Ὑμνογράφος, ἥτις εὕρηται ἐν τοῖς Κώδιξι Δʹ 19, Θʹ 57, Ιʹ 70 τῆς Μεγίστης Λαύρας, 1104 τοῦ Βατοπαιδίου, καὶ 341 καὶ 1564 τῶν Παρισίων. Ἡ ἀκριβὴ χρονολογία τῆς ἀκμῆς τοῦ Ὁσίου τούτου Πατρὸς δὲν εἶναι γνωστή. Ὑπολογίζεται πάντως ὅτι ἤκμασε μεταξὺ τοῦ Δʹ καὶ Εʹ αἰῶνος.

Ὁ Ἅγιος οὗτος Ἀπόστολος Ζακχαῖος συνεορτάζεται καὶ μετὰ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἁγίων Ἀποστόλων κατὰ τὴν δʹ (4ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

Ὁ Βίος τοῦ Ὁσίου τούτου Πατρὸς ἡμῶν Ἀθανασίου συγγραφεὶς παρ’ ἀγνώστου τινὸς Μοναχοῦ τῆς Μονῆς τοῦ Μετεώρου ἐξεδόθη διεσκευασμένος τὸ πρῶτον ὑπὸ τοῦ ἀειμνήστου Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Σπ. Λάμπρου («Νέος Ἑλληνομνήμων», τόμ. Βʹ (1905), σελ. 49 καὶ ἐφ.). Κατὰ τὸ πρωτότυπον ἐξεδόθη ὑπὸ τοῦ ἐπίσης καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Ν. Βέη, ὑπὸ τοῦ ὁποίου ἰδιαιτέρως ἐμελετήθησαν αἱ Μοναὶ τῶν Μετεώρων («Βυζαντίς», τόμ. Αʹ (1909), σελ. 237 καὶ ἐφ.). Ἐκ τούτων παραληφθεὶς παρατίθεται ἐνταῦθα διεσκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν. Ἀκολουθίαν πρὸς τὸν Ὅσιον τοῦτον Ἀθανάσιον τὸν Μετεωρίτην ἐποίησεν ὁ σοφὸς ὑμνογράφος Ἰουστῖνος ὁ Δεκαδύων. Ὅ τε Βίος καὶ ἡ Ἀκολουθία ἐξεδόθησαν τύποις τὸ πρῶτον εἰς ἰδιαίτερον τεῦχος ἐν Βενετίᾳ τὸ 1798 καὶ ἐν Τρικάλοις τὸ 1908.

Εἰς οὐδένα τῶν ἄχρι τοῦδε τεθέντων εἰς κυκλοφορίαν Συναξαριστῶν, χειρογράφων καὶ ἐντύπων, παρατίθεται ὑπόμνημα εἰς τὸν θαυμαστὸν τοῦτον Ὅσιον Ἰωάσαφ τὸν Μετεωρίτην. Ἁπλῶς εἴς τινας τούτων σημειοῦται ἡ μνήμη τῆς ὁσίας αὐτοῦ κοιμήσεως. Ἤδη παραθέτομεν τὸ πρῶτον ἐνταῦθα μικρὸν Συναξάριον, ὅπερ ἠδυνήθημεν νὰ συνθέσωμεν ἐκ τῶν ὀλίγων σῳζομένων περὶ τοῦ Ἁγίου τούτου πληροφοριῶν.

Ὁ Ὅσιος Ἰωάσαφ τυγχάνει ἐκ τῶν πλέον ἐπισήμων καὶ ἐξαιρέτων ἐκπροσώπων τοῦ Ὀρθοδόξου Μοναχισμοῦ, τὸν ὁποῖον ὡς παράδειγμα ἀπαρνήσεως τῆς ματαίας τῶν ἐγκοσμίων δόξης, ἔχει νὰ ἐπιδείξῃ ἡ Ἁγιωτάτη Μήτηρ ἡμῶν Ὀρθόδοξος Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους καὶ δὴ ἐκ τῶν μετὰ τὸ σχῖσμα τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας ἀναδειχθέντων Ἁγίων. Δυστυχῶς λεπτομέρειαι ἀπὸ τὸν ἀσκητικόν του βίον δὲν διεσώθησαν, διότι δὲν ἀνευρέθη Βίος αὐτοῦ ἐπὶ τούτῳ συγγεγραμμένος. Ἴσως ἡ ἔλλειψις αὕτη νὰ ὀφείλεται εἰς τὰς δυσμενεῖς διὰ τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος συνθήκας τῆς ἐποχῆς του καὶ τὴν ἐπακολουθήσασαν μετὰ τὸν θάνατόν του μακραίωνα κατάλυσιν τῆς ἐλευθερίας τοῦ τε Ἑλληνικοῦ Ἔθνους καὶ τῶν ὁμόρων Χριστιανικῶν βαλκανικῶν λαῶν. Ἴσως καὶ φυλετικοὶ ἀκόμη λόγοι νὰ συνέτεινον εἰς τοῦτο, διὸ καὶ δὲν ἠδυνήθημεν νὰ συλλέξωμεν περισσότερα στοιχεῖα τῶν ὅσων ἐν τῷ παρατιθεμένῳ ἐν ταῖς σελίσι ταύταις Συναξαρίῳ αὐτοῦ, παραθέτομεν.

Διὰ τοὺς Ἕλληνας ὁ Ἰωάσαφ ἐθεωρήθη πιθανῶς ἀλλόφυλος, διὰ δὲ τοὺς Σέρβους ἀποστάτης. Ὁ ἴδιος ἐπροτίμησε τὴν μετὰ τῶν Ἑλλήνων συνδιατριβὴν καὶ ἐτόνιζεν ἰδιαιτέρως τὴν ἐκ τῶν Βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων (ἐκ μητρός, προμήτορος κ.λ.π.) καταγωγήν του. Ἐκ πατρὸς ὁ Ὅσιος κατήγετο ἀπὸ τὴν ἔνδοξον σερβικὴν βασιλικὴν δυναστείαν τῶν Νεμανιδῶν, οἵτινες ὑπῆρξαν ἀπόγονοι τοῦ πρώτου βασιλέως τῶν Σέρβων Συμεὼν τοῦ Αʹ (1172-1196), ὅστις ἐγκαταλείψας καὶ αὐτὸς τὰ βασίλεια ἐγένετο Μοναχὸς ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, ὅπου καὶ ἵδρυσε τὴν Μονὴν τοῦ Χιλανταρίου. Οἱ Νεμανίδαι ἐβασίλευσαν τοῦ Σερβικοῦ Ἔθνους ἐπὶ διακόσια ἔτη (1172-1371). Δὲν εἶναι δὲ μόνον οἱ ἐνταῦθα ἀναφερόμενοι ἐκ τῶν Νεμανιδῶν, οἵτινες εὐηρέστησαν τὸν Κύριον καὶ ἠξιώθησαν τῆς μετὰ τῶν Ἁγίων κατατάξεως, ἀλλὰ καὶ ἀρκετοὶ ἄλλοι, περὶ ὧν βλέπε ἐν τῇ ἡμετέρᾳ σημειώσει εἰς τὸν κατὰ τὴν ιγʹ (13ην) Φεβρουαρίου ἑορταζόμενον Ὅσιον Συμεών, ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».

Ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴν ἐπίγειαν δόξαν δὲν ὑστέρησαν οἱ Νεμανίδαι, διότι πλείστους ἀνέδειξαν ἐνδόξους βασιλεῖς. Ὁ Στέφανος Δουσάν, ὁ ἐνδοξότερος βασιλεὺς τῶν Σέρβων (1331-1355), ὁ ἀποκληθεὶς Ναπολέων τοῦ Μεσαίωνος, ὑπῆρξε Νεμανίδης. Οὗτος ἐπωφεληθεὶς ἐκ τῶν διενέξεων τῶν Βυζαντινῶν εἶχεν ἀνακηρύξει ἑαυτὸν βασιλέα Σέρβων καὶ Ἑλλήνων. Ἀδελφὸς τούτου ἦτο ὁ Συμεὼν Οὔρεσης, ὁ πατὴρ τοῦ Ὁσίου Ἰωάσαφ. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Στεφάνου Δουσάν, ὁ Συμεὼν Οὔρεσης δὲν ἀνεγνώρισε τὸν υἱὸν καὶ διάδοχον τοῦ ἀδελφοῦ του Οὔρεσιν Βʹ (1356-1371) καὶ ἀνεκήρυξεν ἑαυτὸν βασιλέα Σέρβων καὶ Ἑλλήνων. Συνεπείᾳ τούτου τὸ βασίλειον τῶν Σέρβων ἐχωρίσθη καὶ τυπικῶς εἰς δύο βασίλεια, ὧν τοῦ μὲν κυρίως Σερβικοῦ Ἔθνους ἐβασίλευεν ὁ Οὔρεσης Βʹ ἕδραν ἔχων τὰ Σκόπια, τοῦ δὲ ἑτέρου ἐβασίλευεν ὁ Συμεὼν ἔχων ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν του τὴν Θεσσαλίαν καὶ τὴν Ἤπειρον μὲ πρωτεύουσαν τὰ Τρίκαλα. Ὁ Συμεὼν ἐκ μητρὸς ἦτο υἱὸς τῆς θυγατρὸς τοῦ αὐτοκράτορος τοῦ Βυζαντίου Ἰωάννου τοῦ Παλαιολόγου, ἐνυμφεύθη δὲ καὶ ὁ ἴδιος Παλαιολογίναν, τὴν θυγατέρα τοῦ δεσπότου τῆς Ἠπείρου Ἰωάννου Βʹ τοῦ Παλαιολόγου. Ὁ Συμεὼν ὑπῆρξεν εὐσεβέστατος, ἐπὶ τῶν ἡμερῶν δὲ τούτου ἤρξατο ἡ ἀνοικοδόμησις τῶν Μετεώρων. Εἰς τὰ χρυσόβουλλα ὁ Συμεὼν ὑπογράφεται «†Συμεὼν ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ πιστὸς βασιλεὺς καὶ αὐτοκράτωρ Ρωμαίων καὶ Σέρβων καὶ παντὸς Ἀλβανοῦ Οὔρεσις ὁ Παλαιολόγος». Τὸν Συμεὼν ἀποθανόντα ἐν ἔτει 1371 διεδέχθη ὁ τούτου χαριτώνυμος βλαστὸς Ἰωάννης, ὁ διὰ τοῦ θείου καὶ Ἀγγελικοῦ Σχήματος μετονομασθεὶς Ἰωάσαφ. Ὁ ἴδιος εἰς τὰ διασωθέντα χρυσόβουλλα ὑπογράφεται «Ἰωάννης Οὔρεσης Παλαιολόγος, ὁ διὰ τοῦ θείου καὶ Ἀγγελικοῦ Σχήματος ὀνομασθεὶς Ἰωάσαφ». Τὸ ἀξίωμα τοῦ βασιλέως ἀνεγνωρίζετο εἰς τὸν Ἰωάσαφ μέχρι τοῦ θανάτου του. Ἐθεωρεῖτο βασιλεὺς ἐν Μοναχοῖς διατελῶν. Τὸ Κράτος ἐκυβέρνα κατ’ ἐντολήν του ὁ συγγενής του Ἀλέξιος Ἄγγελος Φιλανθρωπηνός.