Τὸν κατὰ πλάτος Βίον τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν τούτου Θεοφυλάκτου, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἄλλοις μέν, ἄλλων βίων αἱρέσεις», συνέγραψεν ὁ σύγχρονος καὶ κατὰ πᾶσαν πιθανότητα συνεργάτης αὐτοῦ, Θεοφύλακτος, συνώνυμος ὑπάρχων τοῦ Ἁγίου. Σώζεται δὲ ὁ Βίος οὗτος ἐν τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ (ἀριθμ. Κώδικος Δʹ 84) καὶ ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τῶν Ἰβήρων. Δυστυχῶς ὁ συγγραφεὺς αὐτοῦ, καίτοι σύγχρονος καὶ ἐκ τοῦ σύνεγγυς γνωρίσας τὸν Ἅγιον, δὲν ἀναφέρει οὔτε τὴν πατρίδα οὔτε τὰ ὀνόματα τῶν γονέων αὐτοῦ, οὔτε καὶ παρέχει ἀκριβῆ βιογραφικὰ καὶ χρονολογικὰ στοιχεῖα. Κατὰ τὰ λοιπὰ ὁ Βίος τυγχάνει ἀδιαμφισβητήτου γνησιότητος. Τοῦτον ἐξέδωκε τύποις κατὰ τὸ ἔτος 1932 ὁ Α. Vogt εἰς τὰ Analecta Bollandiana τόμ. L, στ. 67-82. Ἐνταῦθα καταχωρίζεται κατ’ ἐπιτομὴν ληφθεὶς ἐκ τοῦ Συναξαριστοῦ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, δεόντως διασκευασθεὶς κατὰ τὴν φράσιν καὶ ἐμπλουτισθεὶς διὰ διαφόρων ἐπεξηγήσεων, χρονολογικῆς ἐνημερότητος καὶ πλείστων ὑποσημειώσεων.

Ἐν τῷ Βυζαντινῷ Ἑορτολογίῳ τοῦ Μανουὴλ Γεδεὼν σημειοῦται εἰς τὴν ζʹ (7ην) Μαρτίου ἡ μνήμη Παύλου Προυσίας τοῦ Ὁμολογητοῦ. Εἰκάζομεν, ὅτι πρόκειται περὶ τοῦ αὐτοῦ προσώπου. Ἐκ τούτου ὡσαύτως εἰκάζομεν καὶ ὅτι ἡ ἐνταῦθα καλουμένη Ἐπισκοπὴ Πλουσιάδος εἶναι ἡ τῆς Προυσιάδος τοιαύτη. Τὸ ὄνομα Πλουσιὰς ἔφερον τὸ πάλαι δύο πόλεις τῆς ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ Βιθυνίας κτισθεῖσαι ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῆς Βιθυνίας Προυσίου Αʹ (236-180 π.Χ.). Ἡ πρώτη ἦτο ἡ εἰς τὸν μυχὸν τοῦ Κυανοῦ κόλπου τῆς Προποντίδος ὀνομαστὴ πόλις Κίος, τὴν ὁποίαν καταστραφεῖσαν ὁλοσχερῶς ὑπὸ τοῦ Φιλίππου Εʹ Μακεδονίας ἀνέκτισεν ὁ Προυσίας μετονομάσας Προυσιάδα ἐπὶ θαλάσσῃ. Ἐπὶ τῆς Βυζαντινῆς ἐποχῆς εἶχεν ἀνακτήσει τὸ ὄνομα Κίος καὶ ἦτο ἔδρα Ἐπισκόπου. Ταύτης Ἐπίσκοπος ἐχρημάτισεν ὁ κατὰ τὴν κθʹ (29ην) Μαρτίου ἑορταζόμενος Ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν καὶ Ὁμολογητὴς Εὐστάθιος. Ἡ δευτέρα ἔκειτο εἰς τὰς ὄχθας τοῦ Ὑπίου ποταμοῦ. ᾨκοδόμησε δὲ καὶ ταύτην ὁ Προυσίας εἰς ἀντικατάστασιν τῆς καταστραφείσης πόλεως Κίερος, ταύτην δὲ ὠνόμασε Προυσιάδα πρὸς Ὑπίῳ.

Ὁ Προυσίας Αʹ ἔκτισε καὶ τὴν περιφανῆ πρωτεύουσαν τῆς Βιθυνίας Προῦσαν, ἥτις καὶ Προυσιὰς πρὸς Ὀλύμπῳ ὑπό τινων καλεῖται. Ἡ Προῦσα ἐπί τῆς Βυζαντινῆς ἐποχῆς ἔφθασεν εἰς ὑψίστην ἀκμὴν ἔχουσα ἰδίαν Μητρόπολιν. Αὕτη τὸ 1326 περιῆλθεν εἰς τοὺς Τούρκους, ὑπὸ τοὺς ὁποίους καὶ παρέμεινε μέχρι τοῦ ἔτους 1920, ὅτε κατέλαβεν αὐτὴν ὁ Ἑλληνικὸς στρατός. Ἀπὸ τοῦ ἔτους 1922 περιῆλθε καὶ πάλιν εἰς τοὺς Τούρκους. Ὑπὸ τῶν κατακτητῶν εἶχεν ἀνακηρυχθῆ ἱερὰ πόλις, δευτέρα μετὰ τὴν Μέκκαν, ἐνεταφιάζοντο δὲ εἰς αὐτὴν οἱ Σουλτάνοι. Ἐκ τῶν τριῶν τούτων πόλεων, αἵτινες ἔφερον ποτὲ τὸ ὄνομα Προυσιάς, εἰκάζομεν, ὅτι ὁ θεῖος Παῦλος ἐχρημάτισεν Ἐπίσκοπος τῆς δευτέρας, ἤτοι τῆς Προυσιάδος πρὸς Ὑπίῳ. Τὴν γνώμην ταύτην στηρίζομεν εἰς τὸ γεγονὸς ὅτι μεταξὺ τῶν διασωθέντων ὀνομάτων τῶν Ἐπισκόπων Προύσης καὶ Κίου δὲν ἀναφέρεται τὸ ὄνομα τοῦ θείου Παύλου. Ἐπὶ πλέον αἱ Ἐπισκοπαὶ Προύσης καὶ Κίου κατὰ τὴν ἐποχὴν τῆς εἰκονομαχίας ἔφερον σαφῶς τὰ ὀνόματα ταῦτα, ἤτοι Προύσης καὶ Κίου καὶ ὑπήγοντο ἡ μὲν Ἐπισκοπὴ Προύσης ὑπὸ τὴν Μητρόπολιν Νικομηδείας, ἡ δὲ Ἐπισκοπὴ Κίου ὑπὸ τὴν Μητρόπολιν Νικαίας. Ἑπομένως Πλουσιὰς καλεῖται ἐνταῦθα ἡ πρὸς Ὑπίῳ Προυσιάς. Ἐν ἄλλοις δὲ γράφονται τὰ ἑξῆς: Ἡ Ἐπισκοπὴ Πλουσιάδος ἔκειτο ἐν τῇ Βιθυνίᾳ, εἰς τὴν ἐπαρχίαν Ὀνωριάδος, ἀνατολικῶς κλίνουσα πρὸς τὸ βόρειον τῆς Νικομηδείας, ὑπέκειτο δὲ ὑπὸ τὴν Μητρόπολιν τῆς ἐκεῖσε κειμένης Κλαυδιουπόλεως.

Ὁ θεῖος οὗτος Ἀπόστολος Ἑρμῆς συγχέεται ὑπὸ πολλῶν μετὰ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἑρμᾶ, ὅστις συνεορτάζεται μετὰ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Πατρόβα, Λίνου, Γαΐου καὶ Φιλολόγου τὴν εʹ (5ην) Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»). Ἀμφοτέρους ὅμως ἀναφέρει ὁ θεῖος Παῦλος εἰς τὴν πρὸς Ρωμαίους Ἐπιστολήν του, λέγων· «Ἀσπάσασθε Ἀσύγκριτον, Φλέγοντα, Ἑρμᾶν, Πατρόβαν, Ἑρμῆν καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς ἀδελφοὺς» (Ρωμ. ιϛʹ 14).