Μέγα Συναξαριστής

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ἤτοι ἕβδομος ἐκλήθη ὁ μὴν οὗτος ἐκ τοῦ λατινικοῦ Σέπτεμ, ὅπερ σημαίνει ἑλληνιστὶ ἑπτά· ἔχει δὲ λατινικὴν τὴν προέλευσιν τῆς κλήσεώς του, ὅπως ἄλλωστε καὶ οἱ δώδεκα μῆνες τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ, καθότι ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τῆς Ρωμαϊκῆς κοσμοκρατορίας ἐπεβλήθη πανταχοῦ καὶ εὑρίσκεται μέχρι σήμερον ἐν ἰσχύϊ τὸ Ρωμαϊκὸν ἡμερολόγιον, καλούμενον Ἰουλιανὸν ἀπὸ τοῦ ὀνόματος τοῦ Αὐτοκράτορος Ἰουλίου, ὅστις εἰσήγαγεν αὐτὸ ἀπὸ τοῦ ἔτους 46 π.Χ., συνετέθη δὲ τοῦτο ὑπὸ τοῦ διασήμου τῆς ἐποχῆς ἐκείνης Ἀλεξανδρινοῦ ἀστρονόμου Σωσιγένους. Παρὰ τοῖς ἀρχαιοτάτοις Λατίνοις πρῶτος μὴν τοῦ ἐνιαυτοῦ ἦτο ὁ Πρίμους ἤτοι Πρῶτος, ὅπως καὶ παρ᾽ Ἑβραίοις ὁ ἀντίστοιχος Νισάν· «ὁ μὴν οὗτος ὑμῖν ἀρχὴ μηνῶν, πρῶτος ἐστὶν ὑμῖν ἐν τοῖς μησὶ τοῦ ἐνιαυτοῦ» ὡς λέγει ὁ θεσπέσιος Προφήτης Μωϋσῆς (Ἐξ. ιβ’ 2). Ὁ δὲ Πρίμους μετωνομάσθη Μάρτιος ὑπὸ τοῦ Ρώμου τοῦ οἰκοδομήσαντος τὴν Ρώμην πρὸς τιμὴν τοῦ ψευδωνύμου θεοῦ Ἄρεως. Ἐκ τοῦ Πρίμους λοιπὸν ἢ Μαρτίου ἀριθμούμενος ὁ μὴν οὗτος ἐκλήθη Σεπτέμβριος, ἤτοι ἕβδομος, ὡς εἶναι καὶ ἀπὸ Νισάν. Κατὰ τὸ ἔτος 450 π.Χ. ὅτε ἀρχὴ τοῦ ἔτους ὡρίσθη ὁ Ἰανουάριος, ὁ Σεπτέμβριος κατέστη ἔνατος. Κατὰ τοὺς Βυζαντινοὺς χρόνους ὁ Σεπτέμβριος ὡρίσθη πρῶτος μὴν τοῦ ἐνιαυτοῦ, ἔκτοτε δὲ καὶ ἐν τῷ Ἐκκλησιαστικῷ Μηνολογίῳ τάσσεται πρῶτος, συμφώνως καὶ πρὸς τὰ ἀρχαῖα ἔθιμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ἥτις μέχρι σήμερον ἑορτάζει κατὰ τὴν 1ην Σεπτεμβρίου τὴν ἀρχὴν τῆς Ἰνδίκτου. Κατὰ τὸ ἐν χρήσει πολιτικὸν ἡμερολόγιον ὁ Σεπτέμβριος ἀριθμεῖται ἔνατος. Οὖτος ἀντιστοιχεῖ κατά τὸ ἥμισυ μὲ τὸν Μεταγειτνιῶνα κατὰ δὲ τὸ ἕτερον ἥμισυ μὲ τὸν Βοηδρομιῶνα τοῦ Ἀττικοῦ ἡμερολογίου, τὸν Θὼθ τῶν Αἰγυπτίων καὶ τὸν Εὐὰλ τῶν Ἑβραίων.

Διὰ δύο αἰτίας ὡρίσθη ὡς πρῶτος μὴν τοῦ ἐνιαυτοῦ ὁ Σεπτέμβριος· μίαν μὲν ἐσωτερικὴν καὶ οὐσιώδη, ἤτοι φυσικήν, ἑτέραν δὲ ἐξωτερικὴν καὶ ἐπουσιώδη. Ἡ ἐσωτερικὴ καὶ φυσικὴ αἰτία δὲν εἶναι, διότι ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν Κόσμον εἰς τὸν Σεπτέμβριον μῆνα, καθὼς οὐχὶ ὀρθῶς λέγουσι πολλοὶ ραββῖνοι, καὶ ἄλλοι σὺν αὐτοῖς ἐπειδὴ τὸ προνόμιον τοῦτο ἔλαβεν ὁ Μάρτιος, κατὰ τὴν Ἁγίαν Γραφὴν καὶ πάντας τοὺς Θεολόγους καὶ Ἑρμηνευτὰς τῆς Γραφῆς, ὡς εἰς τὴν αʹ (1ην) τοῦ μηνὸς Μαρτίου γράφομεν (βλέπε ἐν τόμῳ Γʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»), ἀλλὰ διότι κατὰ τὸν Σεπτέμβριον, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, παύει ἡ γῆ ἀπὸ τοῦ νὰ γεννᾷ τοὺς καρπούς, ἀρχίζει δὲ πάλιν νὰ συλλαμβάνῃ τρόπον τινὰ καὶ νὰ κυοφορῇ ἄλλους νέους· δι’ ὃ εἶπε καὶ ὁ Ψελλός· «Ὁ Σεπτέμβριος μὴν τῶν παρελθόντων κόπων ἐπὶ τὸ πολὺ τοὺς καρποὺς συγκλείει καὶ ταῖς ἀποθήκαις ἐναποτίθησι, καὶ τῶν ἐπιόντων πόνων ἀπάρχεται» (παρὰ τῷ Σεβαστῷ Τραπεζουντίῳ).

Κατὰ τὸν μῆνα τοῦτον γίνεται καὶ ἡ φθινοπωρινὴ Ἰσημερία, ὅτε εἶναι ὁ ἀὴρ καὶ ἡ ἀτμοσφαῖρα μετριόθερμος. Κατὰ τὸν μῆνα τοῦτον ἀροτριᾶται καὶ γεωργεῖται ἡ γῆ, καὶ τὰ σπέρματα δέχεται εἰς τὰ αὐλάκιά της, ὡς μέσα εἰς κοιλίαν καὶ μήτραν καὶ κατὰ τὸν μῆνα τοῦτον ἀρχίζουν νὰ γίνωνται βροχαί, ἵνα δι’ αὐτῶν ἀπαλυνθῇ ἡ ὑπὸ τοῦ προλαβόντος θέρους σκληρυνθεῖσα γῆ, καὶ ἀκολούθως γίνῃ ἐπιτηδεία εἰς τὸ νὰ γεωργηθῇ καλῶς, διὰ νὰ συλλάβῃ καὶ νὰ θρέψῃ τὰ ἐνκαταβληθέντα εἰς αὐτὴν σπέρματα. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Θεὸς προστάσσει τοὺς Ἰουδαίους, ὅτι, κατὰ τὸν Σεπτέμβριον, ἀφ’ οὗ ἐσύναζον τοὺς καρπούς των, νὰ ἑορτάζωσιν ἑπτὰ ἡμέρας, καὶ νὰ κατασκευάζουν σκηνάς, ἤτοι καλύβας, εὐφραινόμενοι καὶ εὐχαριστοῦντες τῷ Θεῷ διὰ τὴν σύναξιν τῶν καρπῶν, λέγων πρὸς τὸν Μωϋσῆν· «Καὶ ἐν τῇ πεντεκαιδεκάτῃ ἡμέρᾳ τοῦ μηνὸς τοῦ ἑβδόμου τούτου, ὅταν συντελέσητε τὰ γενήματα τῆς γῆς, ἑορτάσατε τῷ Κυρίῳ ἑπτὰ ἡμέρας» (Λευϊτικὸν κγʹ 39).

Καὶ διὰ νὰ εἴπω (λέγει ὁ Ὅσιος Νικόδημος) συντόμως, ὁ μὲν Σεπτέμβριος μὴν εἶναι ἀρχὴ τῆς συλλήψεως καὶ κυοφορίας ὅλων σχεδὸν τῶν καρπῶν, ὁ δὲ Μάρτιος εἶναι ἀρχὴ τῆς γεννήσεως αὐτῶν, ἐπειδὴ τότε ἀρχίζουν νὰ γεννῶνται καὶ νὰ βλαστάνουν ἀπὸ τὴν γῆν, καὶ ἀκολούθως νὰ καρποφοροῦν τὰ σπέρματα ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἡ γῆ συνέλαβεν ἀπὸ τὸν Σεπτέμβριον μῆνα καὶ ἐκυοφόρησεν ὅλον τὸν χειμῶνα· διότι εἰς μὲν τὴν ἀρχὴν τῆς δημιουργίας τοῦ Κόσμου, κατὰ τὸν Μάρτιον μῆνα, καὶ τὰ σπέρματα καὶ οἱ καρποὶ εὐθὺς ἐβλάστησαν καὶ ἐτελειώθησαν, ὅταν ὁ Θεὸς εἶπε· «Βλαστησάτω ἡ γῆ βοτάνην χόρτου, σπεῖρον σπέρμα κατὰ γένος καὶ καθ’ ὁμοιότητα», δηλαδή, τότε ἐν τῷ ἅμα ἔγινε καὶ ἡ σύλληψις τῶν καρπῶν καὶ ἡ γέννησις αὐτῶν χωρὶς καιροῦ παράτασιν, διὰ τὴν ἄπειρον τοῦ Θεοῦ δημιουργικὴν δύναμιν. Τώρα δέ, ἐπειδὴ κατὰ φυσικοὺς νόμους κινεῖται ἡ Κτίσις, ἤτοι ὀλίγον κατ’ ὀλίγον, διὰ τοῦτο χρειάζεται παράτασις καιροῦ· ὅθεν εἰς ἄλλον μὲν καιρὸν γίνεται ἡ σύλληψις τῶν καρπῶν, κατὰ τὸν Σεπτέμβριον δηλαδή, εἰς ἄλλον δὲ καιρὸν γίνεται ἡ τούτων γέννησις, ἤτοι κατὰ τὸν Μάρτιον.

Προσθέτει δὲ ὁ προρρηθεὶς Ψελλὸς καὶ ταῦτα· «Κατὰ μὲν τὴν πρώτην κτίσιν καὶ τὴν εἰς τὸ κρεῖττον ἐπίδοσιν, φαίνεται εἶναι ἀρχὴ ἡ πρώτη Ἰσημερία τοῦ ἐνιαυτοῦ, ἤτοι ὁ Μάρτιος κατὰ δὲ τὴν ἐκ παραβάσεως κατάραν, καὶ τὴν μετὰ κόπων ζωήν, καὶ τὴν εἰς φθορὰν ἀπάγουσαν μεταφοράν, ἀρχὴ τοῦ χρότου ἡ δευτέρα Ἰσημερία· ἐκεῖθεν γὰρ ἄρχονται τὰ πάντα καὶ πρὸς φθορὰν ἀπάγονται … εἰ δὲ καὶ ὁ χρόνος ἀπὸ τοῦ φθείρειν χρόνος ὠνόμασται, ἄρα ἀρχὴ τοῦ χρόνου καὶ τῆς φθορᾶς ὁ Σεπτέμβριος μέχρι γὰρ τοῦ Σεπτεμβρίου μηνὸς τὸ γένος τῶν καρπίμων (φυτῶν), ἀλλὰ καὶ τῶν ἀκάρπων ἐνδυναμοῦται ἔκτοτε δὲ ξηραίνεται ἢ διαρρέει καὶ φθείρεται· διὸ καὶ ἀρχὴν τοῦ φθινοπώρου τὸν Σεπτέμβριον ἅπαντες οἴδαμεν».

Ἡ ἐξωτερικὴ δὲ καὶ ἐπουσιώδης αἰτία διὰ τὴν ὁποίαν λέγεται ἀρχὴ τοῦ ἔτους ὁ Σεπτέμβριος εἶναι, πρῶτον, διότι ὡς γνωματεύουσί τινες, ὅταν οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ ἐκυρίευσαν τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας ἦτο Σεπτέμβριος μήν· ὅθεν κατ’ αὐτὸν ἤρχισαν νὰ γεωργοῦν τὴν γῆν ἐκείνην. Δεύτερον, διότι οἱ παλαιοὶ Ρωμαῖοι ἀπὸ τὸν Σεπτέμβριον μῆνα ἤρχιζον ὅλας τὰς πολιτικὰς αὐτῶν κρίσεις καὶ ὑποθέσεις καὶ διαφορὰς καὶ μισθοὺς καὶ ἐνοίκια, ἀλλὰ καὶ τὰ βασιλικὰ τέλη, οἱ φόροι καὶ οἱ κῆνσοι τὸν Σεπτέμβριον ἤρχιζον νὰ ἀποδίδωνται κατὰ τὸν Ψελλόν.