ΘΕΟΦΑΝΩ ἡ εὐσεβεστάτη καὶ Ἁγία βασίλισσα ἦτο γέννημα καὶ θρέμμα τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔχουσα βασιλικὴν τὴν καταγωγήν, καθότι ἦτο ἀπόγονος τῶν περιφανῶν Μαρτινακίων, θυγάτηρ δὲ Κωνσταντίνου ἰλλουστρίου καὶ Ἄννης, οἱ ὁποῖοι κατήγοντο ἐκ τῆς Ἀνατολῆς. Οὗτοι, μὴ ἔχοντες παιδίον, καθ’ ἑκάστην ἐλυποῦντο καὶ παρεκάλουν ὑπὲρ τούτου τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, πάντοτε μὲν διατρίβοντες εἰς τὸν πανσεβάσμιον αὐτῆς Ναόν, τὸν εὑρισκόμενον εἰς τὸν λεγόμενον Βάσσου [1], θερμοτάτας δὲ τὰς αὐτῶν δεήσεις καὶ ἱκεσίας προσφέροντες καὶ λέγοντες· «Λυθήτω, Δέσποινα, ἡ τοῦ κόσμου Κυρία, λυθήτω ἡ ἀτεκνία, ἥτις λυπεῖ καὶ καταξηραίνει ἡμᾶς τοὺς δούλους σου». Ὅθεν, ἐπειδὴ μὲ πίστιν ἐζήτουν, ἀπέκτησαν παιδίον θηλυκόν, τὴν Θεοφανὼ ταύτην, τὴν μετέπειτα βασίλισσαν. Αὕτη λοιπόν, ἀφοῦ ἀπεγαλακτίσθη καὶ ἐγένετο ἕξ ἐτῶν, ἐξεπαιδεύθη τὰ ἱερὰ γράμματα καὶ ἐστολίσθη μὲ πᾶν εἶδος ἀγαθότητος καὶ ἀρετῆς· ὅθεν βλέποντες οἱ γονεῖς της, ὅτι ἦτο τοσοῦτον ἐνάρετος, ἔχαιρον καὶ ἐσκίρτων ἐλπίζοντες, ὅτι θέλουν ἀπολαύσει ἐντὸς ὀλίγου τὸν καρπὸν τῆς τοιαύτης ἐξαιρέτου καλλιτεκνίας των. Προέκοπτε δὲ ἡ πολυχαρίτωτος αὕτη κόρη ὁμοῦ μὲ τὴν ἡλικίαν καὶ εἰς μεγαλυτέρας ἀρετὰς καὶ ηὔξανεν εἰς ἀνώτερα ἀγαθά.
Κατὰ δὲ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ὁ βασιλεὺς Βασίλειος ὁ Μακεδὼν ἐζήτει κόρην ὡραίαν καὶ ἐνάρετον διὰ νὰ τὴν δώσῃ σύζυγον εἰς τὸν υἱόν του Λέοντα· ὅθεν εἰς τὴν Θεοφανὼ ταύτην εὑρὼν ὁ ρηθεὶς βασιλεὺς συσσωρευμένα ὅλα ὁμοῦ τὰ καλά, συνῆψεν αὐτὴν εἰς νόμιμον γάμον μετὰ τοῦ Λέοντος τοῦ Σοφοῦ τοῦ κατόπιν βασιλέως, ἅπασα δὲ ἡ Κωνσταντινούπολις ἐπληρώθη χαρᾶς καὶ εὐφροσύνης διὰ τὸ τοιοῦτον βασιλικὸν καὶ τίμιον συνοικέσιον. Δὲν ἐμεσολάβησεν ὅμως πολὺ διάστημα χρόνου, ὅτε ὁ διάβολος ἔσπειρε διὰ τῆς γλώσσης τοῦ Σανταβαρηνοῦ Ἀββᾶ [2] ἓν ζιζάνιον καὶ πονηρὸν λόγον· ὅθεν τοῦτον ἀκούσας ὁ πατήρ του Βασίλειος, κλείει εἰς τὴν φυλακὴν ἐπὶ τρία ἔτη τὸν υἱόν του Λέοντα καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ Θεοφανώ. Ἀλλ’ ὅμως κατὰ τὴν ἑορτὴν τῶν ἐγκαινίων τοῦ Προφήτου Ἠλιοὺ συνεφιλιώθη πάλιν ὁ πατὴρ μετὰ τοῦ υἱοῦ του· ὅθεν ἐξελθὼν τῆς φυλακῆς παρευρέθη εἰς τὴν συνήθη προπομπήν· ἐπειδὴ δὲ ὁ βασιλεὺς ἠσθένησεν, ἀνεκήρυξεν αὐτοκράτορα καὶ βασιλέα τὸν υἱόν του τοῦτον Λέοντα.