ΛΟΓΟΣ εἰς τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Τεσσαρακονθήμερον ΥΠΑΠΑΝΤΗΝ. Τοῦ Δαμασκηνοῦ Ὑποδιακόνου τοῦ Στουδίτου, ληφθεὶς ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ».

Θαυμασία τοιχογραφία ἐκ τῆς Ἱ. Μονῆς Δοχειαρίου Ἁγίου Ὄρους, ἔργον τοῦ ἔτους 1568. Ἄνωθεν τῆς θείας Ὑπαπαντῆς εἰκονίζονται οἱ Ἅγιοι Προφῆται Ἡσαΐας, Μωϋσῆς καὶ Μιχαίας, κρατοῦντες, εἰλητάρια ἐν οἷς ἀναγράφονται σχετικαὶ προφητεῖαι αὐτῶν, ἤτοι· «Παιδίον ἐγενήθη ἡμῖν, υἱός καὶ ἐδόθη ἡμῖν οὗ ἡ ἀρχὴ ἐγεννήθη ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ» (Ἡσαῒας θʹ 6)· «Πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν ἅγιον τῷ Κυρίῳ κληθήσεται» (Ἐξοδ. ιγʹ 2, Λουκᾶ βʹ 23)· «Καὶ σὺ Βηθλεὲμ οἶκος Ἐφραθὰ ὀλιγοστὸς εἶ τοῦ εἶναι ἐν χιλιάσιν Ἰούδα» (Μιχαία εʹ 2).
ΕΙΚΟΝΑ

[Ἐκ τοῦ λόγου τούτου περιεκόπη ἡ προεισαγωγή, ὡς ἀσύμφωνος πρὸς τὰ ἱστορικὰ δεδομένα, διετηρήθη δὲ μόνον, ἐν γλωσσικῇ διασκευῇ, ὁλόκληρον τὸ ὑπόλοιπον αὐτοῦ, ὅπερ ἀποτελεῖ τὸ κυρίως θέμα τοῦ λόγου, ἤτοι ἡ ἑρμηνεία τῆς σήμερον ἀναγινωσκομένης εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ἐξιστορούσης τὸ ἑορταζόμενον ἱερὸν γεγονός.] [1]

Ας ἀκούσωμεν ἀδελφοὶ Χριστιανοί, πῶς διαλαμβάνει τὸ Θεῖον καὶ Ἱερὸν Εὐαγγέλιον, περὶ τοῦ τρόπου κατὰ τὸν ὁποῖον ὁ δίκαιος Συμεὼν ἐδέχθη εἰς τὰς ἀγκάλας του τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστόν.

«Ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῶν [2] κατὰ τὸν νόμον Μωϋσέως, ἀνήναγον αὐτὸν εἰς Ἱεροσόλυμα παραστῆσαι τῷ Μυρίῳ καθὼς γέγραπται ἐν νόμῳ Κυρίου, ὅτι, πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν, ἅγιον τῷ Κυρίῳ κληθήσεται· καὶ τοῦ δοῦναι θυσίαν, κατὰ τὸ εἰρημένον ἐν νόμῳ Κυρίου, ζεῦγος τρυγόνων ἢ δύο νεοσσοὺς περιστερῶν».

Ἤκουσας τοῦ Εὐαγγελίου τὴν ῥῆσιν, μάθε καὶ τὴν ἐξήγησιν. Ὅταν, λέγει, ἐτελείωσαν αἱ ἡμέραι τοῦ καθαρισμοῦ, ἐπειδὴ ὁ Μωϋσῆς ἐπρόσταξεν εἰς τὸν Νόμον, ὅτι πᾶσα γυνή, ἥτις ἤθελε γεννήσει παιδίον, τεσσαράκοντα ἡμέρας νὰ μὴ πλησιάσῃ μὲ τὸν ἄνδρα της, εἰς Ἐκκλησίας νὰ μὴν εἰσέλθῃ, εἰς Ἱερὸν νὰ μὴν προσευχηθῇ. Τεσσαράκοντα δὲ ἦσαν αἱ ἡμέραι τεταγμέναι, ὅτι τεσσαράκοντα ἡμέρας ἔβρεχεν εἰς τὸν κατακλυσμὸν καὶ διὰ τεσσαράκοντα πληγῶν ἐδέρετο ὁ ἄτιμος. Λέγει λοιπὸν τὸ Ἱερὸν Εὐαγγέλιον· ὅταν ἐτελείωσαν αἱ τεσσαράκοντα ἡμέραι, αἵτινες ἦσαν καθωρισμέναι ὑπὸ τοῦ Νόμου (Λευϊτ. ιβ’ 2-4) διὰ τὸν καθαρισμὸν τῆς τεκούσης ἄρρεν γυναικός, τότε καὶ ἡ Παναγία [3] ἐπῆρε τὸ Βρέφος Ἰησοῦν καὶ ἐπῆγεν εἰς τὸν ναόν, νὰ ἐκπληρώσῃ τὸ πρόσταγμα τοῦ Νόμου. Βεβαίως ἡ Παναγία δὲν εἶχε συλλάβει ἀπὸ ἄνδρα, οὔτε διὰ τῆς ἁμαρτίας ἐγέννησε, διὰ νὰ ἔχῃ καὶ αὐτὴ ἀνάγκην τῆς τεσσαρακονθημέρου καθάρσεως, διότι χωρὶς τὸ θέλημά της συνέλαβεν ἐκ Πνεύματος Ἁγίου. Οἱ Ἑβραῖοι ὅμως δὲν ἐγνώριζον τοῦτο καὶ ἂν ἐπήγαινεν ἐνωρίτερα ἀπὸ τὰς τεσσαράκοντα ἡμέρας δὲν θὰ τὴν ἄφηναν νὰ εἰσέλθῃ εἰς τὸ Ἱερόν. Δι’ αὐτό, ἀλλὰ καὶ διὰ νὰ φανῇ ὅτι καὶ αὐτὴ ἐφύλαττε τὸν Νόμον, ἔμεινεν εἰς τὸν οἶκον της τὰς διατεταγμένας τεσσαράκοντα ἡμέρας. Ὅταν λοιπὸν ἐτελείωσαν, ἐπῆρε τὸν Χριστὸν βρέφος νὰ τὸν ὑπάγῃ εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, νὰ τὸν εἰσαγάγῃ εἰς τὸν Ναόν, ἐπειδὴ εἶχον τὴν συνήθειαν καὶ ἔβαζαν τὰ μικρὰ παιδιὰ μέσα εἰς τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τὰ ἀφιέρωναν εἰς τὸ Ἱερόν, διότι οὕτω ἔγραφεν ὁ Νόμος τοῦ Μωυσέως ὅτι ἕκαστον παιδίον, τὸ ὁποῖον θὰ πρωτοανοίξῃ τὴν μήτραν τῆς μητρός του, εἶναι ἅγιον καὶ χρισμένον παρὰ τοῦ Θεοῦ.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ἀείμνηστος Δαμασκηνὸς μὲ τὴν χαρακτηρίζουσαν αὐτὸν ἁπλότητα καὶ σαφήνειαν ἑρμηνεύει τὸ Ἱερὸν Εὐαγγέλιον καὶ σαφηνίζει τὰ σχετικὰ μὲ τὴν ἱερὰν ἑορτὴν ζητήματα. Ἡ γλωσσικὴ διασκευὴ τοῦ κειμένου ἦτο ἀπαραίτητος διότι ὁ ἱερὸς Δαμασκηνὸς ἀπευθυνόμενος εἰς τὸ εὑρισκόμενον ἐν βαθείᾳ ἀμαθείᾳ ποίμνιόν του κατὰ τοὺς σκοτεινοὺς ἐκείνους χρόνους τῆς δουλείας (μέσα ΙϚ’ αἰῶνος), ἦτο ἠναγκασμένος νὰ ὁμιλῇ καὶ νὰ γράφῃ τοσοῦτον ἁπλῶς, ὥστε νὰ καθίσταται νοητὸς ἀπὸ τοὺς ἀκροατάς του. Ἡ διάλεκτος ὅμως τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, οὔτε εὐχάριστος, οὔτε εὐνόητος τυγχάνει κατὰ τὴν παροῦσαν ἐποχήν, καθ’ ἣν ἀκμάζουσι τὰ γράμματα ἐν τῷ ἐλευθέρῳ Ἑλληνικῷ ἔθνει. Διὰ τοὺς λόγους τούτους τόσον ὁ ἀνωτέρω παρατιθέμενος λόγος, ὅσον καὶ ὅλοι οἱ καταχωριζόμενοι ἐν τῷ ἡμετέρῳ «Μεγάλῳ Συναξαριστῇ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» λόγοι, οἱ χρῄζοντες γλωσσικῆς διασκευῆς, παρατίθενται διεσκευασμένοι κατὰ τὴν φράσιν.

Ἐνταῦθα πλὴν τῆς γλωσσικῆς διασκευῆς παρέστη, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, ἀνάγκη καὶ περικοπῆς τῆς προεισαγωγῆς τοῦ λόγου. Τοῦτο ἐγένετο διότι ἐν αὐτῇ ὁ Δίκαιος Συμεὼν συγχέεται μετὰ τῶν Ἑβδομήκοντα Μεταφραστῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, γεγονὸς ὅπερ προεκάλει σκανδαλισμὸν εἰς τοὺς εἰδότας τὰ πράγματα, καθόσον τοῦτο θεωρεῖται, λογικῶς, ἀδύνατον, ἀλλ’ οὔτε καὶ τὸ Συναξάριον τοῦ Δικαίου Συμεὼν ἀναφέρει τοιοῦτον τι (βλέπε καὶ τὴν ἐν σελίδι 89 ὑποσημείωσιν). Ἡ μετάφρασις τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἡ καλουμένη τῶν Ἑβδομήκοντα, ἐγένετο ἐπὶ βασιλέως τῆς Αἰγύπτου Πτολεμαίου τοῦ Β’ ἐν ἔτει 284 π.Χ. Ἱδρυτὴς τῆς δυναστείας τῶν Πτολεμαίων Λαγιδῶν εἶναι ὁ Πτολεμαῖος Α’ (320-284 π.Χ.) χρηματίσας στρατηγὸς τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου καὶ εἶτα ἐκ τῶν ἐπιφανεστέρων διαδόχων αὐτοῦ. Ἡ δυναστεία αὐτοῦ βασιλεύσασα ἐπὶ τρεῖς περίπου συνεχεῖς αἰῶνας κατελύθη ὑπὸ τῶν Ρωμαίων, οὐσιαστικῶς μὲν ἐν ἔτει 47 π.Χ. ὑπὸ τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος, βασιλεύοντος Πτολεμαίου ΙΒ’, τυπικῶς δὲ καὶ ὁριστικῶς ἐν ἔτει 30 π.Χ. ὑπὸ τοῦ Καίσαρος Αὐγούστου (βλ. 1ην ὑποσημ. σελ. 34) βασιλεύοντος Πτολεμαίου ΙΔ’, ὅτε καὶ ἡ Αἴγυπτος προσηρτήθη εἰς τὴν Ρωμαϊκὴν Αὐτοκρατορίαν. Ἡ Παλαιστίνη καταληφθεῖσα ὑπὸ τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου ἐν ἔτει 333 π.Χ. διετέλεσεν ἐν συνεχείᾳ, πλὴν μικρῶν τινων διαλειμμάτων, ὑπὸ τοὺς Πτολεμαίους μέχρι τοῦ ἔτους 198 π.Χ., ὅτε κατελήφθη ὑπὸ Ἀντιόχου Γ’ βασιλέως τῆς Συρίας. Κατὰ τὸ ἔτος 166 π Χ. οἱ Ἰουδαῖοι ὑπὸ τὴν ἡγεσίαν τῶν Μακκαβαίων ἐπαναστατήσαντες ἀντεκήρυξαν τὴν χώραν των αὐτόνομον βασίλειον. Ὁ οἶκος τῶν Μακκαβαίων ἐβασίλευσε τῆς Ἰουδαίας μέχρι τοῦ ἕτους 63 π.Χ, ὅτε ἡ βασιλεία αὐτῶν κατελύθη ὑπὸ τῶν Ρωμαίων, ἔκτοτε δὲ ἡ Ἰουδαία κατέστη ὑποτελὴς τῆς Ρώμης.

Ἐκ τῶν ὡς ἄνω ἐκτεθέντων κατάδηλον γίνεται, ὅτι κατὰ τὸ ἔτος 80 π.Χ. ὅπερ καθορίζεται ἐν τῷ «Θησαυρῷ» τοῦ Δαμασκηνοῦ, δὲν ἐξουσίαζον τὴν Ἰουδαίαν οἱ Πτολεμαῖοι, ἀλλ’ ἦτο αὕτη ἀνεξάρτητος, ἐβασίλευε δὲ τότε ὁ ἀπόγονος τῶν Μακκαβαίων Ἀλέξανδρος ὁ Ἰανναῖος (104-78 π.Χ.). Ὅθεν τὰ ἐν τῇ προεισαγωγῇ ἀναφερόμενα περὶ τῆς μεταφράσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς δὲν ἔλαβον χώραν τὸ 80 π.Χ. ἀλλὰ τὸ 284 π.Χ. ὡς εἶναι ἱστορικῶς ἐξηκριβωμένον. Συνεπῶς τὸ περιστατικὸν ὅπερ συνέβη εἰς τὸν Δίκαιον Συμεῶνα, τοῦ ραπίσματος, ὅπερ ἐδέχθη διὰ τὴν ἀπιστίαν του καὶ τῆς φωνῆς τῆς ὁποίας ἤκουσε λεγούσης πρὸς αὐτόν, ὅτι καὶ θὰ ἴδῃ τὸν Χριστὸν καὶ θὰ τὸν δεχθῇ εἰς τὰς ἀγκάλας του, ὡς καὶ ἡ ἐπακολουθήσασα ἀνεύρεσις τοῦ δακτυλιδίου του, τὸ ὁποῖον ἔρριψεν εἰς τὸν ποταμόν, ἐντὸς τῆς κοιλίας τοῦ παρατεθέντος πρὸς βρῶσιν ἰχθύος, ὅλα αὐτὰ δὲν συνέβησαν κατὰ τὴν ἐπιστροφὴν τῶν Ἑβδομήκοντα Ἑβραίων διδασκάλων ἐκ τῆς ἐπὶ Πτολεμαίου τοῦ Β’ μεταφράσεως τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἀλλὰ κατ’ ἄλλην τινὰ περίπτωσιν. Ὅτι δὲ τοιαύτη ὑπόσχεσις εἶχε δοθῆ εἰς τὸν Συμεῶνα, τοῦτο τυγχάνει ἀναντίρρητον, διότι ἐπιβεβαιοῖ τοῦτο ὁ θεῖος Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, λέγων· «Καὶ ἦν αὐτῷ κεχρηματισμένον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου μὴ ἰδεῖν θάνατον πρὶν ἢ ἴδῃ τὸν Χριστὸν Κυρίου» (Λουκ. β’ 26). Συμφώνως λοιπὸν πρὸς τὰ ἱστορικὰ ταῦτα δεδομένα ἐγένετο καὶ ἡ σχετικὴ διόρθωσις τοῦ λόγου.

[2] Τὰ γνησιώτερα κείμενα τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου ἔχουσιν οὕτω, δηλαδὴ «τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῶν» ἤτοι τῶν Ἰουδαίων, διότι ἡ Θεοτόκος δὲν εἶχεν ἀνάγκην καθαρισμοῦ. Ἐν ἄλλοις ὅμως ἀντιτύποις γράφεται «τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῆς», ὅπερ καὶ ἑρμηνεύει ὁ Δαμασκηνός.

[3] Ἐνταῦθα ὁ Δαμασκηνὸς ἑρμηνεύει τὸ σχετικὸν χωρίον, ὡς τοῦτο εἶχεν εἰς τὸ ἀντίτυπον τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου ὅπερ εἶχεν ὑπ’ ὄψιν, δηλαδὴ τὸ ἀναγράφον «τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῆς».

[4] «Ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι· εἰ βασιλεὺς Ἰσραήλ ἐστι, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσωμεν ἐπ’ αὐτῷ. Πέποιθεν ἐπὶ τὸν Θεόν, ρυσάσθω νῦν αὐτόν, εἰ θέλει αὐτόν· εἶπε γὰρ ὅτι Θεοῦ εἰμι Υἱός» (Ματθ. κζ’ 42-43).

[5] «Οὐά, ὁ καταλύων τὸν Ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν, σῶσον σεαυτὸν καὶ κατάβα ἀπὸ τοῦ σταυροῦ» (Μάρκ. ιε’ 29-30).

[6] Ἐν τῷ «Θησαυρῷ» τοῦ ἀειμνήστου Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου γράφεται ἐνταῦθα ὅτι τὸ «Ναζωραῖος κληθήσεται» (Ματθ. β’ 23) προεφήτευσεν ὁ Ἅγιος Προφήτης Μαλαχίας, τοῦτο ὅμως δὲν κατεχωρίσθη εἰς τὴν παροῦσαν ἔκδοσιν διότι δὲν εἰναι ὀρθόν. Οὐδαμοῦ τῆς προφητείας τοῦ Προφήτου Μαλαχίου, ἀλλὰ καὶ οὐδαμοῦ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀναφέρεται τοιοῦτον ρητὸν αὐτολεξεί. Ἡ σημασία τοῦ λόγου τούτου τοῦ θείου Εὐαγγελιστοῦ Ματθαίου εἶναι ὅτι διὰ νὰ ἐκπληρωθῶσι τὰ περὶ τοῦ Ἰησοῦ προφητευόμενα ὑπὸ τῶν Προφητῶν, ἦλθεν οὗτος καὶ κατῴκησεν εἰς τὴν πλέον ταπεινὴν καὶ ἀσήμαντον πόλιν, τὴν Ναζαρέτ, ἵνα ἀποκληθῇ Ναζωραῖος, δηλαδὴ τελείως ἀσήμαντος καὶ καταπεφρονημένος, διότι τοιοῦτοι ἐθεωροῦντο κατὰ τὴν ἐποχὴν τοῦ Χριστοῦ οἱ κάτοικοι τῆς Ναζαρέτ· διὸ καὶ αὐτὸς ὁ τοῦ Χριστοῦ Μαθητὴς Ναθαναὴλ λέγει πρὸς τὸν Ἀπόστολον Φίλιππον· «ἐκ Ναζαρὲτ δύναταί τι ἀγαθὸν εἶναι;» (Ἰωάν. α’ 47). Διὰ τοῦτο καὶ ὁ θεῖος Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος δὲν περιορίζει τὴν προφητείαν εἰς ἕνα τῶν Προφητῶν, ἀλλὰ λέγει «ὅπως πληρωθῇ τὸ ρηθὲν διὰ τῶν Προφητῶν» (Ματθ. β’ 23), ὅπως δηλαδὴ ἐκπληρωθῆ ἡ προφητεία ὅλων τῶν Προφητῶν «ὅτι Ναζωραῖος κληθήσεται», ὅτι δηλαδὴ θέλει ἀποκαλεῖται ἄσημος καὶ οὐτιδανός. Ταῦτα καὶ οἱ θεῖοι Πατέρες Χρυσόστομος, Θεοφύλακτος καὶ ἄλλοι βεβαιοῦσιν. Λέγει δὲ καὶ Εὐθύμιος ὁ Ζηγαδηνὸς «ὁποῖοι Προφῆται εἶπον τοῦτο· μὴ ζητήσῃς οὐχ εὑρήσῃς γάρ» (Βλέπε καὶ τὴν περὶ Χριστοῦ προφητείαν τοῦ Προφήτου Ἡσαΐου νγ’ 2-12).