Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ Κυριακῇ δευτέρᾳ τῶν Νηστειῶν, μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ τοῦ Θαυματουργοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ, διαπρέψαντος ἐν ἔτει ἀπὸ Χριστοῦ ͵ατμ’ (1340).

Κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ἐπῆγεν εἴς τι γυναικεῖον Μοναστήριον διὰ νὰ ἑορτάσῃ τὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου, ἐν ὥρᾳ δὲ τῆς θείας Ἱερουργίας Μοναχή τις, Ἐλεοδώρα τὸ ὄνομα (ἡ ὁποία εἶχε τυφλωθῆ ἀπὸ τὸν ἕνα ὀφθαλμὸν τότε πρὸ ὀλίγων ἡμερῶν), ἐπλησίασε κρυφίως ὅσον ἠδύνατο ὡς ἡ αἱμορροοῦσα τοῦ Εὐαγγελίου καὶ κρατήσασα τὴν ἀρχιερατικὴν αὐτοῦ στολήν, τὴν ἤγγισεν εἰς τὸν πάσχοντα ὀφθαλμόν της καὶ παρευθὺς ἔλαβε θαυμασίως τὴν θεραπείαν της. Διελθὼν δὲ ἕνα ἔτος εἰς τὴν ἐπαρχίαν του περιέπεσεν εἰς δεινὴν καὶ πολυήμερον ἀσθένειαν, ἐπειδὴ ἐταλαιπωρήθη ὑπερβαλλόντως τὸ σῶμά του ἀπὸ τοὺς ἀκαταπαύστους κόπους, τοὺς πολλοὺς πειρασμοὺς καὶ ἀπὸ τὰς συχνὰς ἀποδημίας. Ὅθεν ἅπαντες τὸν ἀπεφάσισαν διὰ θάνατον, ὁ πανάγαθος ὅμως Θεὸς τοῦ ἐχάρισε πάλιν ἄνωθεν ἀνελπίστως τὴν ζωήν, διότι τὸν ἡτοίμαζε διὰ νέους ἀγῶνας καὶ πορείας καὶ παλαίσματα ὡς γενναῖον ἀθλητήν.

Εἶχε δὲ ἀκόμη ὁ Ἅγιος ὑπολείμματα τῆς ἀσθενείας, ὅτε ἠναγκάσθη ἀπὸ πολλὰς καὶ σφοδρὰς παρακλήσεις τοῦ βασιλέως Ἰωάννου τοῦ Παλαιολόγου νὰ ἀναβῇ πάλιν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, διὰ νὰ μεσιτεύσῃ πρὸς τὸν πενθερόν του τὸν βασιλέα Ἰωάννην Κατακουζηνὸν νὰ τοὺς εἰρηνεύσῃ εἰς τὰς ἀλληλομαχίας, τὰς ὁποίας εἶχον, καὶ ἕνεκα τῶν ὁποίων διέτριβεν εἰς τὴν Θεσσαλονίκην. Ἀλλ’ ὁ Θεὸς ἄνωθεν, ὁ Βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων, τὸν ἔστειλεν εἰς ἄλλην ὑπηρεσίαν. Διότι πηγαίνων εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἠχμαλωτίσθη ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς Τούρκους, καὶ οὕτω ὡδηγήθη παρ’ αὐτῶν ὡς δοῦλος εἰς τὴν Ἀσίαν, εἰς τὴν ὁποίαν ὅμως αὐτὸς ἐφάνη Εὐαγγελιστὴς καὶ κήρυξ τῆς Πίστεως εἰς τοὺς ἐκεῖ ὑποδούλους Χριστιανούς, διὰ νὰ τοὺς στηρίξῃ μὲ τὴν διδασκαλίαν του. Πόσας δὲ καὶ ὁποίου εἴδους διαλέξεις ἔκαμε μὲ τοὺς Τούρκους ὑπὲρ εὐσεβείας εἰς τὴν Προῦσαν καὶ εἰς τὴν Νίκαιαν, καὶ πῶς μὲ αὐτὰς ἔφραξε τὰ στόματά των καὶ μὲ ποίας ἄλλας διδασκαλίας ἐστερέωσε τοὺς ἐκεῖ Χριστιανούς, τίς δύναται νὰ διηγηθῇ; Μετὰ δὲ παρέλευσιν ἑνὸς ὁλοκλήρου ἔτους, ἐκίνησεν ὁ Θεὸς Σέρβους τινάς, καλῆς προαιρέσεως ἀνθρώπους, οἵτινες μὲ προθυμίαν πολλὴν ἔδωκαν ἀργύρια καὶ ἠλευθέρωσαν τὸν Ἅγιον.


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ Ὁσίου τούτου Γρηγορίου, τοῦ ἐν τοῖς ὁρίοις τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀσκήσαντος, βλέπε ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ϛʹ (6ῃ) τοῦ μηνὸς Ἀπριλίου.

[2] Ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου, γλαφυρωτάτην καὶ διδακτικωτάτην ὁμιλίαν τοῦ Ἁγίου, ἐκφωνηθεῖσαν κατὰ τὴν παροῦσαν Δευτέραν Κυριακὴν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καταχωρίζομεν ἐνταῦθα μετὰ τὴν βιογραφίαν του.

[3] Ἐπιστρέψας ὁ Βαρλαὰμ εἰς τὴν ἰδίαν αὑτοῦ πατρίδα ἀπέβαλε τὸ προσωπεῖον τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν ὁποίαν εἶχε δῆθεν ἀσπασθῆ καὶ ἐπανελθὼν εἰς τοὺς Λατίνους ἐγένετο Ἐπίσκοπος τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λατινικῆς Ἐπισκοπῆς Ἱέρακος. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἔκτοτε κατὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συνέγραψεν, ὑπὲρ τῆς ὁποίας τοσοῦτον ἄλλοτε δῆθεν ὑπερεμάχει (Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ. Εʹ (αʹ) σελ. 193).

[4] Στέφανος Δʹ ὁ Δουσὰν (1331-1355). Βλέπε περὶ τούτου ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ὁσίου Συμεὼν τῆς ἐν Ἄθῳ Μονῆς τοῦ Χιλανταρίου, τῇ ιγʹ (13ῃ) τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου.

[5] Πρόκειται περὶ τοῦ Ἰωάννου Εʹ τοῦ Παλαιολόγου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 1341-1391. Οὗτος εὑρίσκετο τότε εἰς ἔριδας μετὰ τοῦ πενθεροῦ του βασιλέως Ἰωάννου Ϛʹ τοῦ Κατακουζηνοῦ (1347-1354). Ὑπῆρχε δὲ ἡ ἔρις διότι ἀποθανόντος ἐν ἔτει 1341 τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ τοῦ Παλαιολόγου (1328-1341), ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἀνήλικος υἱός του Ἰωάννης Εʹ ἡλικίας τότε ἐννέα μόλις ἐτῶν. Ὁ Ἰωάννης Κατακουζηνός, φίλος στενὸς τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ, ἀνέλαβε τὴν προστασίαν τοὺ ἀνηλίκου βασιλέως, μετ’ ὀλίγον ὅμως ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἴδιος, χωρὶς καὶ νὰ ἀποξενώσῃ τῆς βασιλείας τὸν Ἰωάννην Εʹ, μάλιστα τὸν ὑπάνδρευσε μετὰ τῆς θυγατρός του. Συνεπείᾳ τούτου ἠκολούθησαν αἱ προρρηθεῖσαι ἔριδες καὶ διαμάχαι, δι’ ἃς μεγίστη ὑπῆρξεν ἡ εὐθύνη τοῦ Πατριάρχου Ἰωάννου ΙΔʹ τοῦ Καλέκα, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης Εʹ ἀνάξιος ἀπεδείχθη τῆς τε βασιλείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀποδεχθεὶς κατά τινα ἐπίσκεψίν του εἰς τὸν Πάπαν, ἐν ἔτει 1369, τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὑποταγήν, τὴν ὁποίαν ὅμως ἀπέτρεψεν ἡ εὐσέβεια τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου καὶ τοῦ λαοῦ. Ὁ Ἰωάννης Ϛʹ ἐβασίλευσε μέχρι τοῦ ἔτους 1354, καθ’ ὃ ἀποχωρήσας τῆς βασιλείας ἐκάρη Μοναχὸς λαβὼν τὸ ὄνομα Ἰωάσαφ.

[6] Τόμος Ἀγάπης, σελ. 31.