Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ Κυριακῇ δευτέρᾳ τῶν Νηστειῶν, μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ τοῦ Θαυματουργοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ, διαπρέψαντος ἐν ἔτει ἀπὸ Χριστοῦ ͵ατμ’ (1340).

Συγκροτεῖται λοιπὸν Σύνοδος εἰς τὸν Ναὸν τῆς Ἁγίας Σοφίας καὶ τέλος πάντων καταδικάζεται εἰς ἀρὰς τρομερὰς καὶ φρικτὰ ἐπιτίμια ὁ Βαρλαάμ, ὁμοῦ μὲ τὰ βλάσφημα αὐτοῦ συγγράμματα. Ἐὰν δὲ δὲν ὑπεκρίνετο, ὅτι μετανοεῖ καὶ δέχεται καὶ ὁμολογεῖ τὴν ἀλήθειαν, καὶ ὅτι κατακρίνει ὡς ψευδῆ καὶ αἱρετικὰ τὰ συγγράμματά του, δὲν ἤθελε διαφύγει ζῶν ἀπὸ τὴν ὁρμὴν τοῦ κοινοῦ λαοῦ. Ἀλλ’ ὁ μὲν Βαρλαὰμ οὕτω καταισχυνθεὶς κατέφυγεν εἰς τοὺς ἠγαπημένους του Λατίνους [3]· ἕτερος δὲ Γρηγόριος, ὁ ἐπιλεγόμενος Ἀκίνδυνος, ἄνθρωπος πανοῦργος καὶ δολερώτατος, παρρησιάζεται ἔξαφνα εἰς τὸ μέσον διάδοχος καὶ κληρονόμος τῆς πλάνης τοῦ Βαρλαάμ. Συγκροτεῖται λοιπὸν καὶ πάλιν Σύνοδος ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν, ὄχι μικροτέρα καὶ κατωτέρα ἀπὸ ἐκείνην, ἥτις ἔγινε κατὰ τοῦ Βαρλαάμ, καὶ πάλιν ὁ θεῖος Γρηγόριος ἀναδεικνύεται μέγας ἀγωνιστὴς καὶ λαμπρὸς ἀθλητὴς ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδοξίας, καταστηλιτεύων καὶ ἐξοστρακίζων τὴν πλάνην διὰ τῶν θείων Γραφῶν καὶ τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μας.

Δὲν παρῆλθον ὅμως περισσότεροι τῶν δύο μηνῶν ἀφότου ἐγένετο ἡ Σύνοδος αὕτη καὶ ἐξερράγη ἐμφύλιος πόλεμος μεταξὺ τῶν πολιτῶν, τὸν ὁποῖον ἤναπτε μάλιστα καθ’ ἑκάστην ὁ τότε Πατριάρχης Ἰωάννης ΙΔ’ (1334-1347) ὁ ἐπιλεγόμενος Καλέκας. Ἐπειδὴ δὲ δὲν συνεφώνει μετ’ αὐτοῦ ὁ θεῖος Γρηγόριος, ἀλλὰ τὸν συνεβούλευε νὰ εἰρηνεύσῃ καὶ νὰ καταπαύσῃ τὴν μάχην, κινεῖται κατ’ αὐτοῦ καὶ ζητεῖ διὰ παντὸς τρόπου νὰ τὸν παιδεύσῃ. Ἐλησμόνησε τοὺς ἐπαίνους καὶ τὰς τιμάς, τὰς ὁποίας τοῦ ἀπέδιδε πρότερον καὶ ἐπειδὴ δὲν ἠδύνατο νὰ πλάσῃ συκοφαντίαν τινὰ κατ’ αὐτοῦ, τί κάμνει; Στρέφεται ὅλως κατὰ τῆς Ὀρθοδοξίας ὁ δείλαιος καὶ ἐγείρει καινοφανῆ πόλεμον κατὰ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν θείων αὐτῆς δογμάτων, ἵνα οὕτω δυνηθῇ νὰ τιμωρήσῃ τὸν Ἅγιον, ἐπειδὴ δῆθεν ὑποστηρίζει σαπρὰ καὶ αἱρετικὰ δόγματα. Εἰσάγει λοιπὸν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τὸν Ἀκίνδυνον, τὸν θησαυροφύλακα τῶν αἱρέσεων, χειροτονῶν αὐτὸν Διάκονον καὶ ἑτοιμάζεται νὰ τὸν κάμῃ καὶ Ἱερέα καὶ διδάσκαλον τῆς Ἐκκλησίας. Τὸν δὲ Ἅγιον Γρηγόριον, τὸν κήρυκα τῆς ἀληθείας, ὕστερον ἀπὸ πολλὰς συκοφαντίας, ὅτι ἦτο αἴτιος τοῦ τότε πολέμου, τὸν κατεδίκασεν εἰς σκοτεινὴν φυλακήν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ Ὁσίου τούτου Γρηγορίου, τοῦ ἐν τοῖς ὁρίοις τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀσκήσαντος, βλέπε ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ϛʹ (6ῃ) τοῦ μηνὸς Ἀπριλίου.

[2] Ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου, γλαφυρωτάτην καὶ διδακτικωτάτην ὁμιλίαν τοῦ Ἁγίου, ἐκφωνηθεῖσαν κατὰ τὴν παροῦσαν Δευτέραν Κυριακὴν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καταχωρίζομεν ἐνταῦθα μετὰ τὴν βιογραφίαν του.

[3] Ἐπιστρέψας ὁ Βαρλαὰμ εἰς τὴν ἰδίαν αὑτοῦ πατρίδα ἀπέβαλε τὸ προσωπεῖον τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν ὁποίαν εἶχε δῆθεν ἀσπασθῆ καὶ ἐπανελθὼν εἰς τοὺς Λατίνους ἐγένετο Ἐπίσκοπος τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λατινικῆς Ἐπισκοπῆς Ἱέρακος. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἔκτοτε κατὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συνέγραψεν, ὑπὲρ τῆς ὁποίας τοσοῦτον ἄλλοτε δῆθεν ὑπερεμάχει (Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ. Εʹ (αʹ) σελ. 193).

[4] Στέφανος Δʹ ὁ Δουσὰν (1331-1355). Βλέπε περὶ τούτου ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ὁσίου Συμεὼν τῆς ἐν Ἄθῳ Μονῆς τοῦ Χιλανταρίου, τῇ ιγʹ (13ῃ) τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου.

[5] Πρόκειται περὶ τοῦ Ἰωάννου Εʹ τοῦ Παλαιολόγου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 1341-1391. Οὗτος εὑρίσκετο τότε εἰς ἔριδας μετὰ τοῦ πενθεροῦ του βασιλέως Ἰωάννου Ϛʹ τοῦ Κατακουζηνοῦ (1347-1354). Ὑπῆρχε δὲ ἡ ἔρις διότι ἀποθανόντος ἐν ἔτει 1341 τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ τοῦ Παλαιολόγου (1328-1341), ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἀνήλικος υἱός του Ἰωάννης Εʹ ἡλικίας τότε ἐννέα μόλις ἐτῶν. Ὁ Ἰωάννης Κατακουζηνός, φίλος στενὸς τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ, ἀνέλαβε τὴν προστασίαν τοὺ ἀνηλίκου βασιλέως, μετ’ ὀλίγον ὅμως ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἴδιος, χωρὶς καὶ νὰ ἀποξενώσῃ τῆς βασιλείας τὸν Ἰωάννην Εʹ, μάλιστα τὸν ὑπάνδρευσε μετὰ τῆς θυγατρός του. Συνεπείᾳ τούτου ἠκολούθησαν αἱ προρρηθεῖσαι ἔριδες καὶ διαμάχαι, δι’ ἃς μεγίστη ὑπῆρξεν ἡ εὐθύνη τοῦ Πατριάρχου Ἰωάννου ΙΔʹ τοῦ Καλέκα, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης Εʹ ἀνάξιος ἀπεδείχθη τῆς τε βασιλείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀποδεχθεὶς κατά τινα ἐπίσκεψίν του εἰς τὸν Πάπαν, ἐν ἔτει 1369, τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὑποταγήν, τὴν ὁποίαν ὅμως ἀπέτρεψεν ἡ εὐσέβεια τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου καὶ τοῦ λαοῦ. Ὁ Ἰωάννης Ϛʹ ἐβασίλευσε μέχρι τοῦ ἔτους 1354, καθ’ ὃ ἀποχωρήσας τῆς βασιλείας ἐκάρη Μοναχὸς λαβὼν τὸ ὄνομα Ἰωάσαφ.

[6] Τόμος Ἀγάπης, σελ. 31.