Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ Κυριακῇ δευτέρᾳ τῶν Νηστειῶν, μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ τοῦ Θαυματουργοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ, διαπρέψαντος ἐν ἔτει ἀπὸ Χριστοῦ ͵ατμ’ (1340).

ΕΙΚΟΝΑ
Σπανία βυζαντινὴ τοιχογραφία ἐκ τοῦ παρεκκλησίου
τῶν Ἁγ. Ἀναργύρων τῆς Ἱ. Μονῆς Βατοπαιδίου
Ἁγίου Ὄρους. Έργον ΙΔʹ αἰῶνος.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ὁ κατὰ ἀλήθειαν ἄνθρωπος, ὁ υἱὸς τοῦ θείου καὶ ἀνεσπέρου φωτὸς καὶ θαυμάσιος τῶν θείων ὑπηρέτης καὶ λειτουργός, πατρίδα μὲν ἐγνώρισε τὴν Βασιλεύουσαν τῶν πόλεων, εἰς τὴν ὁποίαν καὶ ἐγεννήθη περὶ τὸ ἔτος ͵ασϟϛ’ (1296), γονεῖς δὲ εἶχεν εὐγενεῖς καὶ ἐναρέτους Κωνσταντῖνον καὶ Καλλονὴν καλουμένους. Ὁ πατήρ του μάλιστα τοσαύτην ἱκανότητα ἐπέδειξεν ὥστε ὅταν ἀνῆλθεν εἰς τὸν βασιλικὸν θρόνον Ἀνδρόνικος Β’ ὁ Παλαιογόγος (1282-1328), τὸν κατέστησεν ἕνα ἀπὸ τοὺς συγκλητικοὺς ἄρχοντάς του. Ὄχι δὲ μόνον αὐτὸς ὁ ἐπίγειος βασιλεὺς τὸν εἶχεν εἰς μεγάλην ἀγάπην καὶ τιμήν, ἀλλὰ καὶ ὁ Θεός, ὁ οὐράνιος Βασιλεύς, τὸν ἐδόξασε καὶ ζῶντα ἀκόμη μὲ θαύματα, προγνωρίσας δὲ τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, ἔλαβε καὶ τὸ Ἀγγελικὸν Σχῆμα, μετονομασθεὶς ἀπὸ Κωνσταντίνου Κωνστάντιος· ἔπειτα ἐγκαταλείψας τὰ ἐπίγεια ἀνῆλθεν εἰς τὰ οὐράνια.

Ὁ δὲ Γρηγόριος μικρὸν παιδίον ἔτι ὢν μετὰ τὸν θάνατον τοῦ πατρός του παρεδόθη ὑπὸ τῆς μητρός του εἰς τὴν μάθησιν τῆς ἔξω σοφίας, ἐπειδὴ δὲ ἦτο πολλὰ μικρὸς τὴν ἡλικίαν καὶ ἐδυσκολεύετο εἰς τὴν ἀποστήθισιν τῶν μαθημάτων, ἀπεφάσισε νὰ μὴ ἀρχίζῃ τὴν ἀποστήθισιν, πρὸ τοῦ νὰ κάμῃ τρεῖς γονατιστὰς μετανοίας μὲ ἱερὰν προσευχήν ἔμπροσθεν εἰς τὴν Εἰκόνα τῆς Κυρίας Θεοτόκου, καὶ οὕτω μὲ τὴν βοήθειάν της ἀπεστήθιζεν εὔκολα. Καὶ ὄχι μόνον εἰς τοῦτο ἐγνωρίζετο ἡ βοήθεια τῆς Παναγίας, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν ψυχὴν ἔνευσε τοῦ βασιλέως καὶ τοὺς ἔδιδε πλουσιοπάροχα ὅλα των τὰ χρειαζόμενα. Δὲν παρῆλθε πολὺς καιρὸς καὶ ὁ Γρηγόριος τοσαύτην προκοπὴν ἔλαβεν, ὥστε ἐθαυμάζετο ἀπὸ ὅλους διὰ τὴν σοφίαν καὶ διὰ τὴν ἄλλην προκοπὴν τὴν ὁποίαν εἶχεν εἰς τὰς ὑποθέσεις τῆς βασιλείας. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ βασιλεὺς ἐχαίρετο πολλὰ καὶ ἐσκέπτετο δι’ αὐτὸν μεγάλα πράγματα· ἀλλ’ ἐκεῖνος εἶχε τὸν νοῦν του εἰς ἄλλα μεγαλύτερα καὶ ὑψηλότερα, δηλαδὴ εἰς τὸν οὐράνιον Βασιλέα καὶ εἰς ἐκεῖνα τὰ Βασίλεια, καὶ ὅλως δι’ ὅλου ἐκεῖνα ἐστοχάζετο καὶ δὲν ἐφρόντιζε παντελῶς διὰ τὰ γήϊνα.

Ὅθεν καὶ δὲν ἔπαυεν ἀπὸ τοῦ νὰ συναστρέφεται καὶ νὰ ἐρωτᾷ Μοναχοὺς Ἀσκητάς, οἵτινες ἤρχοντο ἀπὸ τὸ Ἅγιον Ὄρος εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ οἱ ὁποῖοι τὸν συνεβούλευσαν νὰ ἀναχωρήσῃ ἀπὸ τὴν πόλιν καὶ νὰ ὑπάγῃ εἱς τὸ Ἅγιον Ὄρος. Μάλιστα τοῦ ἔλεγον νὰ γυμνάζεται ὀλίγον κατ’ ὀλίγον εἰς τοὺς ἀγῶνας τῆς ἀρετῆς καὶ πρὶν ἀκόμη νὰ ἀναχωρήσῃ, ὅπερ καὶ ἔπραττε θαυμασιώτατα.


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ Ὁσίου τούτου Γρηγορίου, τοῦ ἐν τοῖς ὁρίοις τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀσκήσαντος, βλέπε ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ϛʹ (6ῃ) τοῦ μηνὸς Ἀπριλίου.

[2] Ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου, γλαφυρωτάτην καὶ διδακτικωτάτην ὁμιλίαν τοῦ Ἁγίου, ἐκφωνηθεῖσαν κατὰ τὴν παροῦσαν Δευτέραν Κυριακὴν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καταχωρίζομεν ἐνταῦθα μετὰ τὴν βιογραφίαν του.

[3] Ἐπιστρέψας ὁ Βαρλαὰμ εἰς τὴν ἰδίαν αὑτοῦ πατρίδα ἀπέβαλε τὸ προσωπεῖον τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν ὁποίαν εἶχε δῆθεν ἀσπασθῆ καὶ ἐπανελθὼν εἰς τοὺς Λατίνους ἐγένετο Ἐπίσκοπος τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λατινικῆς Ἐπισκοπῆς Ἱέρακος. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἔκτοτε κατὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συνέγραψεν, ὑπὲρ τῆς ὁποίας τοσοῦτον ἄλλοτε δῆθεν ὑπερεμάχει (Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ. Εʹ (αʹ) σελ. 193).

[4] Στέφανος Δʹ ὁ Δουσὰν (1331-1355). Βλέπε περὶ τούτου ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ὁσίου Συμεὼν τῆς ἐν Ἄθῳ Μονῆς τοῦ Χιλανταρίου, τῇ ιγʹ (13ῃ) τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου.

[5] Πρόκειται περὶ τοῦ Ἰωάννου Εʹ τοῦ Παλαιολόγου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 1341-1391. Οὗτος εὑρίσκετο τότε εἰς ἔριδας μετὰ τοῦ πενθεροῦ του βασιλέως Ἰωάννου Ϛʹ τοῦ Κατακουζηνοῦ (1347-1354). Ὑπῆρχε δὲ ἡ ἔρις διότι ἀποθανόντος ἐν ἔτει 1341 τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ τοῦ Παλαιολόγου (1328-1341), ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἀνήλικος υἱός του Ἰωάννης Εʹ ἡλικίας τότε ἐννέα μόλις ἐτῶν. Ὁ Ἰωάννης Κατακουζηνός, φίλος στενὸς τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ, ἀνέλαβε τὴν προστασίαν τοὺ ἀνηλίκου βασιλέως, μετ’ ὀλίγον ὅμως ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἴδιος, χωρὶς καὶ νὰ ἀποξενώσῃ τῆς βασιλείας τὸν Ἰωάννην Εʹ, μάλιστα τὸν ὑπάνδρευσε μετὰ τῆς θυγατρός του. Συνεπείᾳ τούτου ἠκολούθησαν αἱ προρρηθεῖσαι ἔριδες καὶ διαμάχαι, δι’ ἃς μεγίστη ὑπῆρξεν ἡ εὐθύνη τοῦ Πατριάρχου Ἰωάννου ΙΔʹ τοῦ Καλέκα, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης Εʹ ἀνάξιος ἀπεδείχθη τῆς τε βασιλείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀποδεχθεὶς κατά τινα ἐπίσκεψίν του εἰς τὸν Πάπαν, ἐν ἔτει 1369, τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὑποταγήν, τὴν ὁποίαν ὅμως ἀπέτρεψεν ἡ εὐσέβεια τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου καὶ τοῦ λαοῦ. Ὁ Ἰωάννης Ϛʹ ἐβασίλευσε μέχρι τοῦ ἔτους 1354, καθ’ ὃ ἀποχωρήσας τῆς βασιλείας ἐκάρη Μοναχὸς λαβὼν τὸ ὄνομα Ἰωάσαφ.

[6] Τόμος Ἀγάπης, σελ. 31.