Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ Κυριακῇ δευτέρᾳ τῶν Νηστειῶν, μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ τοῦ Θαυματουργοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ, διαπρέψαντος ἐν ἔτει ἀπὸ Χριστοῦ ͵ατμ’ (1340).

Μετὰ τὴν χειροτονίαν, μετέβη ὁ θεῖος Γρηγόριος εἰς τὴν Σκήτην τῶν Μοναχῶν τῆς Βεροίας· κτίσας δε ἐκεῖ Ἡσυχαστήριον ὁμοῦ μὲ τοὺς συνασκητάς του, ἤρχισε πάλιν νὰ ἀγωνίζεται καὶ νὰ γυμνάζεται τὴν θείαν τελειότητα, ὁ κατὰ ἀλήθειαν πλήρης ἀπὸ κάθε καλόν. Καὶ κατὰ μὲν τὰς πέντε ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος οὔτε αὐτὸς ἐξήρχετο παντελῶς τοῦ Ἡσυχαστηρίου, οὔτε ἄλλον τινὰ ἐδέχετο μέσα εἰς τὸ κελλίον του. Μόνον δὲ κατὰ Σάββατον καὶ Κυριακὴν ἐξήρχετο, διὰ νὰ ἱερουργῇ τὰ θεῖα Μυστήρια καὶ νὰ συνομιλῇ πνευματικῶς καὶ νὰ συναναστρέφεται μὲ τοὺς ἀδελφοὺς πρὸς τὴν ἐκείνων ὠφέλειαν. Ἦτο δὲ τότε ὁ Ἅγιος ἐτῶν τριάκοντα, ἔχων ἀκόμη τελείαν τὴν ὑγείαν καὶ τὰς δυνάμεις τοῦ σώματος, διὰ τοῦτο ἤρχισε καὶ μεγαλυτέρους ἀγῶνας, καὶ σκληροτέραν πολιτείαν, καὶ κατεξήραινε τὸ σῶμα μὲ νηστείας καὶ ἀγρυπνίας μακράς, ἀγωνιζόμενος νὰ ὑποτάξῃ κατὰ κράτος τὴν σάρκα εἰς τὸ πνεῦμα, λεπτύνων καὶ καθαρίζων ἀκατάπαυστα τὸ νοερὸν ὄμμα τῆς ψυχῆς μὲ τὴν τελείαν ἐγκράτειαν, τὴν συγκέντρωσιν τῶν λογισμῶν, τὴν συνηθισμένην του πηγὴν τῶν δακρύων καὶ ἀνυψώνων πάντοτε τὸν νοῦν πρὸς τὸν Θεόν, μὲ τὴν ἀδιάκοπον προσευχὴν τοῦ νοός.

Ἀπὸ τὴν θεοειδῆ ταύτην πολιτείαν του ἐγεννῶντο καὶ οἱ καρποὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, κατὰ τὸν Ἀπόστολον (Γαλ. ε’ 22-28). Ὅθεν ὅλοι οἱ συνασκηταί του καὶ οἱ Μοναχοὶ τοῦ ὄρους ἐκείνου καὶ οἱ κάτοικοι ἀκόμη τῆς Βεροίας, ὅλοι ἔβλεπαν αὐτὸν ὡς εἰκόνα τῆς ἀρετῆς, ἐπειδὴ ὄχι μόνον ἡ ἀγγελικὴ ζωή του, ἀλλὰ καὶ ὁ λόγος, καὶ ἡ ὑπὲρ φύσιν θεοσοφία του ἐπροξένουν εἰς ὅλους θάμβος καὶ ἔκστασιν. Διότι ἄλλοτε μὲν ἦτο ὅλος προσοχή, εἰς μόνον τὸν Θεὸν ὅλος προσηλωμένος καὶ λουόμενος μὲ τὰ θαυμαστὰ δάκρυά του, ἄλλοτε δὲ πάλιν εἶχε τὸ πρόσωπον ὑπὲρ φύσιν φωτοειδές, λελαμπρυσμένον καὶ δεδοξασμένον ἀπὸ τὸ πῦρ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μάλιστα δὲ ὅταν ἐξήρχετο ἀπὸ τὴν Ἱερουργίαν ἢ καὶ ἀπὸ τὸ κελλίον τῆς ἡσυχίας του. Κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον τῆς ἡσυχίας τοῦ Ἁγίου ἀπῆλθε πρὸς Κύριον ἡ μήτηρ αὐτοῦ, ἥτις εἶχε γίνῃ Μοναχὴ λαβοῦσα τὸ ὄνομα Καλλίστη, πεπλουτισμένη οὖσα ἀπὸ μεγάλας ἀρετάς. Τότε αἱ θυγατέρες καὶ συνασκήτριαι αὐτῆς παρευθὺς ἔστειλαν γράμματα πρὸς τὸν μέγαν Γρηγόριον ἀναγγέλλουσαι εἰς αὐτὸν τὸ τέλος τῆς κοινῆς μητρός, συγχρόνως δὲν τὸν παρεκάλουν νὰ ὑπάγῃ ἕως ἐκεῖ, πρὸς ἐπίσκεψιν καὶ πνευματικὴν ὁδηγίαν των. Ὅθεν ἐπῆγεν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν πρὸς τὰς ἀδελφάς του καὶ τὰς ἐδίδαξεν ἱκανῶς.


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ Ὁσίου τούτου Γρηγορίου, τοῦ ἐν τοῖς ὁρίοις τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀσκήσαντος, βλέπε ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ϛʹ (6ῃ) τοῦ μηνὸς Ἀπριλίου.

[2] Ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου, γλαφυρωτάτην καὶ διδακτικωτάτην ὁμιλίαν τοῦ Ἁγίου, ἐκφωνηθεῖσαν κατὰ τὴν παροῦσαν Δευτέραν Κυριακὴν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καταχωρίζομεν ἐνταῦθα μετὰ τὴν βιογραφίαν του.

[3] Ἐπιστρέψας ὁ Βαρλαὰμ εἰς τὴν ἰδίαν αὑτοῦ πατρίδα ἀπέβαλε τὸ προσωπεῖον τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν ὁποίαν εἶχε δῆθεν ἀσπασθῆ καὶ ἐπανελθὼν εἰς τοὺς Λατίνους ἐγένετο Ἐπίσκοπος τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λατινικῆς Ἐπισκοπῆς Ἱέρακος. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἔκτοτε κατὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συνέγραψεν, ὑπὲρ τῆς ὁποίας τοσοῦτον ἄλλοτε δῆθεν ὑπερεμάχει (Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ. Εʹ (αʹ) σελ. 193).

[4] Στέφανος Δʹ ὁ Δουσὰν (1331-1355). Βλέπε περὶ τούτου ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ὁσίου Συμεὼν τῆς ἐν Ἄθῳ Μονῆς τοῦ Χιλανταρίου, τῇ ιγʹ (13ῃ) τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου.

[5] Πρόκειται περὶ τοῦ Ἰωάννου Εʹ τοῦ Παλαιολόγου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 1341-1391. Οὗτος εὑρίσκετο τότε εἰς ἔριδας μετὰ τοῦ πενθεροῦ του βασιλέως Ἰωάννου Ϛʹ τοῦ Κατακουζηνοῦ (1347-1354). Ὑπῆρχε δὲ ἡ ἔρις διότι ἀποθανόντος ἐν ἔτει 1341 τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ τοῦ Παλαιολόγου (1328-1341), ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἀνήλικος υἱός του Ἰωάννης Εʹ ἡλικίας τότε ἐννέα μόλις ἐτῶν. Ὁ Ἰωάννης Κατακουζηνός, φίλος στενὸς τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ, ἀνέλαβε τὴν προστασίαν τοὺ ἀνηλίκου βασιλέως, μετ’ ὀλίγον ὅμως ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἴδιος, χωρὶς καὶ νὰ ἀποξενώσῃ τῆς βασιλείας τὸν Ἰωάννην Εʹ, μάλιστα τὸν ὑπάνδρευσε μετὰ τῆς θυγατρός του. Συνεπείᾳ τούτου ἠκολούθησαν αἱ προρρηθεῖσαι ἔριδες καὶ διαμάχαι, δι’ ἃς μεγίστη ὑπῆρξεν ἡ εὐθύνη τοῦ Πατριάρχου Ἰωάννου ΙΔʹ τοῦ Καλέκα, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης Εʹ ἀνάξιος ἀπεδείχθη τῆς τε βασιλείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀποδεχθεὶς κατά τινα ἐπίσκεψίν του εἰς τὸν Πάπαν, ἐν ἔτει 1369, τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὑποταγήν, τὴν ὁποίαν ὅμως ἀπέτρεψεν ἡ εὐσέβεια τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου καὶ τοῦ λαοῦ. Ὁ Ἰωάννης Ϛʹ ἐβασίλευσε μέχρι τοῦ ἔτους 1354, καθ’ ὃ ἀποχωρήσας τῆς βασιλείας ἐκάρη Μοναχὸς λαβὼν τὸ ὄνομα Ἰωάσαφ.

[6] Τόμος Ἀγάπης, σελ. 31.