Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ Κυριακῇ δευτέρᾳ τῶν Νηστειῶν, μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ τοῦ Θαυματουργοῦ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ, διαπρέψαντος ἐν ἔτει ἀπὸ Χριστοῦ ͵ατμ’ (1340).

Μετὰ ταῦτα, θέλων νὰ ἐπιστρέψῃ ὁ Ἅγιος εἰς τὴν Βέροιαν, τὸν ἠκολούθησαν καὶ αἱ ἀδελφαί του, τὰς ὁποίας ἐγκαταστήσας εἰς γυναικεῖον Μοναστήριον καὶ παραγγείλας εἰς αὐτὰς νὰ ἀκολουθοῦν τὴν συνηθισμένην εἰς αὐτὰς ἀσκητικὴν πολιτείαν, ἐπῆγε πάλιν εἰς τὸ πλησίον ὄρος τῆς Βεροίας, εἰς τὸ κελλίον του καὶ ἔγινε γνώριμος καὶ φίλος μὲ γηραιόν τινα Ἡσυχαστήν, ὀνόματι Ἰώβ, ὁ ὁποῖος ἐπειδὴ ἦτο κατὰ πολὺ ἁπλοῦς, ἀκούσας ἡμέραν τινὰ τὸν θεῖον Γρηγόριον νὰ λέγῃ ὅτι ὄχι μόνον οἱ Ἀσκηταί, ἀλλὰ καὶ ὅλοι γενικῶς οἱ Χριστιανοὶ πρέπει νὰ προσεύχωνται πάντοτε ἀδιακόπως, κατὰ τὸν Ἀπόστολον (Α’ Θεσ. ε’ 17), δὲν κατεπείθετο, ἀλλὰ ἔλεγεν, ὅτι αὐτὸ εἶναι χρέος μόνον τῶν Μοναχῶν καὶ ὄχι τῶν κοσμικῶν. Ὁ δὲ Ἅγιος ἐσιώπησε, διότι ἐμίσει τὴν πολυλογίαν· ἀλλ’ ὁ Θεὸς καὶ μὲ ὅλον ὅτι ἐσιώπησεν ὁ Ἅγιος, ἔδειξεν ὀρθοὺς καὶ καλοὺς τοὺς λόγους του. Διότι πηγαίνων ὁ Ἰὼβ εἰς τὸ κελλίον του, ἐστάθη εἰς προσευχὴν καὶ ἰδοὺ βλέπει θεῖον Ἄγγελον ὅλον φῶς καὶ τοῦ λέγει· «Μὴ ἀμφιβάλλῃς παντελῶς, ὦ πρεσβῦτα, διὰ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα εἶπε πρὸ ὀλίγου ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ἀλλὰ τοιουτοτρόπως νὰ φρονῇς καὶ νὰ ὁμολογῇς καὶ σύ».

Πέντε χρόνους ἔκαμεν εἰς τὴν ἡσυχίαν ἐκείνου τοῦ ὄρους ὁ σοφὸς Γρηγόριος. Ἀπὸ τὰς συχνὰς ὅμως καταδρομὰς τὰς ὁποίας ὑφίσταντο ἐκεῖ ἀπὸ τὸ μιαρώτατον γένος τῶν Ἀλβανῶν, ἠναγκάσθη καὶ ἐπῆγε πάλιν εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος, εἰς τὴν Λαύραν τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου καὶ ἀπήλαυσε τοὺς φίλους καὶ Πατέρας καὶ ἀδελφοὺς μὲ μεγάλην ἀγαλλίασιν, κατῴκησε δὲ ἔξω ἀπὸ τὴν Μονὴν εἰς τὸ Ἡσυχαστήριον τοῦ Ἁγίου Σάββα. Ἄλλην δὲ ἡμέραν ἐκτὸς ἀπὸ τὸ Σάββατον καὶ τὴν Κυριακὴν δὲν ἐξήρχετο οὔτε αὐτὸς νὰ ἴδῃ τινὰ οὔτε ἄλλος τις νὰ τὸν ἴδῃ καὶ νὰ συνομιλήσῃ, ἐκτὸς ἂν τὸν προσεκάλουν ἀπὸ τὴν Λαύραν διὰ Ἱερουργίαν· ὁ καθ’ αὑτὸ δὲ σκοπός του ἦτο ἡ θεωρία.

Ἦτο δέ ποτε ἡ ἑσπέρα τῶν Ἁγίων Παθῶν τοῦ Σωτῆρός μας, καὶ κατὰ τὴν ἀρχαίαν συνήθειαν ἐγίνετο μεγαλοπρεπὴς ἀγρυπνία εἰς τὴν Λαύραν, εἰς τὴν ὁποίαν ἦτο παρὼν καὶ ὁ Ἅγιος, συγκοινωνὸς καὶ τῆς ἀγρυπνίας καὶ τῶν ὕμνων. Ἀλλ’ ἐπειδὴ τινὲς ἐξ ἐκείνων, οἵτινες ἵσταντο εἰς τὸν χορόν, ἐδόθησαν εἰς ὁμιλίας ματαίας [2] καὶ δὲν ἔπαυον, ἐλυπεῖτο ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος, ἀλλὰ νὰ τοὺς εἴπῃ τίποτε δὲν τὸ εὕρισκεν εὔλογον.


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ Ὁσίου τούτου Γρηγορίου, τοῦ ἐν τοῖς ὁρίοις τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀσκήσαντος, βλέπε ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ϛʹ (6ῃ) τοῦ μηνὸς Ἀπριλίου.

[2] Ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου, γλαφυρωτάτην καὶ διδακτικωτάτην ὁμιλίαν τοῦ Ἁγίου, ἐκφωνηθεῖσαν κατὰ τὴν παροῦσαν Δευτέραν Κυριακὴν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καταχωρίζομεν ἐνταῦθα μετὰ τὴν βιογραφίαν του.

[3] Ἐπιστρέψας ὁ Βαρλαὰμ εἰς τὴν ἰδίαν αὑτοῦ πατρίδα ἀπέβαλε τὸ προσωπεῖον τῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν ὁποίαν εἶχε δῆθεν ἀσπασθῆ καὶ ἐπανελθὼν εἰς τοὺς Λατίνους ἐγένετο Ἐπίσκοπος τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λατινικῆς Ἐπισκοπῆς Ἱέρακος. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἔκτοτε κατὰ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας συνέγραψεν, ὑπὲρ τῆς ὁποίας τοσοῦτον ἄλλοτε δῆθεν ὑπερεμάχει (Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ. Εʹ (αʹ) σελ. 193).

[4] Στέφανος Δʹ ὁ Δουσὰν (1331-1355). Βλέπε περὶ τούτου ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ὁσίου Συμεὼν τῆς ἐν Ἄθῳ Μονῆς τοῦ Χιλανταρίου, τῇ ιγʹ (13ῃ) τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου.

[5] Πρόκειται περὶ τοῦ Ἰωάννου Εʹ τοῦ Παλαιολόγου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη 1341-1391. Οὗτος εὑρίσκετο τότε εἰς ἔριδας μετὰ τοῦ πενθεροῦ του βασιλέως Ἰωάννου Ϛʹ τοῦ Κατακουζηνοῦ (1347-1354). Ὑπῆρχε δὲ ἡ ἔρις διότι ἀποθανόντος ἐν ἔτει 1341 τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ τοῦ Παλαιολόγου (1328-1341), ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἀνήλικος υἱός του Ἰωάννης Εʹ ἡλικίας τότε ἐννέα μόλις ἐτῶν. Ὁ Ἰωάννης Κατακουζηνός, φίλος στενὸς τοῦ Ἀνδρονίκου Γʹ, ἀνέλαβε τὴν προστασίαν τοὺ ἀνηλίκου βασιλέως, μετ’ ὀλίγον ὅμως ἀνεκηρύχθη βασιλεὺς ὁ ἴδιος, χωρὶς καὶ νὰ ἀποξενώσῃ τῆς βασιλείας τὸν Ἰωάννην Εʹ, μάλιστα τὸν ὑπάνδρευσε μετὰ τῆς θυγατρός του. Συνεπείᾳ τούτου ἠκολούθησαν αἱ προρρηθεῖσαι ἔριδες καὶ διαμάχαι, δι’ ἃς μεγίστη ὑπῆρξεν ἡ εὐθύνη τοῦ Πατριάρχου Ἰωάννου ΙΔʹ τοῦ Καλέκα, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης Εʹ ἀνάξιος ἀπεδείχθη τῆς τε βασιλείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀποδεχθεὶς κατά τινα ἐπίσκεψίν του εἰς τὸν Πάπαν, ἐν ἔτει 1369, τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὑποταγήν, τὴν ὁποίαν ὅμως ἀπέτρεψεν ἡ εὐσέβεια τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου καὶ τοῦ λαοῦ. Ὁ Ἰωάννης Ϛʹ ἐβασίλευσε μέχρι τοῦ ἔτους 1354, καθ’ ὃ ἀποχωρήσας τῆς βασιλείας ἐκάρη Μοναχὸς λαβὼν τὸ ὄνομα Ἰωάσαφ.

[6] Τόμος Ἀγάπης, σελ. 31.