Εὐθὺς τότε ὡς ἤκουσεν ἐκείνη τὴν φωνὴν τοῦ γλυκυτάτου ἀδελφοῦ, ἤνοιξε πρὸς ἐκεῖνον τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ σώματος ὁμοῦ μὲ τοὺς ψυχικοὺς καὶ ἐπειδὴ δὲν ἠδύνατο νὰ ὁμιλήσῃ, ὕψωσεν ὀλίγον τὰς χεῖρας πρὸς τὸν Θεὸν δι’ εὐχαριστίαν, καὶ ὕστερα ἀπὸ ὀλίγας στιγμὰς παρέδωκεν ἐνδόξως τὸ πνεῦμα εἰς χεῖρας Θεοῦ.

Ὁ δὲ μέγας Γρηγόριος, μετὰ τὴν κηδείαν τῆς ἀδελφῆς, πάλιν κατεγίνετο εἰς τὰ πρῶτά του, ἤτοι εἰς τὴν ἡσυχίαν, εἰς τὴν νῆψιν καὶ προσευχὴν καὶ εἰς τὴν ἀκατάπαυστον προσοχὴν τῶν θείων θεωριῶν καὶ ἀποκαλύψεων. Ὁ δὲ ἐχθρὸς τούτων τῶν θεωριῶν, ὁ μιαρὸς Βαρλαάμ, εἶχεν ἀναβῆ εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, καθὼς εἴπομεν, ἔνθα προβάλλων ὡς δόλωμα εἰς ἐκείνους, οἵτινες ἠγάπων τὰ τοιαῦτα, τὴν ἔξω σοφίαν, εἰς ὀλίγον διάστημα καιροῦ ἔφερεν ὅλους αὐτοὺς εἰς τὴν κακοδοξίαν του καὶ μάλιστα τὸν Πατριάρχην, παρ’ ὀλίγον δὲ θὰ τοὺς κατέπειθε καὶ αὐτὴν ταύτην τὴν Ὀρθοδοξίαν νὰ ἀρνηθοῦν. Καταπεισθεὶς λοιπὸν ὁ Πατριάρχης εἰς τοὺς λόγους τοῦ Βαρλαὰμ ἐκάλεσε διὰ πατριαρχικῶν γραμμάτων τοὺς θείους τῆς Ὀρθοδοξίας κήρυκας, οἵτινες ἦσαν ὁ θεῖος Γρηγόριος καὶ οἱ ὁμόφρονές του, νὰ προσέλθουν εἰς τὸ κριτήριον τῆς Ἐκκλησίας, ὡς ὑπεύθυνοι. Συμπαραλαβὼν τότε ὁ Ἅγιος τὸν Ἰσίδωρον, τὸν Μάρκον καὶ τὸν Θεόδωρον τοὺς κορυφαίους τῶν φίλων του ἔφθασεν εἰς τὴν πόλιν καὶ εὑρίσκων ὅλους σχεδὸν τοὺς ἐκλεκτοὺς (ἐκτὸς ἑνὸς ἢ δύο), οἵτινες εἶχον καταπεισθῆ εἰς τὰς φλυαρίας τοῦ Βαρλαάμ, τοὺς ὡδήγησεν εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν μὲ τὴν Χάριν τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἔτι δὲ καὶ αὐτὸν τὸν ἴδιον τὸν Πατριάρχην, οἵτινες ἀφοῦ ἀνέγνωσαν καὶ τοὺς θαυμαστοὺς ἐκείνους λόγους, τοὺς ὁποίους εἶχε συντεθειμένους κατὰ τοῦ Βαρλαὰμ καὶ τῶν βλασφημιῶν του, ὅλοι ὁμοῦ τὸν ἐκήρυττον διδάσκαλον τῆς εὐσεβείας καὶ σύμφωνον μὲ τοὺς θείους Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ ὁ ἴδιος ὁ Πατριάρχης μεγάλας εὐχαριστίας τοῦ ἀπέδιδεν. Ἐπειδὴ δὲ ἦτο ἀνάγκη νὰ γίνῃ Σύνοδος κοινή, διὰ νὰ ἀρθῇ ἀπὸ τὸ μέσον ἡ πλάνη τοῦ Βαρλαάμ, ὥρισε νὰ γίνῃ αὕτη, ὅταν ἔλθῃ ὁ βασιλεύς.

Συνέδραμον λοιπὸν θείᾳ νεύσει κινούμενοι καὶ ἄλλοι ὁμόφρονες Ἀσκηταὶ ἀπὸ ἄλλα μέρη εἰς τὴν βασιλεύουσαν. Ὁ ὁσιώτατος Δαβὶδ μὲ τοὺς συνασκητάς του καὶ ὁ Διονύσιος, ὅστις προεγνώρισε δι’ ὀπτασίας τὴν νίκην τὴν ὁποίαν ἔμελλε νὰ κάμῃ ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν καὶ ἄλλοι τοιοῦτοι πολλοί. Μετὰ ταῦτα ἔφθασε καὶ ὁ βασιλεύς, τὸν ὁποῖον ἀνέμενον.