(η’.) Ἂς ὑπάγωμεν, καὶ εἰς τὰς ἱερὰς καὶ βασιλικὰς Μονὰς τοῦ τε Ξηροποτάμου καὶ τοῦ Αγίου Παύλου. Καὶ ἐδῶ εὑρίσκομεν Ἅγιον τὸν Ὅσιον Παῦλον, τὸν κτίτορα γενόμενον τῶν δύο αὐτῶν Μονῶν· ὅστις ὑπῆρξεν υἱὸς τοῦ βασιλέως Μιχαὴλ τοῦ Κουροπαλάτου (811-813) τοῦ καὶ Ραγκαβὲ λεγομένου, καὶ Προκοπίας, τῆς θυγατρὸς βασιλέως Νικηφόρου Α’ τοῦ Γενικοῦ (802-811). Οὗτος εὐνουχισθεὶς παρὰ τοῦ βασιλέως Λέοντος Ε’ τοῦ Ἀρμενίου (813-820) ἐδόθη εἰς τὴν σπουδὴν τῶν γραμμάτων, καὶ τόσον προέκοψεν, ὥστε ὠνομάζετο ὕπατος τῶν φιλοσόφων. Πολλὰ δὲ συνέγραψε καὶ ἐλάλησε κατὰ τῶν τότε ὑπαρχόντων Εἰκονομάχων, μὲ Γραφικὰς καὶ Πατερικὰς ἀποδείξεις, παρὰ τῶν ὁποίων ἔλαβε καὶ πολλοὺς ραβδισμούς. Ἀναχωρήσας δὲ ἐκ τοῦ κόσμου καὶ τῶν ἐν τῷ κόσμῳ ἦλθεν εἰς τὸ Ὄρος, καὶ κατῴκησεν εἰς τὴν τοποθεσίαν τοῦ Μοναστηρίου τῆς ἀοιδίμου βασιλίσσης Πουλχερίας, ἤτοι τοῦ λεγομένου Ξηροποτάμου, τὸ ὁποῖον ἦτο τότε κατηδαφισμένον ἀπὸ τοὺς Ἄραβας. Ἐκεῖ ἠγωνίζετο ὡς ἀσώματος ἄγγελος, κουρευθεὶς Μοναχὸς ἀπό τινα ἐνάρετον ἐκεῖ πλησίον καθήμενον, Κοσμᾶν τῷ ὀνόματι. Βασιλεύοντος δὲ τοῦ βασιλέως Ρωμανοῦ (920-944) τοῦ γέροντος [10], ἀπεδήμησεν ὁ Ὅσιος εἰς Κωνσταντινούπολιν, καὶ ἰατρεύσας τὸν βασιλέα, κλινήρη εὑρισκόμενον ἀπὸ θανατηφόρον ἀσθένειαν, ἔλαβε παρ’ αὐτοῦ τὸ Τίμιον Ξύλον, καὶ βασιλικὰ ἔξοδα, καὶ ἔκτισε τὸ Μοναστήριον τοῦ Ξηροποτάμου. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἅγιος ἠγάπα τὴν ἡσυχίαν, ἀνεχώρησεν εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἄθω, καὶ ἐκεῖ ἔκτισε τὸ Μοναστήριον τοῦ Ἁγίου Γεωργίου διὰ βασιλικῶν ἐξόδων, τὸ ἐπονομαζόμενον τοῦ Ἁγίου Παύλου. Ὅταν δὲ ἔμελλε νὰ τελευτήσῃ ὁ Ἅγιος, ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ἥλιος, ὥστε οἱ παρευρεθέντες, μὴ ὑποφέροντες τὴν λάμψιν, ἔπεσον κατὰ γῆς. Εἶπε δὲ εἰς τοὺς μαθητάς του ὁ Ὅσιος καὶ ἄλλα πολλὰ ψυχωφελῆ λόγια, καὶ οὕτω παρέδωκε τὸ πνεῦμα του εἰς χεῖρας Θεοῦ [Ἰουλίου 28η, τόμος Ζʹ].
(θ’.) Ἂς ὑπάγωμεν τώρα εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν τοῦ Ζωγράφου. Ἐδῶ εὑρίσκομεν τὸν Ὅσιον Κοσμᾶν, ὅστις Βούλγαρος ὤν, καὶ ἐξ ἐπαγγελίας τεχθείς, εἶτα φυγὼν ἀπὸ τὸν κόσμον κρυφίως, ἦλθεν εἰς τὸ Ὅρος ἐν ἔτει ͵ασπ’ (1280) καὶ διὰ προσευχῆς του διελύθη τὸ θαλάσσιον τεῖχος, ὅπερ ἔδειξεν εἰς αὐτὸν ὁ Σατανᾶς κατὰ φαντασίαν, διὰ νὰ τὸν ἐμποδίσῃ καὶ νὰ τὸν γυρίσῃ ὀπίσω εἰς τὸν κόσμον. Μείνας δὲ ὀλίγον καιρὸν εἰς τὸ αὐτὸ Μοναστήριον καὶ κουρευθεὶς Μοναχός, παρεκάλεσε τὴν Θεοτόκον νὰ τὸν ὁδηγήσῃ εἰς τὴν σωτηρίαν του. Καὶ ὢ τοῦ θαύματος! ἤκουσε φωνὴν ἐκ τῆς ἁγίας Εἰκόνος λέγουσαν· «Υἱὲ καὶ Θεέ μου, ὁδήγησον τὸν δοῦλόν σου πῶς νὰ σωθῇ».