Λόγος Ἐγκωμιαστικὸς διαλαμβάνων ἐν Συντομία περὶ ΠΑΝΤΩΝ τῶν ΟΣΙΩΝ καὶ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ τῶν ἐν τῷ ΑΓΙῼ ΟΡΕΙ τοῦ Ἄθω Λαμψάντων. Τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου διεσκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν.

Ὕστερον δὲ ἐγένετο καὶ Νοτάριος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας ἐπὶ τοῦ Πατριάρχου Παχωμίου. Μετὰ ταῦτα, καταλιπὼν πάντα, ἦλθεν εἰς τὸ Ὄρος, καὶ καθίσας πρότερον εἰς τὴν Μονὴν τοῦ Βατοπαιδίου, εἶτα εἰς τὴν Μονὴν τῶν Ἰβήρων, ὅπου καὶ ἐκαλλιγράφησεν ὅλα τὰ βιβλία τῆς Ἀκολουθίας, ὕστερον ἠγόρασε τὸ κελλίον τοῦ Ἁγίου Βασιλείου· καὶ ζήσας ἀσκητικὴν ζωήν, καὶ λειτουργῶν μέχρι τέλους, ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ ὁ ἀοίδιμος, παραγγείλας εἰς τὸν μαθητὴν αὐτοῦ νὰ μὴ τὸν ἐνταφιάσῃ, ἀλλὰ νὰ τὸν ρίψῃ εἰς τὸ δάσος, ὅπου εὑρισκόμενον τὸ ἅγιον αὐτοῦ Λείψανον τεσσαράκοντα ἡμέρας, ἔμεινε θείᾳ Χάριτι ἀνενόχλητον ἀπὸ τὰ σαρκοφάγα πετεινὰ καὶ θηρία. Ἐπειδὴ δὲ ἐπῆραν τὸ Λείψανον οἱ παντοκρατορινοὶ Πατέρες, ὁ μαθητὴς τοῦ Ἁγίου ὁμοῦ μὲ τὸν Πρῶτον τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ μὲ τὸν Ἅγιον Ἱερισσοῦ ἐπῆγαν καὶ τὸ ἔφεραν εἰς τὸ ἄνωθεν κελλίον μετὰ παρρησίας, ἀφήσαντες τὴν μίαν του χεῖρα εἰς τὸ Μοναστήριον, κατέθεσαν δὲ τὸ Λείψανον εἰς τὰ θεμέλια τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀπὸ τότε ἤρχισε νὰ ἀναβλύζῃ μύρον καὶ εὐωδία καὶ ἕως τῆς σήμερον· ἐνίοτε γίνεται ἐπαισθητὴ εἰς τοὺς ἐμβαίνοντας εἰς τὸν ἐκεῖσε Ναόν [Ἰουλίου 8η, τόμος Ζʹ] [9].

Κατὰ τὴν τοποθεσίαν τοῦ Παντοκράτορος, ἐν τῷ κελλίῳ τῷ καλουμένῳ «Ἄξιόν ἐστιν», ἐξήνθησε, δαβιτικῶς, ὡς φοίνιξ ὑψίκομος καὶ γλυκύκαρπος ὁ θαυμαστὸς ἐκεῖνος Ὅσιος, ὁ ἐν ὑποταγῇ γέροντος εὑρισκόμενος, ὅστις ἠξιώθη νὰ ξενίσῃ εἰς τὸ κελλίον του αὐτὸν τὸν Ἀρχάγγελον Γαβριήλ, ἐν σχήματι φανέντα Μοναχοῦ, καὶ ἤκουσε νὰ ψάλλῃ μὲ τὸ ἀρχαγγελικὸν αὐτοῦ στόμα τὸν γλυκύτατον ὕμνον τῆς Θεοτόκου, ἤτοι τὸ «Ἄξιόν ἐστιν, ὡς ἀληθῶς μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάρισιον καὶ παναμώμητον, καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν». Καὶ ὄχι μόνον ἤκουσεν, ἀλλὰ καὶ συνωμίλησε, μετ’ αὐτοῦ, καὶ τὴν πλάκα ἔφερεν ἐπάνω εἰς τὴν ὁποίαν ἐχάραξε μὲ τὸν θεῖόν του δάκτυλον ὁ μέγας Ἀρχάγγελος τὸν ρηθέντα ὕμνον τῆς Μητρὸς τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἀπὸ τότε ὁ μὲν θεομητροπρεπὴς αὐτὸς ὕμνος διεθόθη εἰς πᾶσαν τὴν Οἰκουμένην, ἡ δὲ ἁγία Εἰκὼν τῆς Θεοτόκου, ἔμπροσθεν τῆς ὁποίας ἐμελῴδησε τὸν ὕμνον ὁ θεῖος Γαβριήλ, μετεφέρθη εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Πρωτάτου, τὸ δὲ κελλίον ὠνομάσθη «Ἄξιόν ἐστιν»· καὶ ὁ λάκκος ἐν ᾧ ἦτο τὸ κελλίον ὠνομάσθη «ᾊδειν», ὅπερ σημαίνει ψάλλειν, καθὼς ἀναφέρει τὸ θαῦμα τοῦτο πλατύτερον ὁ Πρῶτος τοῦ Ἁγίου Ὄρους Σεραφείμ, ὁ συγγράψας αὐτό, ὅπερ εὑρίσκεται ἐν τῷ Πρωτάτῳ, καὶ ἐν τῷ ρηθέντι κελλίῳ, φέρεται δὲ τετυπωμένον καὶ ἐν τῷ Μεγάλῳ Συναξαριστῇ [Ἰουνίου 11η, τόμος Ϛʹ].


Ὑποσημειώσεις

[1] Ἡ μνήμη τῶν ὑπὸ τῶν Λατινοφρόνων ἀναιρεθέντων ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ὁσίων Πατέρων ἐπιτελεῖται τῶν μὲν Δώδεκα Βατοπαιδινῶν μετὰ τοῦ Ἡγουμένου αὐτῶν Εὐθυμίου τῇ δʹ (4ῃ) Ἰανουαρίου, τῶν δὲ Εἰκοσιὲξ Ζωγραφιτῶν τῇ κβʹ (22ῃ) Σεπτεμβρίου. (Βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ καὶ Θʹ ἀντιστοίχως).

[2] Ἰουνίου 12η, τόμος Ϛʹ.

[3] Ἐν ἀγκύλαις ἀναγράφονται ὁ μὴν καὶ ἡ ἡμέρα καθ’ ἣν ἕκαστος τῶν ἐνταῦθα ἀναφερομένων Ἁγίων ἑορτάζεται ἰδιαιτέρως· καθὼς καὶ ὁ τόμος τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» ἐν ᾧ περιέχονται τὰ κατ’ αὐτούς.

[4] Περί τοῦ Ὁσιομάρτυρος τούτου Κοσμᾶ οὐδὲν ἕτερον ἔγγραφον ὑπόμνημα ἔφθασε μέχρις ἡμῶν, πλὴν τῶν ὅσων ἐνταῦθα ἀναφέρονται.

[5] Ὁ μὲν Ὅσιος οὗτος Γαβριὴλ ἑορτάζεται Μαΐου 13 (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ), περὶ δὲ τῆς θαυματουργοῦ Εἰκόνος τῆς Παναγίας Πορταϊτίσσης βλέπε ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας τόμῳ, ἐν τῇ Τρίτῃ τῆς Διακαινησίμου.

[6] Τὸ Τίρνοβον αὐτὸ εἶναι πόλις τῆς Βουλγαρίας ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ Ἰάντρα, ἡ ὁποῖα ὑπῆρξεν πρωτεύουσα ὁμωνύμου κράτους ἀπὸ τοῦ ἔτους 1186 μέχρι τοῦ 1393. Ὁ δὲ ἐνταῦθα ἀναφερόμενος βασιλεὺς Ἀσάνης εἶναι ὁ Ἰωάννης Ἀσὰν ὁ Βʹ (1218-1241), τοῦ ὁποίου ἡ θυγάτηρ Ἑλένη ἐνυμφεύθη τὸν αὐτοκράτορα τῆς Νικαίας Θεόδωρον Βʹ Λάσκαριν.

[7] Καὶ περὶ τῶν τριῶν τούτων Ὁσιομαρτύρων οὐδὲν ἕτερον ἔγγραφον ὑπόμνημα ἔχομεν.

[8] Εἰς τοῦτον τὸν Ὅσιον Θεωνᾶν ἐφιλοπόνησεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ᾈσματικὴν Ἀκολουθίαν τελείαν, ἥτις εὑρίσκεται εἰς τὸ αὐτὸ Μοναστήριον καὶ ὁ βουλόμενος ἑορτάζειν τὸν Ἅγιον, ζητησάτω ταύτην.

[9] Καὶ εἰς τοῦτον τὸν Ὅσιον Θεόφιλον ἐφιλοπόνησεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τελείαν ᾀσματικὴν Ἀκολουθίαν, καὶ τὸν Βίον τούτου κατέστρωσεν εἰς τάξιν.

[10] Οἱ βασιλεῖς οὗτοι οὕτως ἀναφέρονται ἐν τῷ χειρογράφῳ Συναξαριστῇ. Κατὰ ταῦτα, ἐὰν δὲν ἔχει παρεισφρήσει λάθος τι ὁ Ἅγιος θὰ πρέπει νὰ ἦτο τότε ὑπερεκατοντούτης.

[11] Ἐν τῷ περί Θεολογίας πρώτῳ αὐτοῦ λόγῳ, ὁ θεῖος Γρηγόριος λέγει τὰ ἑξῆς: «Τί μοι τὸ λειπόμενον; Τί τὸ ἐλπιζόμενον; Βασιλείαν οὐρανῶν πάντως ἐρεῖς· ἡγοῦμαι δὲ μὴ ἄλλο τι τοῦτο εἶναι ἢ τὸ τυχεῖν τοῦ καθαρωτάτου τε καὶ τελειοτάτου· τελεώτατον δὲ τῶν ὄντων, γνῶσις Θεοῦ. Ἀλλὰ τὸ μὲν κατάσχωμεν· τὸ δὲ καταλάβωμεν· τὸ δὲ ἐκεῖθεν ταμιευσώμεθα, ἵνα ταύτην σχῶμεν τῆς φιλοπονίας τὴν ἐπικαρπίαν, ὅλην τῆς Ἁγίας Τριάδος τὴν ἔλλαμψιν, ἥτις ἐστί καὶ οἵα, καί ὅση, εἰ θέμις τοῦτο εἰπεῖν».