Λόγος Ἐγκωμιαστικὸς διαλαμβάνων ἐν Συντομία περὶ ΠΑΝΤΩΝ τῶν ΟΣΙΩΝ καὶ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ τῶν ἐν τῷ ΑΓΙῼ ΟΡΕΙ τοῦ Ἄθω Λαμψάντων. Τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου διεσκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν.

(β’.) Ἂς ὑπάγωμεν εἰς τὴν ὄντως βασιλικὴν καὶ μεγαλοπρεπῆ Μονὴν τοῦ Βατοπαιδίου καὶ ἐκεῖ θέλομεν ἴδει τὸν Ὅσιον ἐκεῖνον Γεννάδιον τὸν Δοχειάρην, ὅστις ἠξιώθη νὰ θεωρήσῃ τὸ παράδοξον θαῦμα, τὸ ὁποῖον ἡ Θεοτόκος ἐνήργησεν εἰς τὸν καιρόν του, κάμνουσα νὰ εὐρεθῇ γεμᾶτον ἀπὸ ἔλαιον τὸ πρῴην κενὸν πιθάριον τόσον, ὥστε καὶ νὰ χύνεται εἰς τὴν γῆν καὶ νὰ τρέχῃ ἔξω ἀπὸ τὴν θύραν τοῦ δοχείου [Νοεμβρίου 17η, τόμος ΙΑʹ].

Ἐκεῖ εὑρίσκομεν τὸν Ὁσιώτατον ἐκεῖνον Νεόφυτον τὸν προσμονάριον, ὅστις ἤκουσεν, ὢ τοῦ θαύματος! μίαν φωνὴν ἀπὸ τὴν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ὅτι ἔχει νὰ ζήσῃ ἀκόμη ἓν ἔτος καὶ νὰ ἑτοιμασθῇ· καὶ ἄλλην φωνὴν ὅτι ἔφθασεν ὁ καιρὸς διὰ νὰ ἀπέλθῃ πρὸς Κύριον [Ἰανουαρίου 21η, τόμος Αʹ].

Ὁμοίως καὶ τὸν ἁγιώτατον ἐκεῖνον Ἡγούμενον, ὅστις ἤκουσε φωνὴν ἀπὸ τὴν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, νὰ μὴ ἀνοίξῃ τὴν θύραν, ἀλλὰ νὰ ὑπάγωσιν ἐπάνω εἰς τὰ τείχη, νὰ διώξωσι τοὺς ἐχθρούς, οἱ ὁποῖοι ζητοῦσι νὰ ἔμβωσιν εἰς τὸ Μοναστιήριον.

Ἐκεῖ εὑρίσκομεν καὶ τὸν θαυμαστὸν ἐκεῖνον Ἱεροδιάκονον τὸν Βηματάρην, ὅστις κρύψας τὴν εἰκόνα τῆς Βηματαρίσσης καὶ τὸν Τίμιον Σταυρὸν εἰς τὸ πηγάδιον, ἠχμαλωτίσθη ἀπὸ τοὺς βαρβάρους εἰς τὴν Κρήτην. Ἐλευθερωθεὶς δὲ καὶ πάλιν ἀπὸ τὴν δουλείαν, καὶ ἐπιστρέψας, ἐφανέρωσεν αὐτὰ εἰς τοὺς ἄλλους Πατέρας, εὑρεθείσης θαυμασίως τῆς ἁγίας Εἰκόνος ὀρθίας ἐπάνω εἰς τὸ νερὸν καὶ τῆς λαμπάδος ἀναμμένης. Ζήσας δὲ μετὰ ταῦτα ζωὴν ὑπερθαύμαστον, ἐν εἰρήνῃ πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν.

Τί δὲ νὰ εἴπω διὰ τὸν Ὁσιομάρτυρα Εὐθύμιον τὸν Ἡγούμενον τοῦ Βατοπαιδίου, καὶ τοὺς μετ’ αὐτοῦ δώδεκα Ὁσιομάρτυρας Μοναχούς; Οὗτοι, ἐπειδὴ ἤλεγξαν κατὰ πρόσωπον ὡς αἱρετικοὺς τόσον τὸν λατινόφρονα βασιλέα Μιχαὴλ τὸν Παλαιολόγον, ὅσον καὶ τὸν λατινόφρονα Βέκκον τὸν Πατριάρχην, ὁ μὲν Εὐθύμιος, δεθεὶς μὲ ἅλυσιν, κατεποντίσθη ὑπ’ αὐτῶν ἐν τῇ θαλάσσῃ τοῦ Καλαμιτζίου, οἱ δὲ δώδεκα Μοναχοὶ ἐκρεμάσθησαν παρ’ αὐτῶν ἐν τῷ καλουμένῳ Φουρκοβουνίῳ [Ἰανουαρίου 4η, τόμος Αʹ].

Ἐκεῖ εὑρίσκομεν τὸν Ὅσιον ἐκεῖνον Νικόδημον, τὸν Γέροντα καὶ διδάσκαλον ἐν τῇ κατὰ Χριστὸν φιλοσοφίᾳ τοῦ θείου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ [Ἰουλίου 11η, τόμος Ζʹ].

Κτίτορας τοῦ Βατοπαιδίου εὑρίσκομεν καὶ τοὺς Ἁγίους Σάββαν [Ἰανουαρίου 14η, τόμος Αʹ] καὶ Συμεών [Φεβρουαρίου 13η, τόμος Βʹ], τοὺς ἰδιαιτέρους κτίτορας τῆς Μονῆς τοῦ Χιλιανταρίου, περὶ τῶν ὁποίων θέλομεν εἴπει πλατύτερον, ὅταν φθάσωμεν ἐκεῖ.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ἡ μνήμη τῶν ὑπὸ τῶν Λατινοφρόνων ἀναιρεθέντων ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ὁσίων Πατέρων ἐπιτελεῖται τῶν μὲν Δώδεκα Βατοπαιδινῶν μετὰ τοῦ Ἡγουμένου αὐτῶν Εὐθυμίου τῇ δʹ (4ῃ) Ἰανουαρίου, τῶν δὲ Εἰκοσιὲξ Ζωγραφιτῶν τῇ κβʹ (22ῃ) Σεπτεμβρίου. (Βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ καὶ Θʹ ἀντιστοίχως).

[2] Ἰουνίου 12η, τόμος Ϛʹ.

[3] Ἐν ἀγκύλαις ἀναγράφονται ὁ μὴν καὶ ἡ ἡμέρα καθ’ ἣν ἕκαστος τῶν ἐνταῦθα ἀναφερομένων Ἁγίων ἑορτάζεται ἰδιαιτέρως· καθὼς καὶ ὁ τόμος τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» ἐν ᾧ περιέχονται τὰ κατ’ αὐτούς.

[4] Περί τοῦ Ὁσιομάρτυρος τούτου Κοσμᾶ οὐδὲν ἕτερον ἔγγραφον ὑπόμνημα ἔφθασε μέχρις ἡμῶν, πλὴν τῶν ὅσων ἐνταῦθα ἀναφέρονται.

[5] Ὁ μὲν Ὅσιος οὗτος Γαβριὴλ ἑορτάζεται Μαΐου 13 (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ), περὶ δὲ τῆς θαυματουργοῦ Εἰκόνος τῆς Παναγίας Πορταϊτίσσης βλέπε ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας τόμῳ, ἐν τῇ Τρίτῃ τῆς Διακαινησίμου.

[6] Τὸ Τίρνοβον αὐτὸ εἶναι πόλις τῆς Βουλγαρίας ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ Ἰάντρα, ἡ ὁποῖα ὑπῆρξεν πρωτεύουσα ὁμωνύμου κράτους ἀπὸ τοῦ ἔτους 1186 μέχρι τοῦ 1393. Ὁ δὲ ἐνταῦθα ἀναφερόμενος βασιλεὺς Ἀσάνης εἶναι ὁ Ἰωάννης Ἀσὰν ὁ Βʹ (1218-1241), τοῦ ὁποίου ἡ θυγάτηρ Ἑλένη ἐνυμφεύθη τὸν αὐτοκράτορα τῆς Νικαίας Θεόδωρον Βʹ Λάσκαριν.

[7] Καὶ περὶ τῶν τριῶν τούτων Ὁσιομαρτύρων οὐδὲν ἕτερον ἔγγραφον ὑπόμνημα ἔχομεν.

[8] Εἰς τοῦτον τὸν Ὅσιον Θεωνᾶν ἐφιλοπόνησεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ᾈσματικὴν Ἀκολουθίαν τελείαν, ἥτις εὑρίσκεται εἰς τὸ αὐτὸ Μοναστήριον καὶ ὁ βουλόμενος ἑορτάζειν τὸν Ἅγιον, ζητησάτω ταύτην.

[9] Καὶ εἰς τοῦτον τὸν Ὅσιον Θεόφιλον ἐφιλοπόνησεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τελείαν ᾀσματικὴν Ἀκολουθίαν, καὶ τὸν Βίον τούτου κατέστρωσεν εἰς τάξιν.

[10] Οἱ βασιλεῖς οὗτοι οὕτως ἀναφέρονται ἐν τῷ χειρογράφῳ Συναξαριστῇ. Κατὰ ταῦτα, ἐὰν δὲν ἔχει παρεισφρήσει λάθος τι ὁ Ἅγιος θὰ πρέπει νὰ ἦτο τότε ὑπερεκατοντούτης.

[11] Ἐν τῷ περί Θεολογίας πρώτῳ αὐτοῦ λόγῳ, ὁ θεῖος Γρηγόριος λέγει τὰ ἑξῆς: «Τί μοι τὸ λειπόμενον; Τί τὸ ἐλπιζόμενον; Βασιλείαν οὐρανῶν πάντως ἐρεῖς· ἡγοῦμαι δὲ μὴ ἄλλο τι τοῦτο εἶναι ἢ τὸ τυχεῖν τοῦ καθαρωτάτου τε καὶ τελειοτάτου· τελεώτατον δὲ τῶν ὄντων, γνῶσις Θεοῦ. Ἀλλὰ τὸ μὲν κατάσχωμεν· τὸ δὲ καταλάβωμεν· τὸ δὲ ἐκεῖθεν ταμιευσώμεθα, ἵνα ταύτην σχῶμεν τῆς φιλοπονίας τὴν ἐπικαρπίαν, ὅλην τῆς Ἁγίας Τριάδος τὴν ἔλλαμψιν, ἥτις ἐστί καὶ οἵα, καί ὅση, εἰ θέμις τοῦτο εἰπεῖν».