Λόγος Ἐγκωμιαστικὸς διαλαμβάνων ἐν Συντομία περὶ ΠΑΝΤΩΝ τῶν ΟΣΙΩΝ καὶ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ τῶν ἐν τῷ ΑΓΙῼ ΟΡΕΙ τοῦ Ἄθω Λαμψάντων. Τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου διεσκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν.

Ἐν τῇ Μεγίστῃ ταύτῃ Λαύρᾳ εὑρίσκομεν καὶ τὸν ὄντως ἀγγελόφωνον καὶ χαριτώνυμον ψάλτην Ἰωάννην τὸν Κουκουζέλην. Οὗτος, ψάλτης πρότερον βασιλικὸς ὑπάρχων, ὕστερον ἐγκατέλειψε πᾶσαν τὴν ἐν τοῖς βασιλείοις τιμὴν καὶ ἀπόλαυσιν, καὶ ἀπελθὼν εἰς τὴν Μεγίστην Λαύραν ἀγνώριστος ἔγινε Μοναχός. Εἶτα ἐχρημάτισε καὶ ποιμὴν τῶν τράγων τοῦ Μοναστηρίου. Γνωρισθεὶς δὲ μετὰ ταῦτα, ὅτι αὐτὸς ἦτο ὁ παρὰ τοῦ βασιλέως ζητούμενος Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης, ἀπὸ ὕμνον τινὰ τὸν ὁποῖον ἔψελλε μὲ τέχνην πολλὴν καὶ γλυκύτητα ἐν τῇ ἡσυχίᾳ, ἐκεῖ ὅπου ἔβοσκε τοὺς τράγους, διὰ τοῦτο ἔλαβεν ἄδειαν καὶ ἐλευθερίαν παρὰ τοῦ βασιλέως νὰ μένῃ ἀνενόχλητος ἐν τῷ Μοναστηρίῳ, διὰ μεσιτείας τοῦ Καθηγουμένου. Ὅθεν κτίσας ἔξω τῆς Λαύρας κελλίον καὶ Ἐκκλησίαν τῶν Ἀρχαγγέλων, ἐκεῖ ἡσύχαζε τὰς ἓξ ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος, τὰς δὲ Κυριακὰς καὶ ἑορτὰς εἰσήρχετο εἰς τὸ Μοναστήριον καὶ ἔψαλλε μετ’ εὐλαβείας εἰς τὸν δεξιὸν χορόν. Κατὰ ἓν δὲ Σάββατον τοῦ Ἀκαθίστου, ἀφ’ οὗ ἔψαλεν ἐπιμελῶς τὰ τροπάρια καὶ τοὺς κανόνας τῆς Θεοτόκου, ἀπεκοιμήθη ὀλίγον ἐκεῖ ὅπου ἵστατο ὄρθιος· καὶ ὢ τοῦ θαύματος! Φαίνεται εἰς αὐτὸν ἡ Κυρία Θεοτόκος λέγουσα· «Χαίροις, Ἰωάννη τέκνον μου· ψάλλε μοι, καὶ οὐ μή σε ἐγκαταλίπω». Ταῦτα εἰποῦσα, τοῦ ἔδωκε καὶ ἓν χρυσοῦν νόμισμα, τὸ ὁποῖον ἐτέλεσεν ὕστερον πολλὰ θαύματα. Ἀλλὰ καὶ πάλιν ὕστερον ἡ Κυρία Θεοτόκος ἰάτρευσε τὸν Ἰωάννην τοῦτον, τοῦ ὁποίου ὁ ποὺς ἐσάπη, φανεῖσα καὶ εἰποῦσα πρὸς αὐτόν· «Ἔσο ἀπὸ τοῦ νῦν ὑγιής». Ζήσας δὲ μετὰ ταῦτα θεαρέστως, καὶ προγνωρίσας τὸν θάνατόν του, ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ καὶ ἐνεταφιάσθη εἰς τὸ προρρηθὲν κελλίον τῶν Ἀρχαγγέλων, καθὼς παρήγγειλεν [Ὀκτωβρίου 1η, τόμος Ιʹ].

Ἐδῶ ἀκόμη εὑρίσκομεν καὶ τὸν ἄλλον εὐλαβέστατον ἐκεῖνον ψάλτην καὶ Δομέστικον Γρηγόριον ὀνόματι, ὁ ὀποῖος, ἡγουμενεύοντος τοῦ κυροῦ Ἰακώβου τοῦ Πρικανᾶ, ἔψαλλεν ἐν τῇ παραμονῇ τῶν Φώτων, οὐχὶ τὸ «Ἄξιόν ἐστιν», ἀλλὰ τὸ «Ἐπὶ σοὶ χαίρει» εἰς τὴν Λειτουργίαν, ἐν τῷ τέλει δὲ τῆς ἀγρυπνίας ὕπνωσεν ὀλίγον, καὶ ἰδοὺ βλέπει τὴν Δέσποιναν ἡμῶν Θεοτόκον, ἱσταμένην ἐπάνωθεν αὐτοῦ, καὶ λέγουσαν· «Δέξαι σου τὸ ψαλτικόν, ὦ Δομέστικε· καὶ εὐχαριστῶ σοι πολλά»· καὶ τοῦτο εἰποῦσα, ἔδωκεν εἰς αὐτὸν ἰδιοχείρως ἓν φλωρίον, τὸ ὁποῖον κρέμαται είς τὴν ἁγίαν Εἰκόνα τῆς Θεοτόκου ἐν τῇ αὐτῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ [Ὀκτωβρίου 1η, τόμος Ιʹ].


Ὑποσημειώσεις

[1] Ἡ μνήμη τῶν ὑπὸ τῶν Λατινοφρόνων ἀναιρεθέντων ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ὁσίων Πατέρων ἐπιτελεῖται τῶν μὲν Δώδεκα Βατοπαιδινῶν μετὰ τοῦ Ἡγουμένου αὐτῶν Εὐθυμίου τῇ δʹ (4ῃ) Ἰανουαρίου, τῶν δὲ Εἰκοσιὲξ Ζωγραφιτῶν τῇ κβʹ (22ῃ) Σεπτεμβρίου. (Βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ καὶ Θʹ ἀντιστοίχως).

[2] Ἰουνίου 12η, τόμος Ϛʹ.

[3] Ἐν ἀγκύλαις ἀναγράφονται ὁ μὴν καὶ ἡ ἡμέρα καθ’ ἣν ἕκαστος τῶν ἐνταῦθα ἀναφερομένων Ἁγίων ἑορτάζεται ἰδιαιτέρως· καθὼς καὶ ὁ τόμος τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» ἐν ᾧ περιέχονται τὰ κατ’ αὐτούς.

[4] Περί τοῦ Ὁσιομάρτυρος τούτου Κοσμᾶ οὐδὲν ἕτερον ἔγγραφον ὑπόμνημα ἔφθασε μέχρις ἡμῶν, πλὴν τῶν ὅσων ἐνταῦθα ἀναφέρονται.

[5] Ὁ μὲν Ὅσιος οὗτος Γαβριὴλ ἑορτάζεται Μαΐου 13 (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ), περὶ δὲ τῆς θαυματουργοῦ Εἰκόνος τῆς Παναγίας Πορταϊτίσσης βλέπε ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας τόμῳ, ἐν τῇ Τρίτῃ τῆς Διακαινησίμου.

[6] Τὸ Τίρνοβον αὐτὸ εἶναι πόλις τῆς Βουλγαρίας ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ Ἰάντρα, ἡ ὁποῖα ὑπῆρξεν πρωτεύουσα ὁμωνύμου κράτους ἀπὸ τοῦ ἔτους 1186 μέχρι τοῦ 1393. Ὁ δὲ ἐνταῦθα ἀναφερόμενος βασιλεὺς Ἀσάνης εἶναι ὁ Ἰωάννης Ἀσὰν ὁ Βʹ (1218-1241), τοῦ ὁποίου ἡ θυγάτηρ Ἑλένη ἐνυμφεύθη τὸν αὐτοκράτορα τῆς Νικαίας Θεόδωρον Βʹ Λάσκαριν.

[7] Καὶ περὶ τῶν τριῶν τούτων Ὁσιομαρτύρων οὐδὲν ἕτερον ἔγγραφον ὑπόμνημα ἔχομεν.

[8] Εἰς τοῦτον τὸν Ὅσιον Θεωνᾶν ἐφιλοπόνησεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ᾈσματικὴν Ἀκολουθίαν τελείαν, ἥτις εὑρίσκεται εἰς τὸ αὐτὸ Μοναστήριον καὶ ὁ βουλόμενος ἑορτάζειν τὸν Ἅγιον, ζητησάτω ταύτην.

[9] Καὶ εἰς τοῦτον τὸν Ὅσιον Θεόφιλον ἐφιλοπόνησεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τελείαν ᾀσματικὴν Ἀκολουθίαν, καὶ τὸν Βίον τούτου κατέστρωσεν εἰς τάξιν.

[10] Οἱ βασιλεῖς οὗτοι οὕτως ἀναφέρονται ἐν τῷ χειρογράφῳ Συναξαριστῇ. Κατὰ ταῦτα, ἐὰν δὲν ἔχει παρεισφρήσει λάθος τι ὁ Ἅγιος θὰ πρέπει νὰ ἦτο τότε ὑπερεκατοντούτης.

[11] Ἐν τῷ περί Θεολογίας πρώτῳ αὐτοῦ λόγῳ, ὁ θεῖος Γρηγόριος λέγει τὰ ἑξῆς: «Τί μοι τὸ λειπόμενον; Τί τὸ ἐλπιζόμενον; Βασιλείαν οὐρανῶν πάντως ἐρεῖς· ἡγοῦμαι δὲ μὴ ἄλλο τι τοῦτο εἶναι ἢ τὸ τυχεῖν τοῦ καθαρωτάτου τε καὶ τελειοτάτου· τελεώτατον δὲ τῶν ὄντων, γνῶσις Θεοῦ. Ἀλλὰ τὸ μὲν κατάσχωμεν· τὸ δὲ καταλάβωμεν· τὸ δὲ ἐκεῖθεν ταμιευσώμεθα, ἵνα ταύτην σχῶμεν τῆς φιλοπονίας τὴν ἐπικαρπίαν, ὅλην τῆς Ἁγίας Τριάδος τὴν ἔλλαμψιν, ἥτις ἐστί καὶ οἵα, καί ὅση, εἰ θέμις τοῦτο εἰπεῖν».