Λόγος εἰς τὴν ΚΥΡΙΑΚΗΝ τῶν Ἁγίων Τριακοσίων Δέκα Ὀκτὼ Θεοφόρων ΠΑΤΕΡΩΝ τῆς ἐν Νικαία Α’ Οικουμενικῆς Συνόδου, διεσκευασμένος ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ» Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου.

Εἷς δὲ τῶν Αρχιερέων, ὁ Ἅγιος Σπυρίδων, βλέπων, ὅτι μὲ λόγους δὲν ἐπιστρέφει ὁ φιλόσοφος, ἀπεκρίθη καὶ λέγει πρὸς αὐτόν· «Ὦ φιλόσοφε, πιστεύεις ὅτι ἡ Ἁγία Τριὰς εἶναι εἷς Θεὸς καὶ τρία πρόσωπα;». Ὁ φιλόσοφος ἀπεκρίθη· «Δὲν πιστεύω, διότι πῶς εἶναι δυνατὸν τὰ τρία πρόσωπα νὰ εἶναι εἷς Θεός;». Ὁ Ἅγιος ἀπεκρίθη· «Ἐγὼ νὰ σοὶ τὸ ἀποδείξω, ὅτι εἷς Θεὸς εἶναι καὶ τρία πρόσωπα· φέρετε μίαν κεραμίδα». Ἔφεραν λοιπὸν τὴν κεραμίδα καὶ ὁ Ἅγιος τὴν ἔλαβεν εἰς τὰς χεῖρας καὶ εἶπε πρὸς τὸν φιλόσοφον· «Ἴδε τὴν ἀλήθειαν, ὦ φιλόσοφε». Καὶ παρευθὺς ποιήσας τὸ σημεῖον τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἔσφιγξε τὴν κεραμίδα ἐκείνην μὲ τὰς δύο του χεῖρας καὶ προσηυχήθη λέγων· «Εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τοῦ ἑνὸς Θεοῦ». Καὶ τότε, ὢ τοῦ θαύματος! τὸ μὲν πῦρ μὲ τὸ ὁποῖον ἦτο ἑψημένη ἡ κεραμὶς ἐπῆγεν ἄνω, τὸ ὕδωρ ἐχύθη κάτω, τὸ δὲ χῶμα ἔμεινεν εἰς τὰς χεῖράς του. Τότε λέγει πρὸς τὸν φιλόσοφον· «Αὐτὴ ἡ κεραμὶς δὲν συνέκειτο ἀπὸ τρία; Ἀπὸ πῦρ, ἀπὸ ὕδωρ καὶ ἀπὸ χῶμα καὶ ἐγένοντο ἕν; Οὕτως εἶναι καὶ ἡ Ἁγία Τριάς. Πατήρ, Υἱὸς καὶ Ἅγιον Πνεῦμα τρία πρόσωπα, εἷς Θεὸς ἀληθινός». Λοιπὸν ὁ φιλόσοφος, ὡς εἶδεν αὐτὸ τὸ θαῦμα, ἐπίστευσε μέν, ὅτι εἶναι τρισυπόστατος ὁ Θεός, πλὴν δὲν ἠθέλησε νὰ γίνῃ Χριστιανός, ἀλλὰ πάλιν διελέγετο καὶ συνεζήτει δι’ ἄλλας ὑποθέσεις. Καὶ οὕτω ἐν πολλαῖς ἡμέραις ἐγένετο ἡ διάλεξίς των.

Ἡμέραν δέ τινα εἰς τὴν διάλεξιν ἐκείνην τῶν Πατέρων καὶ τοῦ φιλοσόφου, ἀπεκρίθη εἷς Ἀρχιερεὺς καὶ λέγει· «Ὦ φιλόσοφε, ἐὰν μὲν ἀλήθειαν ἐκφράζεσαι, νὰ πλατυνθῇ τὸ στόμα σου καὶ νὰ λέγῃς περισσότερα· εἰ δὲ ψεύδεσαι, νὰ ἐμφραχθῇ τοῦτο καὶ νὰ ἀπομείνῃς βωβός». Παρευθὺς τότε μὲ τὸν λόγον τοῦ Ἁγίου ἐβουβάθη ὁ φιλόσοφος καὶ πλέον δὲν ἠδύνατο οὐδόλως νὰ ἀποκριθῇ, μόνον ἐζήτησε χάρτην καὶ ἔγραψεν οὕτως· «Ἅγιοι Πατέρες, δεηθῆτε εἰς τὸν Θεὸν νὰ ἀνοιχθῇ τὸ στόμα μου νὰ ὁμιλήσω καὶ ὑπόσχομαι νὰ ἐπιστρέψω καὶ ἐγὼ εἰς τὴν εὐσέβειαν». Δεηθέντων τότε τῶν Ἀρχιερέων εἰς τὸν Θεὸν ὡμίλησεν ὁ φιλόσοφος καὶ παρευθὺς ἐβαπτίσθη καὶ ἔγινε Χριστιανὸς αὐτὸς καὶ ὅλοι οἱ ἀκόλουθοί του. Ἰδὼν δὲ ὁ Ἄρειος ὅτι ἐνικήθη ὁ φιλόσοφος καὶ μάλιστα αὐτὸς ἦτο ἐναντίον του ὁ δυνατώτερος, μὴ θέλων νὰ ταπεινωθῇ ὁ τρισάθλιος, δὲν ὑπέκυψε νὰ εἴπῃ ὅτι σφάλλει, ἀλλ’ ἐξηκολούθη βλασφημῶν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Τοῦτο συνέβη περί τὸ ἔτος 296. Ὑπῆρξε δὲ ἀρχηγὸς τῆς ἐπαναστάσεως ἐκείνης Ἀχιλλεύς τις, ὅστις καὶ ἀνεκήρυξεν ἑαυτὸν βασιλέα. Ἡ στάσις αὕτη ἐστοίχισε πολὺ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὴν ὁποίαν ὁ Διοκλητιανὸς παρέδωσεν εἰς τὸ πῦρ, τοὺς δὲ κατοίκους αὐτῆς κατέσφαξε. Περὶ τῆς σφαγῆς ταύτης διηγούμενος ὁ Μαλάλας (Ϛʹ αἰὼν) λέγει τὰ ἑξῆς: «Παραλαβὼν δὲ Ἀλεξάνδρειαν (ὁ Διοκλητιανὸς) ἐνέπρησεν αὐτήν· εἰσῆλθε δὲ ἐν αὐτῇ ἔφιππος, τοῦ ἵππου αὐτοῦ περιπατοῦντος ἐπάνω τῶν λειψάνων. Ἦν δὲ κελεύσας τῷ ἐξπεδίτῳ (εἶχε δώσει διαταγὴν εἰς τὸ στράτευμα αὐτοῦ) μὴ φείσασθαι τοῦ φονεύειν, ἕως οὗ ἀνέλθῃ τὰ αἵματα τῶν σφαζομένων ἕως τὸ γόνυ τοῦ ἵππου, οὗ ἐκάθητο» (ἔκδοσις Βόννης, σελ. 309).

[2] Τὰ περί τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου βλέπε ἐκτενέστερον ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίῳ αὐτοῦ, ὡς παραθέτομεν τοῦτον ἱστορικῶς ἐνημερωμένον ἐν τῷ Εʹ τόμῳ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Μαΐου καʹ (21ην).

[3] Περί τῶν ὑπὸ τῆς Ἁγίας Αʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου νομοθετηθέντων περί τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ὡς καὶ περὶ τοῦ πῶς τοῦτο ἑωρτάζετο τὸ πάλαι βλέπε εἰς τὴν σημείωσιν τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα σελ. 65-71 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου.

[4] Ὁ θεῖος Ἀλέξανδρος διαδεχθείς τὸν μακάριον Μητροφάνην, προέστη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν) ἔτη 13 (330-343). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται κατὰ τὴν λʹ (30ὴν) Αὐγούστου (βλέπε ἐν τόμῳ Ηʹ).

[5] Παῦλος ὁ ἁγιώτατος Πατριάρχης διεδέχθη τὸν ἀοίδιμον Ἀλέξανδρον (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν), ἐν ἔτει 343, ἡ πατριαρχεία ὅμως αὐτοῦ ὑπῆρξε πλήρης δραματικῶν ἐπεισοδίων. Καὶ ἐν πρώτοις ἐξωσθείς μετά τινας μῆνας ὑπὸ τοῦ Κωνσταντίου ἀντικατεστάθη ὑπὸ τοῦ ἀρειανόφρονος Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδείας. Τούτου δὲ ἀποθανόντος ἐν ἔτει 345 ἀποκατεστάθη ὑπὸ τῶν Ὀρθοδόξων ὁ Παῦλος, ἀλλὰ συγχρόνως οἱ Ἀρειανοὶ ἐχειροτόνησαν τὸν Μακεδόνιον τὸν πνευματομάχον. Ἡ ἐπακολουθήσασα διαμάχη ὑπῆρξε δεινή. Ὁ Κωνστάντιος ἐδίωκε καὶ ἐξώριζε τὸν Παῦλον, οἱ δὲ Ὀρθόδοξοι διὰ Συνόδων ἀποκαθίστων αὐτόν. Τέλος ἐν ἔτει 347 ἀπαγόμενος εἰς ἐξορίαν ἀπεπνίγη καθ’ ὁδὸν ἐντολῇ τοῦ Αὐτοκράτορος. Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τῇ ϛʹ (6ῃ) Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ).

[6] Ἡ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου πατριαρχεία ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὑπῆρξεν ἔτι πλέον δυσχερεστέρα ἐκταθεῖσα εἰς μῆκος χρόνων ὁλοκλήρων τεσσαράκοντα πέντε (328-373). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τὴν ιηʹ (18ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ).

[7] Περί τοῦ Ἁγίου τούτου Μητροφάνους βλέπε ἐν τῇ ἡμερομηνίᾳ ταύτῃ ἐν τόμῳ Ϛʹ.