Λόγος εἰς τὴν ΚΥΡΙΑΚΗΝ τῶν Ἁγίων Τριακοσίων Δέκα Ὀκτὼ Θεοφόρων ΠΑΤΕΡΩΝ τῆς ἐν Νικαία Α’ Οικουμενικῆς Συνόδου, διεσκευασμένος ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ» Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου.

ἑπτὰ ἡμέρας ἔχω ἀφ’ ὅτου δέομαι εἰς τὸν Θεὸν νὰ μοὶ ἀποκαλύψῃ ποῖον νὰ ὁρίσω καὶ μοὶ εἶπεν Ἄγγελος Κυρίου, ὅτι ἐγὼ μὲν μετὰ δέκα ἡμέρας ἀποθνῄσκω, νὰ ἀφήσω δὲ τὸν Ἀλέξανδρον, τὸν ὁποῖον ἐστείλαμεν εἰς Πελοπόννησον διὰ νὰ στερεώσῃ τὰ δόγματα τῶν Πατέρων. Διὰ τοῦτο λέγω, ὅτι αὐτὸν ἀφήνω εἰς τὴν θέσιν μου, διότι εἶναι ἄξιος νὰ ποιμάνῃ τὸν λαὸν τοῦτον [4]· κατόπιν δὲ ἀπ’ αὐτὸν θέλει γίνει ὁ Παῦλος ὁ Ἀναγνώστης μου [5]«. Στραφεὶς τότε καὶ πρὸς τὸν Πατριάρχην τῆς Ἀλεξανδρείας τὸν Ἀλέξανδρον, εἶπε πρὸς αὐτόν· «Καὶ σὺ καλὸν διάδοχον ἔχεις νὰ ἀφήσῃς, τοῦτον τὸν Διάκονον». Καὶ ταῦτα λέγων ἔπιασεν ἀπὸ τὰς χεῖρας τὸν μέγαν Ἀθανάσιον καὶ τὸν ἐδείκνυε, λέγων· «Αὐτὸς ἀφ’ οὗ λάβῃ τὸν θρόνον σου, πολλοὺς κινδύνους θέλει ὑπομείνει μὲ τὸν Ἀναγνώστην μου Παῦλον διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ [6]«.

Ταῦτα εἶπεν ὁ Ἅγιος Μητροφάνης καὶ μὲ πολλὴν βίαν ἠγέρθη ἀπὸ τὴν στρωμνήν του καὶ ἐπῆγε μὲ τοὺς Ἀρχιερεῖς εἰς τὴν Ἐκκλησίαν νὰ λειτουργήσῃ. Ἀφ’ οὗ δὲ ἀνέγνωσαν τὸ ἅγιον Εὐαγγέλιον εἰς τὴν Λειτουργίαν, ἐστάθη ὁ Ἀρχιερεὺς Μητροφάνης καὶ ἐδίδαξε τὸν λαόν, ἔπειτα ἐξέβαλε τὸ ὠμοφόριόν του μόνος του καὶ τὸ ἔθεσεν εἰς τὴν ἁγίαν Τράπεζαν καὶ εἶπεν· «Ἂς μένῃ ἐδῶ ἕως ὅτου μετά τινας ἡμέρας ἔλθῃ ὁ διάδοχός μου Ἀλέξανδρος νὰ τὸ πάρῃ»· οὕτω δὲ καὶ ἐγένετο. Ἐκοιμήθη δὲ ὁ μακάριος Μητροφάνης εἰς τὰς τέσσαρας τοῦ μηνὸς Ἰουνίου [7], εἰς ἡλικίαν ἑκατὸν δεκαεπτὰ ἐτῶν.

Μετὰ ταῦτα ὁ βασιλεὺς παρέθηκε τράπεζαν πλουσίαν καὶ ἐφίλευσεν ὅλους τοὺς Ἁγίους Πατέρας, συνεκάθησε δὲ καὶ αὐτὸς μετ’ αὐτῶν. Ὅταν δὲ ἐπρόκειτο νὰ ἀναχωρήσουν ἕκαστος διὰ τὴν ἐπαρχίαν του, διένειμεν εἰς αὐτοὺς καὶ πλοῦτον πολύν. Εἰς ἄλλους ἔδωκε νὰ κάμουν Ἐκκλησίας, εἰς ἄλλους νὰ κτίσουν νοσοκομεῖα, εἰς ἄλλους νὰ θρέψουν πτωχοὺς καὶ εἰς ἄλλους πρὸς διατροφήν των. Ἔπειτα εἶπε πρὸς αὐτούς· «Εἴδετε, Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, πῶς ἐγὼ ὁ εἰδωλολάτρης ἔγινα Χριστιανὸς καὶ πῶς ἠγωνίσθην νὰ στερεώσω τὴν εὐσέβειαν καὶ τὴν χριστιανωσύνην· οὕτω ὁρκίζω καὶ σᾶς εἰς τὸν Χριστὸν τὸν φοβερὸν Κριτήν, νὰ ἀγωνίζεσθε ἀείποτε εἰς τὸ πῶς νὰ αὐξάνῃ ἡ Πίστις τῶν Χριστιανῶν, διὰ νὰ ἀκούω καὶ ἐγὼ ὁ δοῦλός σας, νὰ δοξάζω τὸν Θεόν». Ταῦτα εἶπεν ὁ βασιλεὺς καὶ κατευώδωσεν αὐτοὺς ἕως ἔξω τῆς Πόλεως. Τότε οἱ Ἀρχιερεῖς ἐστάθησαν καὶ τὸν ηὐλόγησαν καὶ τὸν ηὐχήθησαν, ἔπειτα δὲ ἀνεχώρησαν ἕκαστος εἰς τὴν ἐπαρχίαν του. Ἀλλὰ τὰ μὲν περὶ τῆς Ἁγίας καὶ οἰκουμενικῆς πρώτης Συνόδου οὕτως ἔγιναν καὶ οὕτως ἐτελείωσαν· ἀκούσατε δὲ καὶ τὸ τέλος τῆς διηγήσεως, διὰ νὰ μάθητε πῶς κατήντησεν ὁ τρισάθλιος Ἄρειος.


Ὑποσημειώσεις

[1] Τοῦτο συνέβη περί τὸ ἔτος 296. Ὑπῆρξε δὲ ἀρχηγὸς τῆς ἐπαναστάσεως ἐκείνης Ἀχιλλεύς τις, ὅστις καὶ ἀνεκήρυξεν ἑαυτὸν βασιλέα. Ἡ στάσις αὕτη ἐστοίχισε πολὺ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὴν ὁποίαν ὁ Διοκλητιανὸς παρέδωσεν εἰς τὸ πῦρ, τοὺς δὲ κατοίκους αὐτῆς κατέσφαξε. Περὶ τῆς σφαγῆς ταύτης διηγούμενος ὁ Μαλάλας (Ϛʹ αἰὼν) λέγει τὰ ἑξῆς: «Παραλαβὼν δὲ Ἀλεξάνδρειαν (ὁ Διοκλητιανὸς) ἐνέπρησεν αὐτήν· εἰσῆλθε δὲ ἐν αὐτῇ ἔφιππος, τοῦ ἵππου αὐτοῦ περιπατοῦντος ἐπάνω τῶν λειψάνων. Ἦν δὲ κελεύσας τῷ ἐξπεδίτῳ (εἶχε δώσει διαταγὴν εἰς τὸ στράτευμα αὐτοῦ) μὴ φείσασθαι τοῦ φονεύειν, ἕως οὗ ἀνέλθῃ τὰ αἵματα τῶν σφαζομένων ἕως τὸ γόνυ τοῦ ἵππου, οὗ ἐκάθητο» (ἔκδοσις Βόννης, σελ. 309).

[2] Τὰ περί τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου βλέπε ἐκτενέστερον ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίῳ αὐτοῦ, ὡς παραθέτομεν τοῦτον ἱστορικῶς ἐνημερωμένον ἐν τῷ Εʹ τόμῳ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Μαΐου καʹ (21ην).

[3] Περί τῶν ὑπὸ τῆς Ἁγίας Αʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου νομοθετηθέντων περί τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ὡς καὶ περὶ τοῦ πῶς τοῦτο ἑωρτάζετο τὸ πάλαι βλέπε εἰς τὴν σημείωσιν τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα σελ. 65-71 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου.

[4] Ὁ θεῖος Ἀλέξανδρος διαδεχθείς τὸν μακάριον Μητροφάνην, προέστη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν) ἔτη 13 (330-343). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται κατὰ τὴν λʹ (30ὴν) Αὐγούστου (βλέπε ἐν τόμῳ Ηʹ).

[5] Παῦλος ὁ ἁγιώτατος Πατριάρχης διεδέχθη τὸν ἀοίδιμον Ἀλέξανδρον (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν), ἐν ἔτει 343, ἡ πατριαρχεία ὅμως αὐτοῦ ὑπῆρξε πλήρης δραματικῶν ἐπεισοδίων. Καὶ ἐν πρώτοις ἐξωσθείς μετά τινας μῆνας ὑπὸ τοῦ Κωνσταντίου ἀντικατεστάθη ὑπὸ τοῦ ἀρειανόφρονος Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδείας. Τούτου δὲ ἀποθανόντος ἐν ἔτει 345 ἀποκατεστάθη ὑπὸ τῶν Ὀρθοδόξων ὁ Παῦλος, ἀλλὰ συγχρόνως οἱ Ἀρειανοὶ ἐχειροτόνησαν τὸν Μακεδόνιον τὸν πνευματομάχον. Ἡ ἐπακολουθήσασα διαμάχη ὑπῆρξε δεινή. Ὁ Κωνστάντιος ἐδίωκε καὶ ἐξώριζε τὸν Παῦλον, οἱ δὲ Ὀρθόδοξοι διὰ Συνόδων ἀποκαθίστων αὐτόν. Τέλος ἐν ἔτει 347 ἀπαγόμενος εἰς ἐξορίαν ἀπεπνίγη καθ’ ὁδὸν ἐντολῇ τοῦ Αὐτοκράτορος. Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τῇ ϛʹ (6ῃ) Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ).

[6] Ἡ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου πατριαρχεία ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὑπῆρξεν ἔτι πλέον δυσχερεστέρα ἐκταθεῖσα εἰς μῆκος χρόνων ὁλοκλήρων τεσσαράκοντα πέντε (328-373). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τὴν ιηʹ (18ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ).

[7] Περί τοῦ Ἁγίου τούτου Μητροφάνους βλέπε ἐν τῇ ἡμερομηνίᾳ ταύτῃ ἐν τόμῳ Ϛʹ.