Λόγος εἰς τὴν ΚΥΡΙΑΚΗΝ τῶν Ἁγίων Τριακοσίων Δέκα Ὀκτὼ Θεοφόρων ΠΑΤΕΡΩΝ τῆς ἐν Νικαία Α’ Οικουμενικῆς Συνόδου, διεσκευασμένος ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ» Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου.

Οἱ Ἅγιοι Πατέρες ὅμως, θείῳ ζήλῳ κινούμενοι, ἰδόντες ὅτι ὁ Ἄρειος φλυαρεῖ μόνον, χωρὶς νὰ δύναται νὰ βεβαιώσῃ τὰς βλασφημίας του, ἀνεθεμάτισαν καὶ αὐτὸν καὶ τοὺς λόγους του καὶ τοὺς ἀκολούθους του καὶ συνέθεσαν τὸ ἅγιον Σύμβολον τῆς Πίστεώς μας, τὸ «Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν», ἕως τὸ «καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον»· διότι τὸ ἐπίλοιπον ἡ Ἁγία δευτέρα Οίκουμενικὴ Σύνοδος τὸ ἐτελείωσεν.

Ἀλλὰ καὶ νόμους ἔθεσαν πολλοὺς οἱ Ἅγιοι ἐκεῖνοι Πατέρες· προσέτι δὲ καὶ πότε πρέπει νὰ ἑορτάζωμεν τὸ Πάσχα οἱ Χριστιανοί, αὐτοὶ τὸ ἐνομοθέτησαν. Διότι τὸν καιρὸν ἐκεῖνον δὲν συνεώρταζον ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ τὴν ἰδίαν ἡμέραν τὸ Ἅγιον Πάσχα, ἐπειδὴ δὲν εἶχον ὡρισμένην ἡμέραν πότε νὰ τὸ τελοῦν καὶ ἄλλοι μὲν πρῶτοι ἤρχιζαν τὴν Τεσσαρακοστήν, ἄλλοι δὲ εἰς τὸ μέσον, ἄλλοι πάλιν εἰς τὸ τέλος καὶ τινὲς ἐπάσχαζαν τὴν αὐτὴν ἡμέραν μὲ τοὺς Ἑβραίους, ἄλλοι δὲ πάλιν ἄλλως. Διὰ ταῦτα καὶ διὰ τὴν εὐρυθμίαν τῆς Ἐκκλησίας ἡ Ἁγία αὕτη Σύνοδος συνέταξε τὸ αἰώνιον Πασχάλιον καὶ καθώρισε τὰ περὶ τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ἕως συντελείας τῶν αἰώνων [3]. Ἀλλὰ καὶ τὴν Τεσσαρακοστὴν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων αὐτοὶ διέταξαν καὶ ἄλλας διατάξεις ἐνομοθέτησαν, τὰς ὁποίας ἔγραψαν εἰς χάρτην καὶ ἀπετέλεσαν ἰδιαίτερον Τόμον. Ὕστερον ὑπέγραψαν ὑποκάτω τοῦ Τόμου αὐτοῦ ὅλοι οἱ Ἀρχιερεῖς, εἰς δὲ τὸ τέλος ὑπέγραψε καὶ ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος μὲ κόκκινα γράμματα, ὡς καὶ οἱ πρῶτοι τοῦ παλατίου.

Κατὰ δὲ τὰς ἡμέρας ἐκείνας κατὰ τὰς ὁποίας ἐγράφοντο εἰς Τόμον αἱ ἀποφάσεις τῶν Πατέρων, ἀπέθανον δύο ἐκ τῶν Ἀρχιερέων τῆς Ἁγίας Συνόδου, ὁ εἷς ὀνόματι Χρύσανθος, καὶ ὁ ἕτερος Μουσώνιος, οἵτινες δὲν ἐπρόφθασαν νὰ ὑπογράψουν εἰς τὸν Τόμον. Οἱ δὲ Ἅγιοι Πατέρες, ἀφ’ οὗ ὑπέγραψαν ὅλοι, ἐπῆραν τὸν Τόμον ἐκεῖνον καὶ ἐπῆγαν εἰς τὸ κοιμητήριον ἔνθα ἦσαν ἐνταφιασμένοι καὶ λέγουν πρὸς αὐτούς· «Ὦ Πατέρες καὶ ἀδελφοί, καὶ σεῖς συνηγωνίσθητε μεθ’ ἡμῶν εἰς τὸν καλὸν ἀγῶνα, τὸν δρόμον σας ἐτελειώσατε καὶ τὴν Πίστιν ἐτηρήσατε, ἀλλὰ δὲν ἐφθάσατε νὰ ὑπογράψητε εἰς τὰ δόγματα τὰ ὁποῖα ἐθέσαμεν· διὰ τοῦτο σᾶς καταθέτομεν αὐτὸν τὸν Τόμον καὶ ἂν σᾶς φανῇ καλόν, ὑπογράψατε καὶ σεῖς». Ταῦτα εἰπόντες, ἐσφράγισαν ἀμέσως τὸν Τόμον ἐκεῖνον μὲ τὴν σφαγῖδα τοῦ βασιλέως καὶ τὸν ἄφησαν εἰς τὸ κοιμητήριον. Εἰς ἔνδειξιν δὲ τῆς ἀληθείας τῶν δογματισθέντων, ὢ τοῦ θαύματος! κατὰ τὴν ἑπομένην, ὅταν ἐπῆγαν καὶ ἤνοιξαν τὸν Τόμον, εὑρῆκαν καὶ τῶν δύο ἐκείνων Ἐπισκόπων τὰ ὀνόματα ὑπογεγραμμένα καὶ ὄχι μὲ γράμματα ἄλλου τινός, ἀλλὰ ὅμοια μὲ τὰ ἰδικά των ὡς νὰ τὰ ἔγραψαν ἔτι ζῶντες.


Ὑποσημειώσεις

[1] Τοῦτο συνέβη περί τὸ ἔτος 296. Ὑπῆρξε δὲ ἀρχηγὸς τῆς ἐπαναστάσεως ἐκείνης Ἀχιλλεύς τις, ὅστις καὶ ἀνεκήρυξεν ἑαυτὸν βασιλέα. Ἡ στάσις αὕτη ἐστοίχισε πολὺ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὴν ὁποίαν ὁ Διοκλητιανὸς παρέδωσεν εἰς τὸ πῦρ, τοὺς δὲ κατοίκους αὐτῆς κατέσφαξε. Περὶ τῆς σφαγῆς ταύτης διηγούμενος ὁ Μαλάλας (Ϛʹ αἰὼν) λέγει τὰ ἑξῆς: «Παραλαβὼν δὲ Ἀλεξάνδρειαν (ὁ Διοκλητιανὸς) ἐνέπρησεν αὐτήν· εἰσῆλθε δὲ ἐν αὐτῇ ἔφιππος, τοῦ ἵππου αὐτοῦ περιπατοῦντος ἐπάνω τῶν λειψάνων. Ἦν δὲ κελεύσας τῷ ἐξπεδίτῳ (εἶχε δώσει διαταγὴν εἰς τὸ στράτευμα αὐτοῦ) μὴ φείσασθαι τοῦ φονεύειν, ἕως οὗ ἀνέλθῃ τὰ αἵματα τῶν σφαζομένων ἕως τὸ γόνυ τοῦ ἵππου, οὗ ἐκάθητο» (ἔκδοσις Βόννης, σελ. 309).

[2] Τὰ περί τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου βλέπε ἐκτενέστερον ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίῳ αὐτοῦ, ὡς παραθέτομεν τοῦτον ἱστορικῶς ἐνημερωμένον ἐν τῷ Εʹ τόμῳ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Μαΐου καʹ (21ην).

[3] Περί τῶν ὑπὸ τῆς Ἁγίας Αʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου νομοθετηθέντων περί τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ὡς καὶ περὶ τοῦ πῶς τοῦτο ἑωρτάζετο τὸ πάλαι βλέπε εἰς τὴν σημείωσιν τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα σελ. 65-71 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου.

[4] Ὁ θεῖος Ἀλέξανδρος διαδεχθείς τὸν μακάριον Μητροφάνην, προέστη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν) ἔτη 13 (330-343). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται κατὰ τὴν λʹ (30ὴν) Αὐγούστου (βλέπε ἐν τόμῳ Ηʹ).

[5] Παῦλος ὁ ἁγιώτατος Πατριάρχης διεδέχθη τὸν ἀοίδιμον Ἀλέξανδρον (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν), ἐν ἔτει 343, ἡ πατριαρχεία ὅμως αὐτοῦ ὑπῆρξε πλήρης δραματικῶν ἐπεισοδίων. Καὶ ἐν πρώτοις ἐξωσθείς μετά τινας μῆνας ὑπὸ τοῦ Κωνσταντίου ἀντικατεστάθη ὑπὸ τοῦ ἀρειανόφρονος Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδείας. Τούτου δὲ ἀποθανόντος ἐν ἔτει 345 ἀποκατεστάθη ὑπὸ τῶν Ὀρθοδόξων ὁ Παῦλος, ἀλλὰ συγχρόνως οἱ Ἀρειανοὶ ἐχειροτόνησαν τὸν Μακεδόνιον τὸν πνευματομάχον. Ἡ ἐπακολουθήσασα διαμάχη ὑπῆρξε δεινή. Ὁ Κωνστάντιος ἐδίωκε καὶ ἐξώριζε τὸν Παῦλον, οἱ δὲ Ὀρθόδοξοι διὰ Συνόδων ἀποκαθίστων αὐτόν. Τέλος ἐν ἔτει 347 ἀπαγόμενος εἰς ἐξορίαν ἀπεπνίγη καθ’ ὁδὸν ἐντολῇ τοῦ Αὐτοκράτορος. Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τῇ ϛʹ (6ῃ) Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ).

[6] Ἡ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου πατριαρχεία ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὑπῆρξεν ἔτι πλέον δυσχερεστέρα ἐκταθεῖσα εἰς μῆκος χρόνων ὁλοκλήρων τεσσαράκοντα πέντε (328-373). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τὴν ιηʹ (18ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ).

[7] Περί τοῦ Ἁγίου τούτου Μητροφάνους βλέπε ἐν τῇ ἡμερομηνίᾳ ταύτῃ ἐν τόμῳ Ϛʹ.