Λόγος εἰς τὴν ΚΥΡΙΑΚΗΝ τῶν Ἁγίων Τριακοσίων Δέκα Ὀκτὼ Θεοφόρων ΠΑΤΕΡΩΝ τῆς ἐν Νικαία Α’ Οικουμενικῆς Συνόδου, διεσκευασμένος ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ» Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου.

Ἦσαν δὲ πρῶτοι καὶ ἔξαρχοι τῆς Συνόδου οἱ ἑξῆς Ἅγιοι: Σίλβεστρος ὁ Πάπας τῆς Ρώμης, Μητροφάνης ὁ Πατριάρχης τῆς Κωνσταντινουπόλεως, πλὴν ἦτο ἀσθενὴς καὶ εἶχεν ἐπίτροπον ἄλλον Ἀρχιερέα εἰς τὴν Σύνοδον, Ἀλέξανδρος ὁ Πατριάρχης τῆς Ἀλεξανδρείας ἔχων βοηθὸν διὰ τὸ γῆρας του τὸν μέγαν Ἀθανάσιον, Εὐστάθιος ὁ Πατριάρχης τῆς Ἀντιοχείας, Μακάριος ὁ Πατριάρχης τῶν Ἱεροσολύμων, ὁ Ἅγιος Παφνούτιος ὁ Ὁμολογητής, ὁ Ἅγιος Σπυρίδων ὁ Ἐπίσκοπος τῆς Τριμυθοῦντος, ὁ Μέγας Νικόλαος ὁ Θαυματουργός, ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος ὁ Ἐπίσκοπος τῆς Νισίβεως, ο Ὅσιος Παῦλος ὁ Ἀρχιερεὺς τῆς Νεοκαισαρείας, ὅστις ἦτο κατακεκαυμένος ἀπὸ τὸν ἀσεβέστατον Λικίνιον εἰς τὰ κάτω μέρη καὶ ἄλλοι μεγάλοι ἐκλεκτοὶ καὶ Θεοφόροι Πατέρες, ἄλλοι κεκομμένας ἔχοντες τὰς χεῖρας, ἄλλοι τὴν ρῖνα, ἄλλοι τὰ ὦτα, ἄλλοι τυφλοὶ ἀπὸ τὸν ἕνα ὀφθαλμόν, οἵτινες ὅλοι ἐμαρτύρησαν διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ εἰς τὸν καιρὸν τῶν προγενεστέρων βασιλέων, τοῦ Διοκλητιανοῦ, τοῦ Μαξιμιανοῦ, τοῦ Μαξεντίου καὶ τοῦ Λικινίου. Μεταξὺ δὲ ἐκείνων τῶν Ἁγίων Πατέρων ἦσαν καὶ οἱ τοῦ Ἀρείου συμβοηθοὶ καὶ ὁμόφρονες, Μητροφάνης ὁ Εφέσου, Πατρόφιλος ὁ Σκυθοπολίτης, Θεωνᾶς ὁ Μαρμαρίτης καὶ ἄλλοι τινές.

Ὁ βασιλεὺς λοιπὸν παρεχώρησεν εἰς αὐτοὺς μέρος ἐντὸς τοῦ παλατίου διὰ νὰ ποιήσουν τὴν συνδιάλεξιν. Ἐκάθισαν δὲ εἰς μὲν τὴν μίαν πλευρὰν οἱ ἡμίσεις ἑκατὸν πεντήκοντα ἐννέα Πατέρες, εἰς δὲ τὴν ἄλλην, οἱ ἄλλοι ἡμίσεις. Ἦλθε, τότε καὶ ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν Σύνοδον· οἱ δὲ Ἀρχιερεῖς, ὅταν τὸν εἶδον, ἠγέρθησαν ὅλοι καὶ τὸν ἐχαιρέτησαν, αὐτὸς δὲ τοὺς προσεκύνησεν. Ἔπειτα ἐκάθησεν ἐν τῷ μέσῳ αὐτῶν, ὄχι εἰς θρόνον ὑψηλόν, ὅπως ἐκάθητο ἄλλοτε, ἀλλ’ εἰς κάθισμα χαμηλὸν (σκαμνίον) πρὸς ταπείνωσιν. Τότε ὁ Πατριάρχης τῆς Ἀντιοχείας Εὐστάθιος, ὡς ἐκλεκτότερος τῶν ἄλλων καὶ διὰ τὴν γνῶσιν καὶ διὰ τὴν μάθησιν, ἔλαβε τὸν λόγον καὶ εἶπε πρὸς τὸν βασιλέα.

«Εὐχαριστοῦμεν τὸν Θεόν, κράτιστε βασιλεῦ, διότι ἐχάρισεν εἰς σὲ τὴν ἐπίγειον βασιλείαν, διότι κατέστρεψε τὴν πλάνην τῶν εἰδώλων διὰ τῆς ἰδικῆς σου εὐσεβείας καὶ ἔδωκε χαρὰν καὶ εὐφροσύνην εἰς τοὺς πιστοὺς Χριστιανούς. Ἰδοὺ ἔπαυσαν αἱ θυσίαι τῶν ἀκαθάρτων δαιμόνων, κατηργήθησαν τὰ Μυστήρια τῶν εἰδώλων, τῆς πολυθεΐας, τὸ σκότος ἐσβέσθη καὶ ἅπας ὁ κόσμος ἐφωτίσθη μὲ τὸ φῶς τῆς θεογνωσίας.


Ὑποσημειώσεις

[1] Τοῦτο συνέβη περί τὸ ἔτος 296. Ὑπῆρξε δὲ ἀρχηγὸς τῆς ἐπαναστάσεως ἐκείνης Ἀχιλλεύς τις, ὅστις καὶ ἀνεκήρυξεν ἑαυτὸν βασιλέα. Ἡ στάσις αὕτη ἐστοίχισε πολὺ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὴν ὁποίαν ὁ Διοκλητιανὸς παρέδωσεν εἰς τὸ πῦρ, τοὺς δὲ κατοίκους αὐτῆς κατέσφαξε. Περὶ τῆς σφαγῆς ταύτης διηγούμενος ὁ Μαλάλας (Ϛʹ αἰὼν) λέγει τὰ ἑξῆς: «Παραλαβὼν δὲ Ἀλεξάνδρειαν (ὁ Διοκλητιανὸς) ἐνέπρησεν αὐτήν· εἰσῆλθε δὲ ἐν αὐτῇ ἔφιππος, τοῦ ἵππου αὐτοῦ περιπατοῦντος ἐπάνω τῶν λειψάνων. Ἦν δὲ κελεύσας τῷ ἐξπεδίτῳ (εἶχε δώσει διαταγὴν εἰς τὸ στράτευμα αὐτοῦ) μὴ φείσασθαι τοῦ φονεύειν, ἕως οὗ ἀνέλθῃ τὰ αἵματα τῶν σφαζομένων ἕως τὸ γόνυ τοῦ ἵππου, οὗ ἐκάθητο» (ἔκδοσις Βόννης, σελ. 309).

[2] Τὰ περί τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου βλέπε ἐκτενέστερον ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίῳ αὐτοῦ, ὡς παραθέτομεν τοῦτον ἱστορικῶς ἐνημερωμένον ἐν τῷ Εʹ τόμῳ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Μαΐου καʹ (21ην).

[3] Περί τῶν ὑπὸ τῆς Ἁγίας Αʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου νομοθετηθέντων περί τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ὡς καὶ περὶ τοῦ πῶς τοῦτο ἑωρτάζετο τὸ πάλαι βλέπε εἰς τὴν σημείωσιν τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα σελ. 65-71 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου.

[4] Ὁ θεῖος Ἀλέξανδρος διαδεχθείς τὸν μακάριον Μητροφάνην, προέστη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν) ἔτη 13 (330-343). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται κατὰ τὴν λʹ (30ὴν) Αὐγούστου (βλέπε ἐν τόμῳ Ηʹ).

[5] Παῦλος ὁ ἁγιώτατος Πατριάρχης διεδέχθη τὸν ἀοίδιμον Ἀλέξανδρον (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν), ἐν ἔτει 343, ἡ πατριαρχεία ὅμως αὐτοῦ ὑπῆρξε πλήρης δραματικῶν ἐπεισοδίων. Καὶ ἐν πρώτοις ἐξωσθείς μετά τινας μῆνας ὑπὸ τοῦ Κωνσταντίου ἀντικατεστάθη ὑπὸ τοῦ ἀρειανόφρονος Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδείας. Τούτου δὲ ἀποθανόντος ἐν ἔτει 345 ἀποκατεστάθη ὑπὸ τῶν Ὀρθοδόξων ὁ Παῦλος, ἀλλὰ συγχρόνως οἱ Ἀρειανοὶ ἐχειροτόνησαν τὸν Μακεδόνιον τὸν πνευματομάχον. Ἡ ἐπακολουθήσασα διαμάχη ὑπῆρξε δεινή. Ὁ Κωνστάντιος ἐδίωκε καὶ ἐξώριζε τὸν Παῦλον, οἱ δὲ Ὀρθόδοξοι διὰ Συνόδων ἀποκαθίστων αὐτόν. Τέλος ἐν ἔτει 347 ἀπαγόμενος εἰς ἐξορίαν ἀπεπνίγη καθ’ ὁδὸν ἐντολῇ τοῦ Αὐτοκράτορος. Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τῇ ϛʹ (6ῃ) Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ).

[6] Ἡ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου πατριαρχεία ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὑπῆρξεν ἔτι πλέον δυσχερεστέρα ἐκταθεῖσα εἰς μῆκος χρόνων ὁλοκλήρων τεσσαράκοντα πέντε (328-373). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τὴν ιηʹ (18ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ).

[7] Περί τοῦ Ἁγίου τούτου Μητροφάνους βλέπε ἐν τῇ ἡμερομηνίᾳ ταύτῃ ἐν τόμῳ Ϛʹ.