Λόγος εἰς τὴν ΚΥΡΙΑΚΗΝ τῶν Ἁγίων Τριακοσίων Δέκα Ὀκτὼ Θεοφόρων ΠΑΤΕΡΩΝ τῆς ἐν Νικαία Α’ Οικουμενικῆς Συνόδου, διεσκευασμένος ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ» Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου.

Εἰς τὸν πόλεμον ἐκεῖνον βλέποντες οἱ βασιλεῖς ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος, ἂν καὶ νέος τὴν ἡλικίαν, ὅμως ἐνίκα τοὺς ἐχθρούς του περισσότερον ἀπὸ ὅλα τὰ ἄλλα στρατεύματα αὐτῶν, τὸν ἐφθόνησαν καὶ ἐσκέπτοντο τὸν τρόπον μὲ τὸν ὁποῖον θὰ τὸν ἐξοντώσουν καὶ πολλὰς παγίδας τοῦ ἔστησαν ἀπὸ τὰς ὁποίας ὅλας, Χάριτι Χριστοῦ, ἐλυτρώθη καὶ τέλος ἀναχωρήσας κρυφίως ἔφθασεν εἰς τὸν πατέρα του. Ἦτο δὲ τοῦτο Θεοῦ οἰκονομία νὰ ὑπάγῃ, διὰ νὰ μὴ λάβῃ ἄλλος ἀπὸ τοὺς ἀδελφούς του τὴν βασιλείαν τοῦ πατρός του. Διότι ὁ πατὴρ τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου εἶχε καὶ ἄλλους υἱούς· ἀπὸ μὲν τὴν Ἁγίαν Ἑλένην εἶχε τὸν Μέγαν Κωνσταντῖνο, ἀπὸ δὲ τὴν Θεοδώραν, τὴν θυγατέρα τοῦ βασιλέως Ἑρκουλίου Μαξιμιανοῦ, τὴν ὁποίαν διὰ βίας τοῦ εἶχον δώσει ὡς σύζυγον οἱ βασιλεῖς, ἀφοῦ τὸν ἐχώρισαν ἀπὸ τὴν μακαρίαν Ἑλένην, εἶχε τὸν Δαλμάτιον, τὸν Ἀννιβαλιανὸν καὶ τὸν Κωνστάντιον, τὸν πατέρα τοῦ Γάλλου καὶ τοῦ παραβάτου Ἰουλιανοῦ. Τὴν ἡμέραν λοιπὸν κατὰ τὴν ὁποίαν ἐπῆγεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος πρὸς τὸν πατέρα του, τὸν εὗρε βαρέως ἀσθενοῦντα. Ὁ δὲ πατήρ του, ὡς εἶδεν ὅτι ἦλθεν ὁ Κωνσταντῖνος, τὸν ἐχειροτόνησεν εὐθὺς βασιλέα εἰς τὸν θρόνον του καὶ τὸν ἄφησε νὰ βασιλεύῃ εἰς τὰ μέρη τῆς ἐπικρατείας του. Εἶπε δὲ πρὸς αὐτόν· «Τέκνον μου Κωνσταντῖνε, ἐπειδὴ βλέπω ὅτι εἶσαι φρονιμώτερος ἀπὸ ὅλους τοὺς ἀδελφούς σου, σὲ χειροτονῶ βασιλέα εἰς τὸν θρόνον μου, ἐλπίζω δὲ ὅτι, καθὼς ὁ Χριστὸς σὲ ἐφύλαξεν ἀπὸ τὰς ἐπιβουλὰς τῶν ἐχθρῶν καὶ σὲ ἔφερεν εἰς τὴν κατάλληλον ὥραν νὰ λάβῃς τὴν βασιλείαν ὡς ἄξιος, οὕτω πιστεύω, ὅτι θέλει σὲ βοηθήσει μέχρι τέλους νὰ στερεώσῃς πανταχοῦ τὴν εὐσέβειαν. Παρακαλῶ σε μόνον, υἱέ μου, νὰ ἀγαπᾷς τοὺς Χριστιανοὺς καὶ νὰ τοὺς βοηθῇς, ἐὰν θέλῃς νὰ δοξασθῇς εἰς ὅλον τὸν κόσμον. Ἀγάπα δὲ καὶ τοὺς πτωχοὺς καὶ τοὺς δυναστευομένους καὶ φρόντιζε ὅσον δύνασαι νὰ κάμῃς καλὸν εἰς αὐτούς». Δὲν παρῆλθον δὲ πολλαὶ ἡμέραι, ἀφ’ ὅτου ἐβασίλευσεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, καὶ ὁ πατήρ του ἀπέθανεν.

Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Κωνσταντίου, πατρὸς τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου, πολλὰ ἠκολούθησαν, ἀλλὰ διὰ νὰ μὴ ἐξέλθωμεν τοῦ θέματος λέγομεν μόνον ὅτι μετὰ καιρὸν ἐβασίλευσε εἰς τὴν Ρώμην ὁ Μαξέντιος, ὁ υἱὸς τοῦ βασιλέως Μαξιμιανοῦ, ὅστις πολλὰς ἀδικίας διέπρατε· τὰς γυναῖκας ἐδυνάστευε, τοὺς ἄρχοντας ἐφόνευεν ἀδίκως διὰ νὰ λαμβάνῃ τὴν περιουσίαν των καὶ ἄλλας μυρίας ἀδικίας ἐποίει.


Ὑποσημειώσεις

[1] Τοῦτο συνέβη περί τὸ ἔτος 296. Ὑπῆρξε δὲ ἀρχηγὸς τῆς ἐπαναστάσεως ἐκείνης Ἀχιλλεύς τις, ὅστις καὶ ἀνεκήρυξεν ἑαυτὸν βασιλέα. Ἡ στάσις αὕτη ἐστοίχισε πολὺ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὴν ὁποίαν ὁ Διοκλητιανὸς παρέδωσεν εἰς τὸ πῦρ, τοὺς δὲ κατοίκους αὐτῆς κατέσφαξε. Περὶ τῆς σφαγῆς ταύτης διηγούμενος ὁ Μαλάλας (Ϛʹ αἰὼν) λέγει τὰ ἑξῆς: «Παραλαβὼν δὲ Ἀλεξάνδρειαν (ὁ Διοκλητιανὸς) ἐνέπρησεν αὐτήν· εἰσῆλθε δὲ ἐν αὐτῇ ἔφιππος, τοῦ ἵππου αὐτοῦ περιπατοῦντος ἐπάνω τῶν λειψάνων. Ἦν δὲ κελεύσας τῷ ἐξπεδίτῳ (εἶχε δώσει διαταγὴν εἰς τὸ στράτευμα αὐτοῦ) μὴ φείσασθαι τοῦ φονεύειν, ἕως οὗ ἀνέλθῃ τὰ αἵματα τῶν σφαζομένων ἕως τὸ γόνυ τοῦ ἵππου, οὗ ἐκάθητο» (ἔκδοσις Βόννης, σελ. 309).

[2] Τὰ περί τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου βλέπε ἐκτενέστερον ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίῳ αὐτοῦ, ὡς παραθέτομεν τοῦτον ἱστορικῶς ἐνημερωμένον ἐν τῷ Εʹ τόμῳ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Μαΐου καʹ (21ην).

[3] Περί τῶν ὑπὸ τῆς Ἁγίας Αʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου νομοθετηθέντων περί τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ὡς καὶ περὶ τοῦ πῶς τοῦτο ἑωρτάζετο τὸ πάλαι βλέπε εἰς τὴν σημείωσιν τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα σελ. 65-71 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου.

[4] Ὁ θεῖος Ἀλέξανδρος διαδεχθείς τὸν μακάριον Μητροφάνην, προέστη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν) ἔτη 13 (330-343). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται κατὰ τὴν λʹ (30ὴν) Αὐγούστου (βλέπε ἐν τόμῳ Ηʹ).

[5] Παῦλος ὁ ἁγιώτατος Πατριάρχης διεδέχθη τὸν ἀοίδιμον Ἀλέξανδρον (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν), ἐν ἔτει 343, ἡ πατριαρχεία ὅμως αὐτοῦ ὑπῆρξε πλήρης δραματικῶν ἐπεισοδίων. Καὶ ἐν πρώτοις ἐξωσθείς μετά τινας μῆνας ὑπὸ τοῦ Κωνσταντίου ἀντικατεστάθη ὑπὸ τοῦ ἀρειανόφρονος Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδείας. Τούτου δὲ ἀποθανόντος ἐν ἔτει 345 ἀποκατεστάθη ὑπὸ τῶν Ὀρθοδόξων ὁ Παῦλος, ἀλλὰ συγχρόνως οἱ Ἀρειανοὶ ἐχειροτόνησαν τὸν Μακεδόνιον τὸν πνευματομάχον. Ἡ ἐπακολουθήσασα διαμάχη ὑπῆρξε δεινή. Ὁ Κωνστάντιος ἐδίωκε καὶ ἐξώριζε τὸν Παῦλον, οἱ δὲ Ὀρθόδοξοι διὰ Συνόδων ἀποκαθίστων αὐτόν. Τέλος ἐν ἔτει 347 ἀπαγόμενος εἰς ἐξορίαν ἀπεπνίγη καθ’ ὁδὸν ἐντολῇ τοῦ Αὐτοκράτορος. Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τῇ ϛʹ (6ῃ) Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ).

[6] Ἡ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου πατριαρχεία ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὑπῆρξεν ἔτι πλέον δυσχερεστέρα ἐκταθεῖσα εἰς μῆκος χρόνων ὁλοκλήρων τεσσαράκοντα πέντε (328-373). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τὴν ιηʹ (18ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ).

[7] Περί τοῦ Ἁγίου τούτου Μητροφάνους βλέπε ἐν τῇ ἡμερομηνίᾳ ταύτῃ ἐν τόμῳ Ϛʹ.