Λόγος εἰς τὴν ΚΥΡΙΑΚΗΝ τῶν Ἁγίων Τριακοσίων Δέκα Ὀκτὼ Θεοφόρων ΠΑΤΕΡΩΝ τῆς ἐν Νικαία Α’ Οικουμενικῆς Συνόδου, διεσκευασμένος ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ» Δαμασκηνοῦ τοῦ Ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου.

Ταῦτα ὡς ἤκουσεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, ἔχων τὴν παραγγελίαν τοῦ πατρός του νὰ προστατεύῃ τοὺς πτωχοὺς καὶ τοὺς δυναστευομένους, ἐξ ἄλλου δέ, διότι τὸν ἐζήτουν καὶ οἱ Ρωμαῖοι νὰ τοὺς ἐλευθερώσῃ, συνήθροισε στρατεύματα νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Ρώμην διὰ νὰ ἐξοντώσῃ τὸν Μαξέντιον. Ἐπῆγε λοιπὸν καὶ τὴν μὲν πρώτην ἡμέραν κατὰ τὴν ὁποίαν ἔγινεν ὁ πόλεμος ἐνικήθη ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ ὑπεχώρησε. Κατὰ τὴν νύκτα ὅμως ἐκείνην εἶδεν εἰς τὸν οὐρανὸν τὸ σημεῖον τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἐξ ἀστέρων συντεθειμένον, ἐσχηματίζοντο δὲ πέριξ τοῦ Σταυροῦ καὶ γράμματα τὰ ὁποῖα ἔλεγον: «Κωνσταντῖνε, ἐν τούτῳ νίκα». Τότε ἐπίστευσε, πλέον ὁλοψύχως εἰς τὸν ἀληθινὸν Θεόν, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν καὶ προσέταξε νὰ κατασκευάσουν Σταυρὸν ἀργυροῦν καὶ νὰ τὸν θέσουν εἰς κοντάριον, ὥστε τὴν ἑπομένην ἀρχομένου τοῦ πολέμου ὁ Σταυρὸς οὗτος νὰ προπορεύηται τῶν κατὰ τοῦ ἐχθροῦ μαχομένων στρατευμάτων του. Ὁ δὲ βασιλεὺς Μαξέντιος ἐλπίζων ὅτι θέλει νικήσει τὸν Κωνσταντῖνον ὡς καὶ τὴν πρώτην φοράν, κατεσκεύασε γέφυραν ἀδύνατον εἰς τὸν Τίβεριν ποταμὸν τῆς Ρώμης, πλησίον εἰς ἄλλην γέφυραν ὀνομαζομένην Μυλβίαν, ὥστε ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος ἴδῃ ὅτι νικᾶται καὶ θελήσῃ νᾲ φύγῃ ἐκ δευτέρου, νὰ τὸν ἀποκλείσῃ εἰς ἐκείνην τὴν γέφυραν καὶ ὡς κάμῃ νὰ διέλθῃ ἐκεῖθεν μὲ τὸ στράτευμά του νὰ κρημνισθῇ ἡ γέφυρα καὶ νὰ πνιγῇ ἐντὸς τοῦ ποταμοῦ.

Ὁ μεγαλοδύναμος ὅμως Θεός, ὁ ἀποδίδων τὸ κακὸν εἰς ἐκεῖνον ὅστις τὸ πράττει, τί ᾠκονόμησεν; Τὴν δευτέραν φορὰν μεθ’ ἱκανὰς ἡμέρας, ὅτε συνεκρούσθησαν εἰς τὸν πόλεμον, μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἐνικήθη τὸ στράτευμα τοῦ Μαξεντίου. Τόσος δὲ φόβος κατέλαβε τὸν Μαξέντιον, ὥστε ὥρμησε νὰ φύγῃ ἀπὸ τὴν γέφυραν ἐκείνην, τὴν ὁποίαν εἶχε κατασκευάσει ὁ ἴδιος καὶ ὄχι μόνον αὐτὸς ὥρμησε νὰ φύγῃ ἐκεῖθεν, ἀλλὰ καὶ ἀρκετοὶ ἀπὸ τὸ στράτευμα αὐτοῦ. Παρευθὺς ὅμως ἐκρημνίσθη ἡ γέφυρα ἐκείνη καὶ ἐπνίγη ὁ ἀσεβέστατος βασιλεύς. Τὸ θαῦμα τοῦτο ἰδὼν ὁ βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ἐδόξασε τὸν Θεόν. Ἀλλ’ ἵνα μὴ διηγούμενοι τὰ περὶ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου καὶ πολυλογοῦντες ἐξέλθωμεν ἀπὸ τὴν ὑπόθεσιν τῆς ἑορτῆς μας, ἂς συντάμωμεν τὸν λόγον [2]. Τέλος ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἔγινε Χριστιανὸς καὶ ἐβασίλευσεν εἰς τὴν Ρώμην ἀγαπώμενος ὑφ’ ὅλου τοῦ κόσμου, εὐθὺς δὲ διέταξεν ὅλοι οἱ εἰδωλολατρικοὶ ναοὶ νὰ κλείωνται, οἱ δὲ Χριστιανικοὶ νὰ ἀνοίγωνται.


Ὑποσημειώσεις

[1] Τοῦτο συνέβη περί τὸ ἔτος 296. Ὑπῆρξε δὲ ἀρχηγὸς τῆς ἐπαναστάσεως ἐκείνης Ἀχιλλεύς τις, ὅστις καὶ ἀνεκήρυξεν ἑαυτὸν βασιλέα. Ἡ στάσις αὕτη ἐστοίχισε πολὺ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὴν ὁποίαν ὁ Διοκλητιανὸς παρέδωσεν εἰς τὸ πῦρ, τοὺς δὲ κατοίκους αὐτῆς κατέσφαξε. Περὶ τῆς σφαγῆς ταύτης διηγούμενος ὁ Μαλάλας (Ϛʹ αἰὼν) λέγει τὰ ἑξῆς: «Παραλαβὼν δὲ Ἀλεξάνδρειαν (ὁ Διοκλητιανὸς) ἐνέπρησεν αὐτήν· εἰσῆλθε δὲ ἐν αὐτῇ ἔφιππος, τοῦ ἵππου αὐτοῦ περιπατοῦντος ἐπάνω τῶν λειψάνων. Ἦν δὲ κελεύσας τῷ ἐξπεδίτῳ (εἶχε δώσει διαταγὴν εἰς τὸ στράτευμα αὐτοῦ) μὴ φείσασθαι τοῦ φονεύειν, ἕως οὗ ἀνέλθῃ τὰ αἵματα τῶν σφαζομένων ἕως τὸ γόνυ τοῦ ἵππου, οὗ ἐκάθητο» (ἔκδοσις Βόννης, σελ. 309).

[2] Τὰ περί τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου βλέπε ἐκτενέστερον ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίῳ αὐτοῦ, ὡς παραθέτομεν τοῦτον ἱστορικῶς ἐνημερωμένον ἐν τῷ Εʹ τόμῳ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Μαΐου καʹ (21ην).

[3] Περί τῶν ὑπὸ τῆς Ἁγίας Αʹ Οἰκουμενικῆς Συνόδου νομοθετηθέντων περί τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ὡς καὶ περὶ τοῦ πῶς τοῦτο ἑωρτάζετο τὸ πάλαι βλέπε εἰς τὴν σημείωσιν τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα σελ. 65-71 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου.

[4] Ὁ θεῖος Ἀλέξανδρος διαδεχθείς τὸν μακάριον Μητροφάνην, προέστη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν) ἔτη 13 (330-343). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται κατὰ τὴν λʹ (30ὴν) Αὐγούστου (βλέπε ἐν τόμῳ Ηʹ).

[5] Παῦλος ὁ ἁγιώτατος Πατριάρχης διεδέχθη τὸν ἀοίδιμον Ἀλέξανδρον (κατὰ Ζ. Ν. Μαθᾶν), ἐν ἔτει 343, ἡ πατριαρχεία ὅμως αὐτοῦ ὑπῆρξε πλήρης δραματικῶν ἐπεισοδίων. Καὶ ἐν πρώτοις ἐξωσθείς μετά τινας μῆνας ὑπὸ τοῦ Κωνσταντίου ἀντικατεστάθη ὑπὸ τοῦ ἀρειανόφρονος Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδείας. Τούτου δὲ ἀποθανόντος ἐν ἔτει 345 ἀποκατεστάθη ὑπὸ τῶν Ὀρθοδόξων ὁ Παῦλος, ἀλλὰ συγχρόνως οἱ Ἀρειανοὶ ἐχειροτόνησαν τὸν Μακεδόνιον τὸν πνευματομάχον. Ἡ ἐπακολουθήσασα διαμάχη ὑπῆρξε δεινή. Ὁ Κωνστάντιος ἐδίωκε καὶ ἐξώριζε τὸν Παῦλον, οἱ δὲ Ὀρθόδοξοι διὰ Συνόδων ἀποκαθίστων αὐτόν. Τέλος ἐν ἔτει 347 ἀπαγόμενος εἰς ἐξορίαν ἀπεπνίγη καθ’ ὁδὸν ἐντολῇ τοῦ Αὐτοκράτορος. Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τῇ ϛʹ (6ῃ) Νοεμβρίου (βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ).

[6] Ἡ τοῦ μεγάλου Ἀθανασίου πατριαρχεία ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὑπῆρξεν ἔτι πλέον δυσχερεστέρα ἐκταθεῖσα εἰς μῆκος χρόνων ὁλοκλήρων τεσσαράκοντα πέντε (328-373). Ἡ μνήμη αὐτοῦ τελεῖται τὴν ιηʹ (18ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ).

[7] Περί τοῦ Ἁγίου τούτου Μητροφάνους βλέπε ἐν τῇ ἡμερομηνίᾳ ταύτῃ ἐν τόμῳ Ϛʹ.