Τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ τὰ λοιπὰ τοῦ Βίου, ὑπὸ Πολυβίου Ἐπισκόπου πόλεως Ρινοκούρων.

Ὅτε δὲ, ἠθέλομεν νὰ ἀναχωρήσωμεν, εἶπεν ὁ βασιλεὺς πρὸς τὸν Ἅγιον· «Ζήτησε, Πάτερ, ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἀναγκαιοῦν εἰς σὲ καὶ θέλω σοῦ τὰ ἀποδώσει μὲ μεγάλην μου εὐχαρίστησιν». Ἀλλ’ ὁ Ἅγιος εἶπε· «Τοῦτο ζητῶ ἀπὸ σέ, τέκνον. Νὰ φυλάττῃς τὰς παραγγελίας, τὰς ὁποίας σοῦ εἶπον καὶ νὰ μὲ ἐνθυμῆσαι πάντοτε». Ἐξελθὼν δὲ ὁ βασιλεὺς ἐκ τοῦ βασιλικοῦ παλατίου, ἵνα συνοδεύσῃ ἡμᾶς, παρεκάλεσε τὸν Ἅγιον νὰ τὸν εὐλογήσῃ. Εὐθὺς τότε ὁ Ἅγιος, προσευχηθείς, ηὐλόγησε τὸν βασιλέα καὶ τὸν ἠσπάσθη. Οὕτως ὁ μὲν βασιλεὺς ἐπέστρεψεν εἰς τὸ παλάτιόν του, ἡμεῖς δέ, ἀνελθόντες ἐπὶ πλοίου τινός, μετέβημεν εἰς τὴν Κύπρον ὅπου μᾶς ἐδέχθησαν ἅπαντες οἱ Χριστιανοὶ μετὰ χαρᾶς μεγάλης. Εὕρομεν δὲ τὴν σύζυγον τοῦ Φαυστινιανοῦ κλαίουσαν διὰ τὸν θάνατον τοῦ συζύγου της, ἐπαρηγόρησε δὲ ταύτην ἱκανῶς ὁ Ἅγιος εἰς τὴν θλῖψίν της. Κατόπιν ἐβάπτισεν αὐτὴν καὶ τὴν ἐχειροτόνησε Διάκονον, ὅλα δὲ τὰ ὑπάρχοντα αὐτῆς καὶ τοῦ Φαυστινιανοῦ διενέμοντο, μὲ τὴν γνώμην τοῦ Ἁγίου, εἰς τοὺς ἔχοντας ἀνάγκην.

Εἰς τὴν ἐπαρχίαν τοῦ Ἁγίου εὑρίσκοντο πλήθη ἀνθρώπων, οἵτινες ἠκολούθουν τὴν αἵρεσιν τῶν Οὐαλεντινιανῶν [2], ἔχοντες καὶ Ἐπίσκοπον, Ἀέτιον καλούμενον. Ἡμέραν δέ τινα συνωμίλει ὁ Ἅγιος μετ’ αὐτοῦ διὰ τὴν αἵρεσίν του, ἐκεῖνος δέ, φιλονεικῶν καὶ φλυαρῶν, εἶπε πολλὰς βλασφημίας διὰ τὸν Ὕψιστον Θεόν. Ὁ δὲ Ἅγιος, ἀκούσας τὰς βλασφημίας, εἶπεν· «Ἀέτιε δυσσεβέστατε, θέσον χαλινὸν εἰς τὸ στόμα σου καὶ μὴ λαλῇς βλασφημίας». Εὐθὺς δὲ μὲ τὸν λόγον τοῦ Ἁγίου ὁ Ἀέτιος ἔμεινεν ἄλαλος καὶ δὲν ἠδυνήθη πλέον νὰ λαλήσῃ οὐδὲ ἕνα λόγον. Τότε οἱ ὀπαδοὶ αὐτοῦ, ἰδόντες, ὅτι ὁ Ἅγιος διὰ μόνου τοῦ λόγου του κατέστησεν ἄλαλον τὸν Ἀέτιον, προσέπεσαν ἅπαντες πρὸ τοῦ Ἁγίου καί, ἀναθεματίσαντες τὴν αἵρεσίν των, ἔγιναν Ὀρθόδοξοι. Ὁ δὲ Ἀέτιος ἔμεινεν ἄλαλος ἐπὶ ἓξ ἡμέρας καὶ τὴν ἑβδόμην ἀπέθανεν.

Ἦσαν δὲ καὶ ἄλλοι πολλοὶ αἱρετικοὶ εἰς τὴν Κύπρον, ἤτοι Σοφισταί, Σαβελλιανοί, Νικολαΐται, Σιμωνιανοί, Βασιλειδιανοί, Καρποκρατιανοὶ [3] καὶ ἄλλοι τινές, περὶ τῶν ὁποίων ἔγραψεν ὁ Ἅγιος εἰς τὸν βασιλέα νὰ τοὺς ἐκδιώξῃ ἀπὸ τὴν Κύπρον. Διότι τινὲς ἐξ αὐτῶν ἦσαν πλούσιοι, οἱ ὁποῖοι ἠγόραζον δημοσίας ἐπιστασίας καὶ ἔβλαπτον πολὺ τοὺς Ὀρθοδόξους. Λαβὼν δὲ ὁ βασιλεὺς τὰ γράμματα τοῦ Ἁγίου, ἀπέστειλεν ἔγγραφον διαταγὴν διὰ τῆς ὁποίας ἐπρόσταζε τὰ ἑξῆς:


Ὑποσημειώσεις

[1] Παράβαλε καὶ Λευιτικὸν ιθʹ 15.

[2] Οἱ Οὐαλεντινιανοὶ ἦσαν αἱρετικοὶ λαβόντες τὸ ὄνομα ἀπὸ τοῦ ἱδρυτοῦ τῆς αἱρέσεως αὐτῶν Οὐαλεντίνου. Ὁ Οὐαλεντῖνος αὐτὸς ἦτο Ἀλεξανδρεύς, δράσας ἐν Ἀλεξανδρείᾳ καὶ ἐν Ρώμῃ καὶ ἀποθανὼν ἐν Κύπρῳ κατὰ τὸ βʹ ἥμισυ τοῦ Βʹ αἰῶνος. Ἡ ὑπ’ αὐτοῦ ἀναπτυχθεῖσα αἱρετικὴ διδασκαλία, παραπλήσιος οὖσα τῆς αἱρέσεως τῶν λεγομένων Γνωστικῶν, ἔσχεν ὀπαδοὺς μέχρι καὶ αὐτῶν ἔτι τῶν ἡμερῶν τοῦ Ἁγίου Ἐπιφανίου, ὅτε διὰ τῆς τούτου καὶ τῆς καθόλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἐπιπόνου διδασκαλίας ἐξησθένησε καὶ τελικῶς παντελῶς ἐξέλιπεν.

[3] Ἅπαντες οἱ αἱρετικοὶ οὗτοι, πλὴν τοῦ Σαβελλίου, ἀπετέλουν διαφόρους ὁμάδας τῶν λεγομένων Γνωστικῶν, οἵτινες καὶ ἄλλους, πλὴν τοῦ ἑνὸς καὶ μόνου, ἀγαθοὺς καὶ κακοὺς Θεοὺς δογματίζοντες, ἔδρασαν κατὰ τοὺς τέσσαρας πρώτους αἰῶνας τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ὁ Σαβέλλιος ὑπῆρξεν ἀντίπαλος τῶν Γνωστικῶν, περιέπεσεν ὅμως εἰς ἀντίθετον αἵρεσιν, ἕνα μὲν Θεὸν δογματίζων, ἀρνούμενος ὅμως τὰ τρία αὐτοῦ πρόσωπα.

[4] Βλέπε περὶ τούτου ἐν τῇ Γʹ Βασιλειῶν, κεφάλαιον κʹ (20όν).

[5] Κατ’ ἄλλους ἀκριβεστέρους ὑπολογισμούς, ὁ Ἅγιος ἀπῆλθε πρὸς Κύριον ἐνενηκοντούτης περίπου.