Λόγος εἰς τὴν ἐξορίαν τοῦ Ἀδάμ, ἐκ τοῦ «Θησαυροῦ» Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου Ὑποδιακόνου, τοῦ μετέπειτα γενομένου Ἐπισκόπου Λιτῆς καὶ Ρενδίνης καὶ εἶτα Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης. Ἐνταῦθα παρατίθεται διεσκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν.

Διότι ὅλα τὰ κτίσματα τοῦ Θεοῦ ἢ νοητὰ ἢ αἰσθητὰ εἶναι, ὁ δὲ ἄνθρωπος εἶναι νοητὸς καὶ αἰσθητός· νοητὸς κατὰ τὴν ψυχήν, καὶ αἰσθητὸς κατὰ τὸ σῶμα. Τρίτον δὲ ὅτι, καθὼς ὁ Θεὸς εἶναι εἷς, καὶ τρία πρόσωπα, οὕτω εἶναι καὶ ὁ ἄνθρωπος· εἷς μὲν εἶναι, πλὴν ἔχει τὸν νοῦν, ὅστις ὁμοιοῖ τὸν Πατέρα· ἔχει καὶ τὸν λόγον, ὅστις ὁμοιοῖ τὸν Υἱόν· ἔχει καὶ τὴν ἀναπνοήν, ἥτις ὁμοιοῖ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα· ἀπ’ αὐτὰ τὰ τρία λέγεται ὁ ἄνθρωπος εἰκὼν καὶ ὁμοίωσις τοῦ Θεοῦ, ὄχι κατὰ τὸ σῶμα, ἢ κατὰ τὸ φαινόμενον, ἀλλὰ κατὰ τὸ νοητόν, δηλονότι τὴν ψυχήν.

Ἀφοῦ λοιπὸν ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, τὸν ᾠνόμασεν Ἀδάμ· ἐπειδὴ τέσσαρα εἶναι τὰ μέρη τῆς γῆς, Ἀνατολή, Δύσις, Ἄρκτος καὶ Μεσημβρία· διὰ τοῦτο τὸν ἐπωνόμασε καὶ μὲ τοιοῦτον ὄνομα. Διότι τὸ ἀρχικὸν Ἄλφα σημαίνει Ἀνατολή· τὸ Δέλτα, Δύσις, τὸ ἄλλο Ἄλφα, Ἄρκτος, τὸ δὲ Μί, Μεσημβρία· ἢ διότι τὸ Ἀδὰμ σημαίνει γῆ, κατὰ τὴν γλῶσσαν τῶν Ἑβραίων. Ἔπειτα ἐφύτευσε· καὶ τὸν Παράδεισον κατὰ ἀνατολὰς εἰς τὸ ὑψηλότερον μέρος τῆς γῆς, καὶ ἐκεῖ ἔβαλεν ὁ Θεὸς τὸν Ἀδὰμ νὰ τὸν δουλεύῃ καὶ νὰ τὸν φυλάττῃ (Γεν. β’ 15). Ὄχι ὅτι εἶχεν ἐκεῖ δικέλλιον καὶ ἀξίνην νὰ σκάπτῃ καὶ νὰ ἐργάζεται, καὶ πρὸς τοῦτο τὸν ἔθεσεν εἰς τὸν Παράδεισον νὰ τὸν δουλεύῃ καὶ νὰ τὸν φυλάττῃ· διότι ποῖος ἦτο ὁ κλέπτης, ὅστις θὰ εἰσήρχετο ἐκεῖ, ἀφοῦ μόνον ὁ Ἀδὰμ ὑπῆρχεν ἐπὶ τῆς γῆς; Ποία δὲ εἶναι ἡ σημασία τῶν λόγων τούτων; Τὸν Παράδεισον ἐκεῖνον ὅπου ἔκαμεν ὁ Θεός, οἱ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ μάλιστα ὁ Θεολόγος Γρηγόριος, αἰσθητὸν καὶ νοητὸν λέγει, ὅπως καὶ τὸν ἄνθρωπον. Αἰσθητὸς μὲν εἶναι ὁ ἄνθρωπος κατὰ τὸ σῶμα, ὡσαύτως καὶ ὁ Παράδεισος αἰσθητὸς εἶναι, ἐπειδὴ εἶχε καὶ ἔχει ξύλα αἰσθητά, καὶ εὑρίσκεται ὅπως εἶναι ἐπὶ τῆς γῆς. Νοητὸς δὲ εἶναι ὁ Παράδεισος κατὰ τὰ νοητὰ ξύλα, ὅπως καὶ ὁ ἄνθρωπος κατὰ τὴν ψυχήν. Ποῖα δὲ εἶναι τὰ νοητὰ ξύλα καὶ ὁ νοητὸς Παράδεισος; Αὐτὸς οὗτος ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ Παράδεισος· ξύλα δὲ εἶναι αἱ ἀρεταί, καὶ τὰ καλὰ ὅπου τοῦ ἐχάρισεν ὁ Θεός. Ἡ γνῶσις, ἡ σοφία, ἡ καλλονή, ἡ πρᾳότης, ἡ ἐγκράτεια, ἡ νηστεία, ἡ παρθενία, ἡ ὁμιλία τοῦ Θεοῦ, καὶ τ’ ἄλλα καλὰ ὅπου τοῦ ἔδωκεν ὁ Θεός, αὐτὰ εἶναι τὰ νοητὰ ξύλα.


Ὑποσημειώσεις

[1] Προφανῶς ὁ συγγραφεὺς ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὸ ρητόν· «Οὐκ ὠφελήσουσι θησαυροὶ ἀνόμους, δικαιοσύνη δὲ ρύσεται ἐκ θανάτου» (Παρ. ιʹ 2), ὡς δικαιοσύνης λαμβανομένης ἐνταῦθα τῆς ἀρετῆς τῆς ἐλεημοσύνης. Οὕτως ἑρμηνεύει τὸ ρητὸν τοῦτο καὶ ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιμανδρίτης Ἰωὴλ Γιαννακόπουλος, ὅστις ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὡς ἑξῆς ἑρμηνεύει τὸ ἐν λόγῳ ρητόν· «Οἱ παράνομοι θησαυροὶ οὐδόλως θὰ ὠφελήσουν τοὺς παρανόμους ἀνθρώπους. Ἡ ἀρετὴ ἐλεημοσύνη θὰ ἀπαλλάξῃ τὸν ἄνθρωπον ἐκ τῆς καταστροφῆς». Ὑποσημειοῖ δὲ ὁ αὐτὸς ἐκεῖσε καὶ τὰ ἑξῆς: «Δικαιοσύνη γενικῶς πᾶσα ἀρετή. Ἐδῶ μᾶλλον ἡ ἐλεημοσύνη» (Ἀρχιμ. Ἰωὴλ Γιαννακοπούλου «Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη», τόμ. 25ος, σελ. 63). Λέγει δὲ καὶ ὁ Προφητάναξ Δαβίδ· «ἐσκόρπισεν, ἔδωκε τοῖς πένησιν, ἡ δικαιοσύνη (ἡ δικαία αὕτη πρᾶξις τῆς ἐλεημοσύνης) αὐτοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, τὸ κέρας αὐτοῦ ὑψωθήσεται ἐν δόξῃ» (Ψαλμ. ριαʹ 9).

[2] Εἶπε δηλαδὴ ὁ Ἄγγελος Ραφαὴλ πρὸς τὸν Τωβίτ· «ἐλεημοσύνη γὰρ ἐκ θανάτου ρύεται, καὶ αὕτη ἀποκαθαριεῖ πᾶσαν ἁμαρτίαν» (Τωβὶτ ιβʹ 9).

[3] Αἰγύπτιοι [ἐξ οὗ καὶ Γύφτοι]· πρόκειται περὶ τῶν Ἀθιγγάνων, οἵτινες ἦσαν πλανόδιοι ὀργανοπαῖκται τοῦ καιροῦ ἐκείνου καὶ περιερχόμενοι τὰς πόλεις καὶ τὰ χωρία καὶ μάλιστα κατὰ τὰς πανηγύρεις, διεσκέδαζον τοὺς ἀνθρώπους διὰ τῶν ὀργάνων των.