Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Ἀπὸ αὐτὴν δὲ τὴν φροντίδα ἐπληροφορήθη ὁ Δομετιανὸς δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ τὸν ἀποτρέψῃ οὔτε φόβος, οὔτε κολακεία, οὔτε φοβερὰ βασανιστήρια, οὔτε ἄλλο ἀπάνθρωπον μέσον, ἀπὸ τὸν ὁποῖον συνήθως κατανικᾶται ὁ ἄνθρωπος. Αὐτὴ ἦτο ἡ φήμη περὶ τοῦ Διονυσίου. Εἰς αὐτὴν θεμελιοῦται καὶ ἡ συμφορὰ τοῦ Δομετιανοῦ, ἡ ἔντασις τοῦ θυμοῦ, αἱ συνεχεῖς κραυγαί, ὁ πολὺς θόρυβος, διὰ τοῦ ὁποίου ἐγέμιζε τὰ ἀνάκτορα, οἱ νευρικοὶ καὶ ἄσκοποι βηματισμοὶ τοῦ παρανομωτάτου ἄρχοντος· ὅλαι αἱ ἐκδηλώσεις του καὶ αἱ ἐνέργειαί του ἦσαν μεσταὶ ταραχῆς. Αὐτὴν τὴν φήμην, διὰ τὴν δρᾶσιν τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, τὴν ἐθεώρει ὁ Δομετιανὸς κατάστασιν ὀδυνηροτέραν καὶ ἀπὸ αὐτὸν τὸν θάνατον τῶν τέκνων του, σκληροτέραν ἀπὸ τὴν ἀφαίρεσιν τῆς βασιλείας, φρικτοτέραν καὶ ἀπὸ αὐτὴν τὴν στέρησιν τῆς ζωῆς.

Ἀλλ’ ἐνῷ εὑρίσκετο ὑπὸ τὸ κράτος τῶν συναισθημάτων αὐτῶν, τοῦ ἦλθε μιὰ σκέψις, τελείως ξένη πρὸς τὰ προηγούμενα· ἐσκέφθη, δηλαδή, ἐδῶ νὰ χρησιμοποιήσῃ ἄλλην μέθοδον καὶ νὰ ἀλλάξῃ τρόπον ἐνεργείας· ἦτο συνηθισμένος νὰ μὴ χρησιμοποιῇ οὔτε τὴν κολακείαν, οὔτε τὴν πειθὼ διὰ τὴν προσπάθειαν μεταπείσεως τῶν Χριστιανῶν εἰς τὴν εἰδωλολατρίαν, διότι ἐθεώρει ὡς ἀρκετὰ τὰ ὃπλα καὶ τοὺς φόνους μὲ τὰ ὁποῖα ἦτο γεμάτη ἡ δεξιά του. Τότε ὅμως σκέπτεται, ἐὰν δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν ὅτι ἐσκέφθη, νὰ μὴ ἀποφασίσῃ ἀμέσως τὴν θανάτωσιν τοῦ Ἁγίου, διότι οὕτω ἤθελε ζημιώσει καὶ τὸν ἑαυτόν του ἀρκετά, ἐπειδὴ πολλοὶ ἐξ ἐκείνων, οἵτινες ἐπίστευσαν εἰς τὸν Χριστὸν διὰ μέσου τοῦ Διονυσίου, ἐκ ζήλου θὰ ἀπεφάσιζαν νὰ συναποθάνουν μετὰ τοῦ διδασκάλου των. Πρὸς ὀλίγον λοιπὸν συγκρατεῖ τὸ ἀπότομον μὲ τὴν ἐλπίδα τῆς μεταβολῆς τῶν Χριστιανῶν. Διότι, ἔλεγεν ὁ Δομετιανός, ὁ καθένας ἔχει τὴν γνώμην, ὅτι ἀφ’ ἑαυτοῦ εἶναι γενναῖος, διὰ νὰ ἀντισταθῇ ἐφ’ ὅσον εὑρίσκεται μακρὰν τῶν φοβερῶν βασανιστηρίων. Ὅταν ὅμως ἰδῇ μὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς του τὰ βασανιστήρια, τότε χαλαρώνεται ὁ προηγούμενος τόνος τῆς αὐτοπεποιθήσεως, καὶ ἐκεῖνος, ποὺ ἐδημιούργει τὴν ἐντύπωσιν τοῦ ἀνδρείου, ἀπὸ τὴν θέαν τῶν φοβερῶν μαλακώνει καὶ ὑποχωρεῖ.

Ἐξ αἰτίας λοιπὸν αὐτῶν τῶν φοβερῶν εἶναι φυσικὸν νὰ ὑπαναχωρήσῃ καὶ ὁ Διονύσιος—ἐφλυάρει εἰς την σκέψιν του ὁ Δομετιανὸς—καὶ ἀφοῦ τραγουδήσῃ τὸ ἀντίθετον τραγούδι τῆς ἀρνήσεως, νὰ πείσῃ καὶ πάλιν μὲ τὸν τρόπον του νὰ ἐπανέλθουν εἰς τὴν λατρείαν τῶν εἰδώλων αὐτοί, ποὺ μὲ τὴν διδασκαλίαν του ἀπεσκίρτησαν ἀπ’ αὐτῶν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).