Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Δύνασαι δὲ νὰ εἴπῃς τὸν ἴδιον, ἐκλέγων τὰς ὀνομασίας ἐξ αὐτῆς ταύτης τῆς πραγματικότητος, καὶ κανόνα ἀρετῆς, καὶ ἱκανὸν γυμναστὴν εἰς εὐσέβειαν, καὶ ζηλωτὴν ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας καὶ ἀληθείας, καὶ ἐξολοθρευτὴν τῆς πλάνης, καὶ ὄργανον τοῦ πνεύματος, καὶ Ναὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ χεῖρα, ἡ ὁποία συντρίβει τοὺς ἐχθροὺς καὶ ἀντιθέτους. Ἐγὼ ὅμως θὰ ἀφήσω τώρα ὅσα λέγονται περὶ ἐκείνου, εὑρισκόμενος εἰς ἀπορίαν τί νὰ προτοειπῶ καὶ πρωτοεξάρω, ἐπειδὴ ἔχει συγχρόνως προκαταλάβει τὰς διανοίας ὅλων, καὶ δύναται ὁ καθεὶς ἐκ τῶν ἀκροατῶν νὰ λέγῃ, περὶ τοῦ Διονυσίου, περισσότερα ἀπὸ ὅσα ἀκούει ἢ διδάσκεται ἀπὸ τὴν ὁμιλίαν, διὰ νὰ βαδίσω πλέον εἰς τὸ ἱερὸν ἐκείνου τέλος, μὲ τὴν κορωνίδα δὲ αὐτὴν τῶν πράξεών του, ὡς τὸ τέρμα τοῦ δρόμου, ποὺ ἐβάδισε, θὰ κατακλείσω καὶ τὴν ὁμιλίαν.

Τελειώνει ἡ ζωὴ τοῦ Τίτου [16]. Ὁ δὲ Δομετιανός [17], ἄνθρωπος ποὺ ἔσταζαν αἱ χεῖρες του αἷμα καὶ ἡ καρδία του ἦτο γεμάτη ἀπὸ δολιότητα, ἀδελφὸς τοῦ Τίτου, ἀναλαμβάνει κακὸς κακοῦ τὴν διοίκησιν τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους. Τούτου τὰ γνωρίσματα τῆς παραφροσύνης ὑπῆρξαν πολλὰ καὶ ἄλλα, ἰδίως δὲ ἡ παρανομία, ἡ ὠμότης, ἡ ἀκολασία, ὁ θυμός, ποὺ τὸν ἔκανε ὅμοιον μὲ τὸν ὄφιν, πλεονεξίαι, κλοπαί, δολοφονίαι, καὶ πλῆθος ἄλλων συμφορῶν, τὰς ὁποίας ἐχρησιμοποίησε κατὰ τῶν ὑπηκόων του· ἐπάνω ὃμως εἰς ὅλα αὐτὰ καὶ ὑπεράνω αὐτῶν τοποθετεῖται ἡ κατὰ τῶν Χριστιανῶν μανία του, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐνόσησε περισσότερον ἀπὸ κάθε ἄλλον διώκτην. Ὑπὸ τὸ κράτος τῆς μανίας αὐτῆς ἐθεώρει ὡς μικρὸν κατόρθωμα καὶ εὐτελῆ φιλοδοξίαν, ἐὰν κατώρθωνε νὰ κυριεύσῃ ὃλας τὰς πόλεις, νὰ βασιλεύσῃ ὅλων τῶν ἐθνῶν· ἀκόμη ἔφθανε νὰ θεωρῇ ὡς μικρὰν συμφοράν, ἐὰν ἕνα ἄλλο βαρβαρικὸν ἔθνος ὑπέτασσε καὶ ἐκυρίευε τὴν Ρωμαϊκὴν αὐτοκρατορίαν. Ἕνα δὲ μόνον ἀγώνισμα, ἀντὶ ὅλων αὐτῶν, ἐθεώρει σπουδαῖον καὶ περισπούδαστον, τὸ νὰ ὀνομάζεται καὶ νὰ εἶναι διώκτης τῶν Χριστιανῶν· νίκην δὲ πάσης ἄλλης μεγαλυτέραν, τὸ νὰ ἐπιβληθῇ κατὰ τῆς εὐσεβείας, ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἧτταν ἐπαίσχυντον ἐθεώρει, πράγματι, τὸ νὰ μὴ νικήσῃ, κατὰ τὸν πόλεμον αὐτόν, τοὺς Χριστιανούς.

Αὐτὸς λοιπὸν ὁ φοβερὸς διώκτης λυσσῶν δεινῶς καὶ φερόμενος ἐναντίον τῶν Χριστιανῶν, ἐπληροφορήθη τὴν φήμην τοῦ Διονυσίου ὅτι δηλαδὴ εἶναι ἀνὴρ σπουδαῖος εἰς τὸν λόγον καὶ πολὺς εἰς τὴν σύνεσιν, καὶ πρὸ παντὸς ἐξακουστὸς διὰ τὰ θαύματά του καὶ ὅτι φροντίζει διὰ δύο πράγματα: πῶς νὰ καταστρέψῃ τὴν πατρικὴν πλάνην τῶν Ρωμαίων καὶ τῶν Ἑλλήνων, καὶ πῶς νὰ ἐνισχύσῃ καὶ νὰ αὐξήσῃ τὴν εὐσέβειαν τῶν Χριστιανῶν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).