Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Αὐτὰ ὅμως τοῦ ἐφαίνοντο ἀδύνατα καὶ ὡς σκέψεις ἀκόμη, ἀλλὰ καὶ τελείως παράλογα πρὸς τὸν σκοπόν, ποὺ ἐπεδίωκε· δι’ αὐτὸ ἀνακατεύει τὸ δόρυ μὲ τὸ κηρύκειον [18] καὶ στέλλει τὰ ἴδια πρόσωπα καὶ διὰ νὰ πείσουν πρὸς ἀποστασίαν τους Χριστιανούς, ἀλλὰ καὶ διὰ νὰ ἀποκτείνουν αὐτούς, ἐφ’ ὅσον ἐπιμείνουν· διὰ νὰ πείσουν μέν, ἐὰν ἦτο δυνατόν, ἐκεῖνον νὰ ἐνδώσῃ διὰ τῆς πειθοῦς, διὰ νὰ φονεύσουν δέ, ἐὰν δὲν μεταστραφοῦν οἱ Χριστιανοὶ πειθόμενοι.

Αὐτὰ ἐγένοντο καὶ παρευρέθησαν οἱ ὑπηρέται, κατὰ τὴν διαταγήν, πλησίον τοῦ Διονυσίου καὶ ἤρχισαν αἱ διάφοροι καὶ πολλαὶ προτάσεις τῶν διωκτῶν πρὸς ἐκεῖνον, αἱ διάφοροι προσβολαί. Οἱ διῶκται εἰρωνεύοντο, ἐκολάκευον, ὕβριζον καὶ πάλιν ἠπείλουν· ἐν συνεχείᾳ ἐχρησιμοποίουν ἄμετρον, ταπεινὴν κολακείαν, ἀνάμεικτον μὲ λαμπρὰς ὑποσχέσεις καὶ ἀνέμενον, συσκευάζοντες ποικιλοτρόπως ἐκ τῶν ἀντιθέτων τὴν πεῖραν, διὰ νὰ καταλήξουν μὲ ἕνα, ἐκ τῶν δύο, τρόπον εἰς τὸ ἐπιδιωκόμενον ἀποτέλεσμα· ἢ νὰ φοβηθῇ τὰς ἀπειλὰς ἢ νὰ αἰχμαλωτισθῇ ἀπὸ τὰς ὑποσχέσεις καὶ νὰ ἀρνηθῇ οὕτω τὸν Χριστόν. Πραγματικῶς μάταιαι αἱ σκέψεις των, ἀλλὰ καὶ οἱ ἴδιοι καταγέλαστοι διὰ τὴν ἐπιπολαιότητά των, καὶ περισσότερον ἀπὸ αὐτοὺς μάταιος καὶ καταγέλαστος ἐκεῖνος, ποὺ εἰσηγήθη τὰ μέτρα αὐτὰ καὶ διέταξε ταῦτα.

Διότι πῶς ἦτο δυνατὸν νὰ καυχηθοῦν οἱ τόσον μικροὶ αὐτοί, κατὰ τοῦ Διονυσίου, ὅστις ὑπῆρξε τόσον μέγας κατὰ τὴν ἀρετήν; Πῶς ἦτο δυνατὸν νὰ παρασύρουν μὲ καλοπιάσματα, ἢ ἀπειλάς, ὡς νὰ ἦτο δοῦλος τῆς ἡδονῆς, τὸν μέγαν ἀγωνιστὴν τῆς ἀληθείας; Ἦτο εὐκολώτερον πρᾶγμα νὰ κυριευθῇ μὲ ἀνθρωπίνους χεῖρας ὁ οὐρανός, παρὰ νὰ καταβληθῇ ἀπὸ ἀνθρώπινον πρόσταγμα αὐτός, ὁ Μέγας Διονύσιος! Ὡς τόσον οἱ διῶκται αὐτὰ ἐσκέπτοντο, καὶ αὐτὰ προσέφερον εἰς αὐτόν. Ἐκεῖνος δέ, ὁ Ἅγιος Διονύσιος, καταφρονοῦσε τὰς ἀπειλάς, ἐμυκτήριζε τὰς κολακείας, περιεγέλα τὰς ὑποσχέσεις. Τὸ ἐπαπειλούμενον πῦρ, καὶ τὸ ξίφος, καὶ τὸ πλῆθος τῶν βασανιστηρίων ὀργάνων ἴσως φοβίζουν καὶ καταπλήσσουν μόνον τοὺς ἀγενεστέρους, διὰ τοὺς ὁποίους μαζὶ μὲ τὴν πρόσκαιρον ζωὴν χάνεται καὶ κάθε ἐλπίς τρομάζουν αὐτούς, ποὺ πολιτεύονται κατὰ σάρκα καὶ ὁδηγοῦνται ἀπὸ τὰς ἡδονάς.

Ὁ Ἅγιος Διονύσιος, ὅμως ἐθεώρει τὴν ἐξορίαν διὰ τὸν Χριστὸν ὡς ἀξιόλογον γύμνασιν, τὴν πεῖναν ὡς ἐκλεκτὴν τροφήν, τὰ βασανιστήρια ἐπιθυμητὰ καὶ τὸν θάνατον γλυκύτερον ἀπ’ ὅλα τ’ ἄλλα, ἐφ᾽ ὅσον ἀποστέλλει σύντομα τὸν ἄνθρωπον πρὸς τὸν καλὸν Δεσπότην, πρὸς τὸν ὁποῖον ἀπὸ μακροῦ χρόνου ἐβιάζετο νὰ μεταβῇ.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).