Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Αὐτὴ ἡ ἐναρμόνισις καὶ σύγκρασις ἑτερογενῶν στοιχείων εἰς μίαν συμφωνίαν εἶναι ἔργον τῆς φύσεως, μᾶλλον δὲ τοῦ Θεοῦ, ὅστις συνέστησεν ὅλον τὸν αἰσθητὸν κόσμον ἐξ ἀντιθέτων στοιχείων καὶ δι’ αὐτῶν συγκρατεῖ αὐτόν, πρὸς ἐπιτυχίαν τοῦ τελικοῦ σκοποῦ. Εἰς αὐτὸ δὲ καὶ αὐτὸς ἐκαινοτόμησε καὶ ἀναμίξας τὴν τέχνην τοῦ λόγου μὲ τὴν ἀλήθειαν τῶν Χριστιανικῶν δογμάτων, κατέστησε τὸ ὄνομά του εἰς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους περίδοξον καὶ σπουδαῖον.

Ὁ Διονύσιος ἐφύλαξεν ὡς μυστικὸν εἰς τὴν σκέψιν του ὅ,τι σεμνὸν εἶχον νὰ ἐπιδείξουν, εἰς τὴν φιλοσοφίαν των, οἱ ἔξω τοῦ Χριστιανισμοῦ φιλόσοφοι, ὅσοι ἔζησαν πρὸ αὐτοῦ· εἰς τοὺς μεταγενεστέρους του πάλιν ἐγένετο διδάσκαλος καὶ ζῶσα μαρτυρία. Μεταξὺ ἄλλων θαυμαστῶν του, ὁ πλέον ἐνθουσιώδης ἀνεδείχθη ὁ Πρόκλος ὁ Λύκιος [15] ἀνὴρ σπουδαῖος μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων διὰ τὸ ὄνομά του ὡς φιλοσόφου. Αὐτὸς λοιπὸν ὁ Πρόκλος παρέλαβεν ἀρκετὰ ἀπὸ τὰ μεγάλα ἔργα τοῦ Διονυσίου, καὶ χωρὶς νὰ προσθέσῃ ἢ νὰ ἀφαιρέσῃ ἢ νὰ μεταποιήσῃ τίποτε ἀπὸ τὰ ὀνόματα καὶ τὰς ἐννοίας, τὰ συμπαρέθεσεν αὐτούσια εἰς τὰ ἰδικά του ἔργα. Τοῦτο δὲ ὑπῆρξεν ἀξιόλογον ἔργον προνοίας, ἐπειδὴ ἐπρόκειτο νὰ λησμονηθῇ τελείως, ἐφ’ ὅσον οἱ ἰδικοί μας ἔχουν συνηθίσει νὰ μὴ προσέχουν καθόλου εἰς τὰ ἔργα τῶν ἡμετέρων Πατέρων, ἢ διότι φοβοῦνται τοὺς ἐλέγχους τῆς ἀσεβείας, ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἶναι γεμᾶτα τὰ ἔργα τῆς γραμματολογίας μας, ἢ διότι ἀσχολοῦνται, καθ᾽ ὅλην τὴν ζωήν των, περὶ τὰ μάταια, χωρὶς νὰ θέλουν νὰ προσέξουν εἰς τοὺς λόγους τῶν Χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι διὰ τίποτε ἄλλο δὲν φροντίζουν παρὰ νὰ μᾶς προτρέπουν εἰς τὴν ἀρετὴν καὶ τὴν εὐσέβειαν. Καὶ τώρα ὁ Πρόκλος θαυμάζεται καὶ διὰ τὰ ἄλλα του προσόντα, ἀλλὰ καὶ διότι ἐχρησιμοποίησε τὸν Διονύσιον εἰς τὰ συγγράμματά του, διότι δὲν εἶναι ἐξ ἄλλης αἰτίας τόσον σεμνὸν τὸ ὄνομα τοῦ ἐν λόγῳ φιλοσόφου, ὅσον ἐκ τῆς κοινωνίας πρὸς τὸ ὄνομα τοῦ Διονυσίου.

Εἰς τοὺς Χριστιανοὺς τὸ ὄνομα τοῦ Διονυσίου εἶναι ὄρος Θεολογίας, καὶ κλῖμαξ, ποὺ φέρει πρὸς τὸν Θεόν αἱ δὲ φωναί του, ἡ διδασκαλία του, εἶναι σημαντικαί, διότι καθαίρουν τὴν διάνοιαν καὶ ἀναβιβάζουν τὸν νοῦν ἀπὸ τὴν κατ’ αἴσθησιν πραγματικότητα εἰς τὰ ὑψηλά. Ἐὰν δὲ κανεὶς ἤθελεν ἀναζητήσει ἀκρίβειαν δογμάτων καὶ τῆς ὀρθῆς πίστεως σύντομον καὶ πληρεστάτην παράδοσιν, ὅπως ἐπίσης καὶ λύσεις ἀποριῶν καὶ ἑρμηνείας ἱερῶν συμβόλων, δὲν δύναται ἀπ’ οὐδενὸς ἄλλου νὰ τὰ λάβῃ, παρὰ ἐκ τοῦ Διονυσίου.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).