Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Ἀπὸ ὅλα πλέον ὠφέλιμον διὰ νὰ πείθῃς ἄνθρωπον νὰ μένῃ σταθερὸς καὶ νὰ σωφρονῇ, εἶναι νὰ λάβῃ ὁ τοιοῦτος ἄνθρωπος πεῖραν τῶν συμφορῶν· ὅπως ἀκριβῶς, ἀντιθέτως, μεγάλη ἀφορμὴ πρὸς ὑπερήφανον ἀναίδειαν εἶναι τὸ νὰ μὴ δοκιμάσῃ ποτὲ ὁ ἄνθρωπος τοιαύτας θλίψεις. Τὴν ἀλήθειαν αὐτὴν δύναται κανεὶς νὰ τὴν μάθῃ καλῶς καὶ ἐκ τῆς ἀρχαίας τραγῳδίας, τῆς ὁποίας δίδαγμα ἦτο «σκληρόκαρδος λαὸς ὁ μὴ δοκιμάσας τὰ κακά» [12]. Αὐτὸ τὸ πρᾶγμα συνέβαινε καὶ εἰς τὸν Ἰσραήλ, ὅταν ἔδρα ἢ μᾶλλον ὅταν ἔπασχεν· ὅταν δηλαδὴ ἐλύγιζεν ἀπὸ τὰς συμφοράς, τότε ἀναζητοῦσε τὸν Θεόν, ὅπως μᾶς ὑπενθυμίζουν καὶ αἱ σχετικαὶ φράσεις τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπως παραδείγματος χάριν «ὅταν ἀπέκτεινεν αὐτούς, ἐξεζήτουν Αὐτόν» (Ψαλμ. οζ’ 34), καὶ «ὁ λαὸς οὐκ ἀπεστράφη, ἕως ἐπλήγη» (Ἠσ. θ’ 13). Ὁσάκις δὲ ἐπετύγχανε ποιάν τινα εὐτυχίαν, διερρήγνυε τὴν κοιλίαν του ἀπὸ τὴν μέθην, καὶ παρέπαιε καὶ ἐσηκώνετο διὰ νὰ παίζῃ, καί, ἐν γένει, προέβαινεν εἰς ὅλας τὰς ἐκδηλώσεις καὶ ἐνεργείας, αἱ ὁποῖαι εἶναι γεννήματα καὶ ἀποτελέσματα τῆς μέθης. Καὶ διὰ νὰ τελειώνω· ἐκεῖνο ποὺ ξεπερνᾷ κάθε παραφροσύνην ἦτο, ὅτι ὁσάκις εὐημέρουν, ἀπένεμον τὴν προσκύνησίν των εἰς κάποιον κωφὸν καὶ ἀναίσθητυν Βεελφεγὼρ καὶ εἰς ἄλλα δαιμόνια, ἀντὶ νὰ λατρεύουν τὸν ἀληθινὸν Θεόν. Ὥστε λοιπὸν τὸ νὰ ἀπολαμβάνῃ κανεὶς μιᾶς ὑλικῆς εὐτυχίας εἶναι ἡ ἐχθρικωτέρα προϋπόθεσις διὰ τὴν εὐσέβειαν.

Δι’ αὐτὸ λοιπὸν καὶ εἰς τὴν πόλιν Παρισίας [13] ὑπῆρχον πολλὰ ἐμπόδια διὰ τὸ κήρυγμα. Ἐξ αἰτίας αὐτῶν τῶν ἐμποδίων καὶ ὁ κόπος τοῦ διδασκάλου διὰ τὸ κήρυγμα ὑπῆρξε μέγας, διότι ἐτέλει εἰς διαρκῆ κατάστασιν πολέμου ἐναντίον τῆς ἀπιστίας τῶν ἀνθρώπων, ἐναντίον τῆς ἐμφύτου εἰς τοὺς κατοίκους ἐκείνους κακίας, ἐναντίον τῶν ἐκ δαιμόνων ἐπιβουλῶν, ἐναντίον τῶν ἀφανῶν συμμάχων τῆς ἀσεβείας, ἐναντίον τῶν ἀγρύπνων στρατηγῶν, καί, ἐν γένει, ἐναντίον πάσης τυραννικῆς δυνάμεως τοῦ ἐχθροῦ, τοῦ διαβόλου. Ὁ ἐχθρός, ὅπως ἀνέφερα καὶ ἀνωτέρω, ἀντηγωνίζετο σθεναρῶς κατὰ τοῦ Διονυσίου, διὰ νὰ ἐνισχύσῃ τὰ ὀχυρά του, καὶ διεκδικοῦσε, μετὰ πολλοῦ ενδιαφέροντος, τὴν ἐξουσίαν τῆς πόλεως, πολεμῶν ποικιλοτρόπως καὶ ἀπὸ παντοῦ τὸν Ἅγιον, τοσοῦτον μᾶλλον καθ’ ὅσον εἶναι ἀρκετὰ ἐπινοητικὸς διὰ νὰ ἐξευρίσκῃ μεθόδους κατὰ τῆς ἀληθείας. Οὗτος δέ, ὁ Ἅγιος Διονύσιος, ἀνθίστατο μετὰ λαμπρᾶς γενναιότητος ὑπομένων καρτερικῶς ὅλας τὰς ἐπιθέσεις. Τοῦτο δὲ τὸ ἔκαμεν ἐπ’ ἀρκετὸν χρόνον.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).