Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Δι’ αὐτὰ λοιπὸν τὰ δύο, διὰ τὴν κάθαρσιν καὶ τὴν ἀπόλαυσιν μεγαλυτέρων στεφάνων, ἀνεκήρυττεν ἐκεῖνος ὁ Μέγας Διονύσιος τὴν ὑπομονὴν ὡς τὴν μεγαλυτέραν μεταξὺ τῶν ἀρετῶν· ἔλεγε δέ, ὅτι χωρὶς τὴν ἀρετὴν τίποτε δὲν εἶναι μέγα καὶ ἀξιόλογον διὰ τὸν Χριστόν, ὅστις ἐπέδειξεν εἰς ἡμᾶς τοιαύτην συγκατάβασιν, ὥστε κατεδέχθη νὰ λάβῃ δούλου μορφήν, καὶ νὰ ὑπομείνῃ θάνατον· χωρὶς λοιπὸν τὴν θεμελιώδη αὐτὴν ἀρετὴν ὁ ἄνθρωπος λησμονεῖ τὴν πνευματικήν του φύσιν καὶ ἀναισθητεῖ πρὸς ἅπαντα τὰ ἐπερχόμενα. Ἂν καὶ τοιουτοτρόπως μετ’ ἀνδρείας καὶ γενναιότητος ἀνθίστατο ὁ μακάριος Διονύσιος πρὸς πᾶσαν ἐπερχομένην δυσκολίαν, ἐν τούτοις ὅμως διεκρίνετο διὰ τὴν μεγάλην του καλωσύνην, τὴν ὁποίαν ἔδειχνε, ὄχι μόνον ἀπέναντι τῶν ἀπὸ μακροῦ Χριστιανῶν, ἀλλὰ καὶ ἀπέναντι τῶν ἀσεβῶν, κατορθώνων νὰ ἐξορίζῃ τελείως ἀπὸ τὴν συμπεριφοράν του κάθε αὐστηρότητα καὶ νὰ χρησιμοποιῇ μίαν γλυκύτητα καὶ ἁπλότητα τρόπων· ἡ δὲ τοιαύτη καλοκάγαθος συμπεριφορὰ τοῦ Διονυσίου πρὸς τοὺς ἀντιθέτους τοὺς εἰδωλολάτρας, ἂς μὴ εἴπῃ κανείς, ὅτι ὠφείλετο εἰς τὸν φόβον τῶν καιρῶν, ἐπειδὴ βεβαίως τότε οἱ εἰδωλολάτραι εὑρίσκοντο εἰς ὑπεροχήν, καὶ ἠδύναντο νὰ πραγματοποιήσουν μεγάλα πράγματα, ἐπιδιώκων ὑπὸ τὸ πρόσχημα τῆς καλωσύνης νὰ πολιτεύεται κατὰ τὰς περιστάσεις. Ὄχι· ἡ τοιαύτη καλοκάγαθος συμπεριφορὰ καὶ καλωσύνη ἦσαν κατ’ ἀρχὴν δῶρα τῆς φύσεως, ὅπως βλέπομεν εἰς ἄλλους ἄλλα πλεονεκτήματα, μὲ τὰ ὁποῖα γεννῶνται· εἰς ἄλλους π.χ. ὑπάρχουν ὡς ἔμφυτα προσόντα ἡ εὐφυΐα πρὸς ἐκμάθησιν ἐπιστημῶν, εἰς ἄλλους ἡ δύναμις καὶ τὸ κάλλος τοῦ σώματος, εἰς ἄλλους διαθέσεις πρὸς ὑποστήριξιν συγγενῶν καὶ εἰς ἄλλους, τέλος, ἄλλα προσόντα.

Ἐκτὸς ὅμως τούτου ἡ καλοκάγαθος συμπεριφορά, τὴν ὁποίαν ἐπεδείκνυεν ὁ Ἅγιος Διονύσιος, ὠφείλετο εἰς τὴν πρόθεσίν του νὰ πειθαρχήσῃ εἰς τὴν ἐντολήν· ἔπρεπεν ἄλλωστε τὴν ἐπιείκειαν, μὲ τὴν ὁποίαν ἐστολίζετο, νὰ τὴν γνωρίσουν καὶ ἄλλοι, ὥστε νὰ δυνηθῇ νὰ ἑλκύσῃ κοντά του τοὺς πολλούς, νικημένους ἀπὸ τὸ ἦθος του αὐτὸ καὶ ἀποβλέποντας εἰς τὴν καλωσύνην του· διότι ἡ βιαιότης τοῦ χαρακτῆρος καὶ τὸ νὰ ἐνεργῇ κανεὶς ἐξουσιαστικά, πλησιάζει τὴν τυραννίαν καὶ γεννᾷ ἔχθραν, ἀντὶ νὰ ἑλκύσῃ τὸν ἄλλον νὰ πειθαρχήσῃ μὲ τὴν θέλησίν του. Εἰς τοὺς Χριστιανοὺς δέ, καὶ τοὺς μαθητὰς τοῦ Χριστοῦ, καὶ τοὺς διδασκάλους τῶν Χριστιανῶν, δὲν ἁρμόζει τίποτε τόσον πολύ, ὅσον ἡ πρὸς πάντας ἐπιεικὴς ἐκδήλωσις, ἡ ἀπηλλαγμένη πάσης βιαιότητος.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).