Λόγος εἰς τὸν Μέγαν Ἱεράρχην ΔΙΟΝΥΣΙΟΝ τὸν Ἀρεοπαγίτην, τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Β’ τοῦ Κυπρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως.

Φέρε τώρα εἰς τὸν νοῦν σου καὶ τὸ λαμπρὸν ἐκεῖνο ἀπαύγασμα τῆς θεοειδοῦς διανοίας του (ἐκφαντορίαν) «Περὶ τῶν Θείων Ὀνομάτων»· ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἔργον θὰ διδαχθῇς ποῖα λέγονται ὡς προσδιοριστικὰ τοῦ Θεοῦ καὶ ποία ἡ δύναμις ἐκείνων τῶν ὀνομάτων. Πῶς δὲ πρέπει νὰ ἐννοῶμεν αὐτὰ καὶ πῶς νὰ τὰ λέγωμεν. Καὶ ὅτι τὰ νοήματα αὐτὰ ἢ αἱ λέξεις δὲν εἶναι ὁ Θεός, ἀλλὰ τὰ ἐκφραστικὰ μέσα, διὰ τῶν ὁποίων φανερώνεται εἰς ἡμᾶς τὸ ὑπεράνω πάσης ὀνοματιστικῆς καὶ νοητικῆς δυνατότητος μυστήριον τῆς Ὑπερουσίου Τριάδος.

Μελέτησε καὶ τὸ περὶ τῆς «Οὐρανίου Ἱεραρχίας» σύνταγμα, ὅπου θὰ ἰδῇς νὰ γίνεται πολὺς λόγος περὶ τῆς θείας ἐλλάμψεως. Ἐκεῖ θὰ διαπιστώσῃς πῶς αὕτη μὲν κατὰ τὴν οὐσίαν εἶναι ἁπλῆ, ἀλλὰ καὶ πῶς ποικιλοτρόπως κατέρχεται εἰς τὰ προνοούμενα, χωρὶς ἡ ἁπλότης νὰ καταστρέφεται καὶ νὰ μεταβάλλεται εἰς πολλότητα, ἀλλὰ καὶ πῶς ἐπιτυγχάνει νὰ φέρῃ εἰς ἑνότητα ἓνα ἕκαστον τῶν προνοουμένων. Ἐκεῖ θὰ γνωρίσῃς ἱκανοποιητικῶς τὰ ἀναφερόμενα εἰς τὰς οὐρανίους παρατάξεις, καὶ τὴν πρώτην αὐτῶν τάξιν καὶ τὴν μέσην καὶ τὴν τελευταίαν, κατὰ τὴν ὁποίαν ἀποσαφηνίζεται τὸ ὄνομα ἑνὸς ἑκάστου Ἀγγελικοῦ Τάγματος, καὶ πῶς ἐνεργεῖ πρὸς τούτοις τί σημαίνει ὁ ὅρος Ἱεραρχία, καὶ ποία ἡ ἐξ αὐτῆς ὠφέλεια, ἥτις συνίσταται εἰς τὴν μετὰ τοῦ Θεοῦ ἕνωσιν καὶ κατὰ τὸ δυνατὸν ὁμοίωσιν. Ἀφοῦ δὲ διεξέλθῃς ὅλα αὐτὰ τὰ περισπούδαστα ἔργα, θὰ γνωρίσῃς σαφῶς, πόσον μέγας εἶναι ὁ πλοῦτος τῆς σοφίας τοῦ Διονυσίου, πόση ἡ θέωσις, ἀλλὰ καὶ πόση ἡ ὑπερβαίνουσα ἡμᾶς ἐπιστήμη του. Ἐὰν δὲ ἀπὸ ἐκεῖ μεταβῇς, διὰ τῆς μελέτης, προθύμως καὶ ἐξετάσῃς ὅσα ἔχει γράψει καὶ περὶ τῆς «Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», τότε θὰ πληροφορηθῇς καὶ τὴν ἑρμηνείαν τῆς δυνάμεως ἑκάστου τῶν Μυστηρίων, καὶ τὴν θεωρίαν αὐτῶν, ἡ ὁποία δὲν ἵσταται εἰς τὴν περιοχὴν τῶν ὁρωμένων μόνον, ἀλλ’ εἰσάγει διὰ τῶν ἐξωτερικῶν συμβόλων εἰς τὴν βαθυτέραν ἔννοιαν, ἡ ὁποία παραμένει εἰς τοὺς πολλοὺς ἀπλησίαστος. Καὶ τότε πῶς δὲν θὰ ὁμολογήσῃς, ὅτι τὰ Συγγράμματα αὐτὰ εἶναι ἀπόδειξις σαφὴς τῆς ὑπεράνω πάσης ἐπιστήμης εὑρισκομένης ἐπιστήμης τοῦ Διονυσίου καὶ τῆς ὑψηλῆς αὐτοῦ ἀναβάσεως, ἀλλὰ καὶ τῆς δι’ αὐτῶν ἐπιδειχθείσης προνοίας τοῦ Θεοῦ πρὸς ἡμᾶς, δηλαδὴ τῆς ἄκρας Αὐτοῦ φιλανθρωπίας;


Ὑποσημειώσεις

[1] Ὁ ῥήτωρ ἐννοεῖ τὰ πνευματικὰ καὶ μυσταγωγικὰ ἔργα τοῦ Ἁγίου Διονυσίου· «Περὶ Οὐρανίας Ἱεραρχίας», «Περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας», «Περὶ Θείων Ὀνομάτων», «Περὶ Μυστικῆς Θεολογίας».

[2] «Εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον» (Πράξ. ιζʹ 21).

[3] «Τί ἂν θέλῃ ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν» (Πράξ. ιζʹ 18).

[4] «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστί» (Αʹ Κορ. αʹ 18).

[5] Γάδειρα εἶναι ὁ νῦν Κάδιξ τῆς νοτίου Ἱσπανίας πλησίον τοῦ πορθμοῦ τοῦ Γιβραλτὰρ ἐπὶ τοῦ Ἀτλαντικοῦ. Τότε αὕτη ἦτο νῆσος, μικρὸν ἀπέχουσα τῆς ξηρᾶς, μετὰ τῆς ὁποίας εἶναι ἤδη ἡνωμένη διὰ προσχώσεων. Ἐθεωρεῖτο ἀκραῖον, πρὸς τὴν δύσιν σημεῖον, τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου.

[6] Μαιώτιδα λίμνην ὠνόμαζον τότε τὴν Ἀζοφικὴν θάλασσαν. Αὕτη εἶναι κλειστὴ θάλασσα ὁμοιάζουσα μὲ λίμνην, ἀφοῦ διὰ μόνου τοῦ πορθμοῦ τοῦ Κὲρτς ἐπικοινωνεῖ μετὰ τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Εἶναι ἡ βορειοτέρα διείσδυσις τοῦ Εὐξείνου Πόντου εἰς τὴν Οὐκρανικὴν Ρωσίαν, φρασσομένη πρὸς Νότον ὑπὸ τῆς Κριμαϊκῆς χερσονήσου, ἥτις καὶ Ταυρικὴ ὀνομάζεται.

[7] Ἡ λέξις ἁπλότης τίθεται ἐνταῦθα μὲ φιλοσοφικὴν σημασίαν, ἐκφράζουσα τὴν ἔννοιαν μὴ μεριζομένης ἢ διαιρουμένης καταστάσεως.

[8] Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἐννοεῖ ἐνταῦθα τὰ ἑπτὰ πνεύματα περὶ ὧν ὁμιλεῖ ὁ Προφήτης Ἡσαΐας λέγων· «Καὶ ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἰεσσαί, καὶ ἄνθος ἐκ τῆς ρίζης ἀναβήσεται· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· ἐμπλήσει αὐτὸν πνεῦμα φόβου Θεοῦ» (Ἡσ. ιαʹ 1-3).

[9] «Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν» (Πράξ. ιζʹ 28).

[10] Περὶ τῆς ἐνταῦθα ἀναφερομένης ὁράσεως τοῦ Κάρπου βλέπε ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, σελ. 65 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Λέγει δὲ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ Κάρπος οὗτος εἶναι ὁ ἐκ τῶν Ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων, ὁ ἑορταζόμενος κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Μαΐου (βλέπε ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[11] «Εἰρηνεύτε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρκ. θʹ 50), «Μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβʹ 18), «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς» (Αʹ Θεσσ. εʹ 13).

[12] Τὸ μεγάλον πρόβλημα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγῳδίας, περὶ ἧς μνημονεύει ἐνταῦθα ὁ ἱερὸς Γρηγόριος, ὑπῆρξε διατὶ νὰ ὑποφέρῃ ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὁ καλός.

[13] Πρόκειται περὶ τῆς περιφήμου πόλεως τῶν Παρισίων, πρωτευούσης νῦν τῆς Γαλλίας, κληθείσης οὕτω, διότι ἐκτίσθη ἀπὸ τὴν φυλὴν τῶν Παρισίων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἰουλίου Καίσαρος (100-44 π.Χ.). Κεῖται εἰς τὸ κέντρον τοῦ λεκανοπεδίου τῶν Παρισίων καὶ ἐπ’ ἀμφοτέρων τῶν ὀχθῶν τοῦ ποταμοῦ Σηκουάνα.

[14] Σημειοῦμεν περὶ Γαδείρων ἐν σελ. 79, προσθέτομεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι τὸ ἔξω τῶν Γαδείρων πέλαγος εἶναι ὁ Ἀτλαντικὸς Ὠκεανός, ὅστις καθὸ ἄγνωστος ἦτο φοβερὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, δι’ αὐτὸ καὶ τὸ νὰ ἀνοιχθῇ κανεὶς ἔξω τῶν Γαδείρων ἐθεωρεῖτο παραφροσύνη.

[15] Πρόκλος· Νεοπλατωνικὸς φιλόσοφος ἀκμάσας κατὰ τὸ 410-485 μ.Χ., ἐκ τῶν τελευταίων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ἐφρόνει συγγενῶς μετὰ τῶν Χριστιανῶν, ἰδίως περὶ τοῦ Θεοῦ.

[16] Τῖτος· αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων (79-81 μ.Χ.).

[17] Δομετιανός· ἀδελφὸς καὶ διάδοχος τοῦ Τίτου (81-96 μ.Χ.).

[18] Κηρύκειον· σύμβολον τοῦ Ἑρμοῦ, χρησιμοποιούμενον ὡς ὄργανον ἐκφράσεως εἰρηνικῶν καὶ διαλλακτικῶν διαθέσεων.

[19] «Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ιϛʹ 17).

[20] «Ἡρπάγη εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα» (Βʹ Κορ. ιβʹ 4).