Τῇ ΚΕ’ (25ῃ) τοῦ αὐτοῦ μηνὸς μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Θεολόγου.

Ὡς ἤκουσε τοῦτο ὅλη ἡ πόλις ἐσυνάχθησαν ἅπαντες, ἄνδρες τε καὶ γυναῖκες, νέοι καὶ γέροντες, τὴν ὀρφανίαν αὐτῶν ὀδυρόμενοι, εἷς δὲ εὐλαβὴς εἶπε ταῦτα πρὸς τὸν μέγαν Γρηγόριον· «Ὑπάγεις, Πάτερ, ἀλλὰ γίγνωσκε ὅτι παίρνεις καὶ τὴν Ἁγίαν Τριάδα μετὰ σοῦ». Ταῦτα ἀκούσας ὁ Ἅγιος ἔμεινε διὰ τὸν ζῆλον τῆς πίστεως· ἔστειλε δὲ γράμματα καὶ ὁ εὐσεβέστατος βασιλεὺς Θεοδόσιος Α’, ὅστις ἐπολέμει τότε εἰς τὰ μέρη τῆς Μακεδονίας μὲ τοὺς βαρβάρους καὶ ἐπρόστασσε νὰ βάλουν εἰς τὸν θρόνον τὸν Ἅγιον Γρηγόριον, τὸν δὲ Μάξιμον νὰ ἐξορίσουν. Ἔπαυσαν λοιπὸν τὰ σκάνδαλα καὶ ἔμεινε πάλιν ὁ καλὸς ποιμὴν εἰς τὸν θρόνον του καὶ ἔλαμπε μὲ τὴν διδασκαλίαν ὡς ἄλλος ἥλιος, διώκων τὸ σκότος τῶν αἱρέσεων καὶ φωτίζων ἅπασαν τὴν ὑφήλιον, κοπιάζων καθ’ ἑκάστην ὡσὰν ἐπιμελὴς γεωργός, ὅστις καθαρίζει ἀπὸ τὸν ἀγρὸν τὰς ἀκάνθας καὶ ξερριζώνει τὰ ζιζάνια, διὰ νὰ ἐσοδειάσῃ τὸν καιρὸν τοῦ θέρους τὸν σῖτον ἀκοπίαστα. Καθ’ ἡμέραν ἐδίδασκεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν καὶ συνέτρεχεν ὁ λαὸς νὰ ἀκούῃ ἐκεῖνα τὰ γλυκύτατα καὶ πάνσοφα λόγια· καὶ οἱ μὲν πιστοὶ ἐβεβαιώνοντο, οἱ δὲ ἄπιστοι καὶ κακόδοξοι ἄφηναν τὴν πλάνην καὶ ἐβαπτίζοντο. Τόσον δὲ ἀνεπτυγμένην εἶχε τὴν τέχνην καὶ μάθησιν τῆς Θεολογίας, ὥστε κανεὶς ἄλλος δὲν ἠδυνήθη νὰ τὸν φθάσῃ οὐδέποτε, διὸ καὶ πρεπόντως ἐπῆρε τὸ ὄνομα Θεολόγος.

Ἠθέλησαν δὲ οἱ Ὀρθόδοξοι νὰ κάμουν κατὰ τῶν αἱρετικῶν μεγάλην ἐκδίκησιν, ἤτοι νὰ ἐξορίσουν τὸν ἄνωθεν Μάξιμον μὲ τοὺς ἀκολούθους του καὶ νὰ τοὺς παιδεύσουν πρεπόντως διὰ τὴν ζημίαν καὶ καταφρόνησιν, τὴν ὁποίαν ἔκαμαν εἰς τὸν Ἅγιον αὐτὸς ὅμως ὁ πρᾷος καὶ μιμητὴς τοῦ Δεσπότου δὲν τοὺς ἐπέτρεψε λέγων· «Δὲν μᾶς προστάσσει ὁ Χριστός, τέκνα μου, νὰ τιμωρῶμεν τοὺς πταίστας ἡμῶν οὔτε νὰ κάμνωμεν εἰς τοὺς ἐχθρούς μας ἐκδίκησιν, ἀλλὰ νὰ ἐπιστρέψωμεν τοὺς πεπλανημένους νὰ γνωρίσουν τὸ σφάλμα των καὶ νὰ προσέλθουν εἰς τὴν εὐσέβειαν· αὐτὸ εἶναι δι’ ἐμὲ ἡ ἐκδίκησις νὰ σώσω τοὺς ἐμὲ ἀδικήσαντας· λοιπὸν ἔχετε ὑπομονὴν καὶ μακροθυμίαν, ὅτι μακρόθυμος ἀνὴρ πολὺς ἐν φρονήσει ἀγαπᾶτε ἐκείνους, οἵτινες σᾶς μισοῦσι· κάμνετε καλὸν εἰς ἐκείνους, οἵτινες σᾶς ἐκακοποίησαν καὶ συγχωρεῖτε πάντα ὅστις σᾶς ἔπταισε καὶ ἀφῆτε τὸν Θεὸν νὰ κάμῃ αὐτὸς ὡς ὁρίσῃ τὴν ἐκδίκησιν, καθὼς ἐκεῖνος ἐπρόσταξε λέγων· «Ἐμὴ ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω». Μὲ ταῦτα καὶ ἄλλα παραινετικὰ καὶ ψυχωφελῆ λόγια εἰρήνευσε τὸν λαὸν καὶ ἡσύχασαν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Ἡ Ναζιανζὸς ἐρειπωθεῖσα δὲν ὑπάρχει σήμερον. Τὴν θέσιν αὐτῆς τοποθετοῦν οἱ σημερινοὶ ἀρχαιολόγοι παρὰ τὸ τουρκικὸν χωρίον Ἐϋράν-Σεχὶρ ἢ παρὰ τὸ χωρίον Μιμὶ-σοῦ.

[2] Παρθενικὸν πέλαγος ἴσως νοεῖται ἡ μεταξὺ Αἰγύπτου καὶ Κρήτης θάλασσα, διότι ἐξ Ἀλεξανδρείας ὁ Γρηγόριος ἦλθεν εἰς Ἀθήνας.

[3] Τούτου ἕνεκεν καὶ Ἀλέξιος ὁ Ἀνθωρὸς ἐστιχούργησεν εἰς αὐτὸν ταῦτα: «Ὡς ἄλλος ἀστὴρ, ἀπλανὴς σελασφόρος ἡμᾶς πορθμεύεις μυσταγωγίαις, πάτερ, πρὸς ἡλιακὴν Τριάδος φωταυγίαν, Γρηγόριε μέγιστε, πυρίπνουν στόμα».

[4] Τοῦτο τὸ σημεῖον ἔγινεν εἰς τὸν Ἅγιον ἐξ αὐτῆς τῆς αἰτίας. Ὅτε ὁ θεῖος πατὴρ ἦτο παιδίον μικρόν, ἔκοψεν ἕνα κλῶνον ἀπὸ φυτὸν λυγαρίας, ἔπειτα ἔστρεψεν αὐτὸν καὶ ἐσχημάτισε δι’ αὐτοῦ κύκλον· ἀπολυθεὶς δὲ ὁ κλῶνος, ἐκτύπησε δυνατὰ τὸ ἄκρον τοῦ δεξιοῦ ὀφθαλμοῦ του καὶ ἐπλήγωσεν αὐτόν. Ὅθεν τὸ σημεῖον τῆς πληγῆς ἐφαίνετο εἰς τὸν ὀφθαλμόν του, ἕως οὗ ἐτελεύτησε. Παρετήρησαν δέ τινες, ὅτι τὸ σημεῖον αὐτὸ φαίνεται ἔτι καὶ εἰς τὴν ἁγίαν κάραν τοῦ θείου πατρός, τὴν εὑρισκομένην εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν τοῦ Βατοπαιδίου. Τοῦτο διηγεῖται μόνος του ὁ Ἅγιος διὰ στίχων ἡρωϊκῶν εἰς τὰ καθ’ ἑαυτὸν ἔπη.

Χαρίεν εἶναι τὸ θαῦμα, ὅπερ ἐποίησεν ὁ Θεολόγος οὗτος Γρηγόριος, τὸ ὁποῖον γράφει ὁ Δοσίθεος ἐν σελ. 679 τῆς Δωδεκαβίβλου, Μιχαὴλ ὁ Τραυλός, ὅτε ἔλαβε τὴν βασιλείαν, ἐν ἔτει ωκ’820), εὐνούχισεν ἓν παιδίον τοῦ προκατόχου του βασιλέως Λέοντος τοῦ Ἀρμενίου τὸ νεώτερον, τὸ ὁποῖον ἔζησε μέν, εὐνουχισθὲν ἐκρατήθη ὅμως ἡ φωνή του. Ὅθεν ἔκλαιεν ἔμπροσθεν τῆς εἰκόνος τοῦ Θεολόγου Γρηγορίου παρακαλοῦν τὸν Ἅγιον νὰ δώσῃ εἰς αὐτὸ τὴν προτέραν φωνήν· τὴν νύκτα δὲ εἶδε, κατὰ τὸν Ζωναρᾶν, ἐν ὁράματι τὸν μέγαν Γρηγόριον λέγοντα πρὸς αὐτόν· «Ἤκουσα τῆς προσευχῆς σου καὶ τὸ ζήτημά σου ἀπέλαβες». Καὶ ἐν τῷ ἅμα ἐξύπνησε καὶ λαβὼν τὸ βιβλίον τοῦ Ἁγίου Θεολόγου ἐξεφώνησε. «Πάλιν ὁ Ἰησοῦς ὁ ἐμὸς καὶ πάλιν μυστήριον»· τὸν εἰς τὰ Φῶτα, δηλαδή, λόγον τοῦ θείου πατρὸς καὶ παραχρῆμα ἔδωκε δόξαν εἰς τὸν Θεὸν καὶ τὸν Ἅγιον τὸ παιδίον. Ἡ ἀνακομιδὴ δὲ τοῦ λειψάνου τοῦ Ἁγίου τούτου ἑορτάζεται κατὰ τὴν δεκάτην ἐνάτην τοῦ παρόντοςβλέπε σελίδα 455 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου).

Τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ σύναξις εἰς τὴν Ἁγιωτάτην Μεγάλην Ἐκκλησίαν καὶ εἰς τὸν Μαρτυρικὸν Ναὸν τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, εἰς τὸ ἔμβασμα τοῦ τόπου, τοῦ καλουμένου Δομνίνου καὶ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῶν Ἁγίων Μεγάλων Ἀποστόλων, ὅπου τὸ ἅγιον αὐτοῦ λείψανον ἀπεθησαύρισεν ὁ φιλόχριστος βασιλεὺς Κωνταντῖνος ὁ Πορφυρογέννητος, ὁ βασιλεύσας ἐν ἔτει ϡιβ’ (912), ἀφοῦ ἔφερεν αὐτὸ ἐκ τῆς Ναζιανζοῦ.