Παρέμεινε λοιπὸν πρὸς ὀλίγον εἰς τὰς Ἀθήνας ὁ θεῖος Γρηγόριος βλέπων την μεγάλην ἀγάπην, τὴν ὁποίαν ἔδειξαν πρὸς αὐτὸν καὶ τὰς τοσαύτας παρακλήσεις τὰς ὁποίας τοῦ ἔκαμνον οἱ Ἀθηναῖοι. Ἀλλὰ πάλιν εἰς ὀλίγον καιρὸν παρεκάλεσε τοὺς φιλοσόφους νὰ τὸν συγχωρήσουν νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν πατρίδα του, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἔλειπε χρόνους τριάκοντα. Ἀφοῦ λοιπὸν ἔλαβε τὴν ἄδειαν, ἐπῆγεν εἰς τοὺς γονεῖς του καὶ λαμβάνει ἀπὸ τὸν πατέρα του τὸ Ἅγιον Βάπτισμα, ἂν καὶ ἦτο καὶ πρωτύτερα φωτισμένος. Τότε ὁ πατήρ του τὸν ἐχειροτόνησεν Ἱερέα ἄκοντα, μετὰ μεγάλης δυσκολίας δεχθέντα, διὰ νὰ μὴ γίνῃ τοῦ πατρός του παρήκοος· πλὴν ἔχων πόθον πολὺν νὰ ἀπολαύσῃ τὸν ἠγαπημένον του Βασίλειον, ἔφυγε κρυφίως ἀπὸ τὴν πατρίδα του καὶ ἐπῆγεν εἰς τὴν Μαύρην θάλασσαν, ὅπου εὑρίσκετο τότε ὁ Μέγας Βασίλειος καὶ συνευφρανθέντες τῷ πνεύματι, ἐπολιτεύοντο ζωὴν ἰσάγγελον· ὁ δὲ Θεὸς ἦτο εἰς τὸ μέσον αὐτῶν κατὰ τὴν ὑπόσχεσιν· «οὗ γάρ εἰσι δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν» (Ματθ. ιη’ 20). Τότε δὲ ἐκεῖ εὑρισκόμενοι ἔγραψαν νόμους καὶ ὅρους διὰ τοὺς φιλοθέους Ἀσκητάς, οἱ ὁποῖοι ἀναχωροῦσιν ἀπὸ τὸν κόσμον, πῶς νὰ πορεύωνται.

Ἐπειδὴ δὲ ὁ πατὴρ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου, Γρηγόριος, ἐγήρασε πλέον καὶ ἐπειδὴ ἐκοιμήθη ὁ εἷς υἱός, τὸν ὁποῖον εἶχε δεύτερον ἀπὸ τὸν Ἅγιον Γρηγόριον, τὴν κλῆσιν Καισάριος, ἔγραψε παρακλητικὰς ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ἅγιον νὰ ὑπάγῃ πρὸς αὐτόν, νὰ κυβερνήσῃ τὸ πρᾶγμα τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ τοῦ δώσῃ καὶ τὴν εὐχήν του, ἐπειδὴ ἦτο χρόνων ἐνενήκοντα καὶ ἐπλησίαζεν εἰς τὸν θάνατον. Ὅθεν ἂν καὶ εἶχε πόθον ὁ Ἅγιος νὰ κάθηται εἰς τὴν ἀναχώρησιν, πλὴν διὰ νὰ μὴ παρακούσῃ τοῦ πατρός του ἔστερξε νὰ ὑστερηθῇ τὴν ποθουμένην του ἡσυχίαν καὶ τὸν φίλον του. Φθάσας λοιπὸν εἰς τὴν πατρίδα του τὴν εὗρεν εἰς μεγάλην σύγχυσιν, ὅτι τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ἐβασίλευεν ὁ Οὐάλης, ὅστις ἦτο Ἀρειανός· ὅθεν πολλοὶ Ἀρχιερεῖς ἐξωρίσθησαν ἀπὸ τοὺς θρόνους, διότι δὲν συνεκοινώνουν μὲ τοὺς ἀσεβεῖς, οἱ δὲ αἱρετικοὶ ἐποίμαιναν τὸν λαὸν οἱ ἀνόσιοι καὶ μερικοὶ Ἐπίσκοποι ἐσυγκοινωνοῦσαν ἀπὸ τὸν φόβον των εἰς τὴν αἵρεσιν· ἄλλοι ἐδελεάζοντο ἀπὸ χρήματα καὶ ἄλλοι ἐνικῶντο ἀπὸ ἁπλότητα, μεταξὺ δὲ τούτων ἦτο καὶ ὁ πατὴρ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου, ὁ ὁποῖος μὲ τὸ νὰ ἦτο ἁπλοῦς καὶ ἀγράμματος ἔπεσεν εἰς αὐτὴν τὴν αἵρεσιν, οἱ Μοναχοὶ ὅμως τῆς πόλεως Ναζιανζοῦ καὶ οἱ περισσότεροι τοῦ λαοῦ δὲν ἐδέχοντο νὰ ἐπικοινωνήσουν μετ’ αὐτοῦ, ἀλλὰ