Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ ἐν Ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας τοῦ Μεγάλου.

Ταῦτα ἀκούσαντες οἱ Χριστιανοί, ἐβόησαν πάντες ἐν μιᾷ φωνῇ· «Ἐσκέφθημεν νὰ τὰ δώσωμεν εἰς τὸν ἀσεβῆ βασιλέα διὰ τὴν ζωήν μας· τώρα νὰ μὴ τὰ προσφέρωμεν εἰς τὸν Βασιλέα τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅστις μᾶς ἐχάρισε τὴν ζωήν;». Ὁ δὲ Ἅγιος, ἐπαινέσας τὴν προθυμίαν αὐτῶν, ὥρισε νὰ λάβουν τὸ τρίτον ἀπὸ ὅ,τι ἔδωκεν ὁ καθεὶς καὶ μὲ τὰ ὑπόλοιπα νὰ κτίσουν πτωχοτροφεῖα, ξενοδοχεῖα, νοσοκομεῖα, γηροτροφεῖα καὶ ὀρφανοτροφεῖα. Οὕτω λοιπὸν φονευθέντος τοῦ ἀσεβεστάτου βασιλέως Ἰουλιανοῦ εἰς τὴν Περσίαν, ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Μερκουρίου, διὰ προσευχῆς τοῦ Ἁγίου, ἐβασίλευσεν ὁ θεοσεβὴς Ἰοβιανός, ὅστις βασιλεύσας μόνον ἕνα χρόνον ἀπέθανε καὶ παρέλαβε τὴν βασιλείαν Οὐαλεντιανὸς καὶ Οὐάλης ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ Οὐάλης ἦτο Ἀρειανός. Ἀρειανοὶ δὲ ἐλέγοντο ὅσοι ἐδέχοντο τὰ δόγματα τοῦ αἱρετικοῦ Ἀρείου, τὸν ὁποῖον ἀνεθεμάτισεν ἡ Ἁγία Αʹ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, ἐπειδὴ ἔλεγεν, ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι κτίσμα καὶ ποίημα τοῦ Θεοῦ.

Βασιλεύοντος τοῦ Οὐάλη εἰς τὴν Ἀνατολήν, ἠγέρθη μέγας διωγμὸς ἐναντίον πάντων τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν, ἐξαιρέτως δὲ εἰς τὴν Καισάρειαν, ὡς διδάσκοντος παρρησίᾳ τοῦ Ἁγίου καὶ τὸν βασιλέα αἱρετικὸν ἀποκαλοῦντος. Τοῦτο ἀκούων ὁ βασιλεὺς ἠθέλησε νὰ μεταβῇ μόνος του εἰς Καισάρειαν· ἀρξάμενος δὲ τῆς ὁδοιπορίας, ἀπέστειλε πρὸ αὐτοῦ τὸν ἀρχιμάγειρον αὐτοῦ Δημοσθένην, ἵνα ἀπειλήσῃ τὸν Ἅγιον. Ἀπελθὼν δὲ ἐκεῖνος καὶ μὴ δυνηθεὶς νὰ μεταλλάξῃ τὴν γνώμην τοῦ Ἁγίου καὶ νὰ τὸν πείσῃ νὰ συγκοινωνήσῃ εἰς τὸ δόγμα τοῦ Ἀρείου, ἐπέστρεψεν ἄπρακτος. Τότε ὁ βασιλεὺς ἔστειλε δεύτερον, ἕνα μέγαν ἄρχοντα, Μόδεστον λεγόμενον, νὰ ἀπειλήσῃ, τὸν Ἅγιον μὲ τιμωρίας μεγάλας, ἐὰν δὲν ὁμογνωμονήσῃ πρὸς τὸν βασιλέα· ἀλλ’ ἐκεῖνος, μὴ δυνηθεὶς νὰ μεταστρέψῃ τὸν Ἅγιον ἐκ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐπέστρεψε καὶ εἶπεν εἰς τὸν βασιλέα· «Εὐκολώτερον εἶναι νὰ μαλάξῃ τις τὸν σίδηρον ἢ τὴν γνώμην τοῦ Βασιλείου».

Ἀκούσας ταῦτα ὁ βασιλεὺς καὶ θαυμάσας τὴν ἀνδρείαν τῆς ψυχῆς τοῦ Ἁγίου ἠθέλησε να ὑπάγῃ μόνος του εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, νὰ ἀκούσῃ τὸν Ἅγιον πῶς ἐδίδασκεν. Ἦτο δὲ τότε ἡ ἑορτὴ τῶν Θεοφανίων. Ἐλθὼν λοιπὸν ὁ βασιλεὺς καὶ ἰδὼν πλῆθος λαοῦ ἀναρίθμητον, καθήμενον μετὰ πάσης εὐταξίας καὶ ἀκροώμενον τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἁγίου, αὐτὸν δὲ ἱστάμενον μετὰ πάσης σεμνότητος καὶ διδάσκοντα ὡς ἄλλο Ἀπόστολον, κατενύγη τὴν ψυχήν· καὶ τότε μέν, τὴν ἡμέραν ἐκείνην, ὁμιλήσας μετὰ τοῦ Ἁγίου σώφρονας λόγους, ἀπῆλθε. Μετὰ δὲ ἡμέρας τινάς, προσελθόντες εἰς αὐτὸν οἱ τοῦ ἀρειανοῦ δόγματος ὑπερμαχοῦντες Ἀρχιερεῖς, μετέβαλον τὴν γνώμην τοῦ βασιλέως καὶ ἐπείσθη νὰ ἐξορίσῃ τὸν Ἅγιον· ὅθεν ὥρισε νὰ γράψουν ἐξ ἀποφάσεως τὴν ἐξορίαν αὐτοῦ.


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου Νύσσης βλέπε ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας τόμῳ Ἰανουαρίου Ιʹ (10).

[2] Τῆς Ὁσίας Μακρίνης τὸν κατὰ πλάτος θαυμάσιον Βίον συγγεγραμμένον ἀπὸ τὸν ἀδελφὸν αὐτῆς Ἅγιον Γρηγόριον Νύσσης βλέπε εἰς τὴν 19ην Ἰουλίου τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Τόμος Ζʹ. Ἐκεῖ βλέπε καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἀδελφῶν τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, τοῦ Ναυκρατίου δηλαδὴ καὶ τοῦ Πέτρου.

[3] Ἡ θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου τελεῖται κατὰ τὰς πέντε πρώτας Κυριακὰς τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, τὴν Ἁγίαν καὶ Μεγάλην Πέμπτην, τὸ Μέγα Σάββατον, τὴν παραμονὴν τῆς τοῦ Χριστοῦ Γεννήσεως, τὴν παραμονὴν τῶν Φώτων καὶ τὴν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.

[4] Ὁ Μέγας Βασίλειος κατέλιπεν ἡμῖν πολλὰ καὶ σπουδαιότατα συγγράμματα, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν πολυτιμοτάτην καὶ πλουσιωτάτην πηγὴν δι’ ἐκεῖνον, ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ κατανοήσῃ τὴν οὐσίαν τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ νὰ ἐνσαρκώσῃ τὸν ἰδανικὸν τύπον τοῦ καλοῦ Χριστιανοῦ. Τὰ ἔργα τοῦ Μεγάλου τούτου Πατρὸς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ Οἰκουμενικοῦ Διδασκάλου δυνάμεθα νὰ τὰ κατατάξωμεν εἰς δέκα γενικὰς κατηγορίας. Ἤτοι: Αʹ Λειτουργικά. Βʹ Δογματικά. Γʹ Ἑρμηνευτικὰ εἰς τὴν Ἁγίαν Γραφήν. Δʹ Λόγοι εἰς διαφόρους ἑορτὰς Ἁγίων Μαρτύρων. Εʹ Παιδαγωγικά. Ϛʹ Ἠθικαὶ πρακτικαὶ ὁμιλίαι. Ζʹ Ἀσκητικά. (Πρόκειται, κυρίως περὶ συλλογῆς συγγραμμάτων, ἀναφερομένων εἰς τὸ περιεχόμενον καὶ τὴν ὀργάνωσιν τοῦ Μοναχικοῦ βίου. Εἰς τὴν συλλογὴν ὅμως αὐτήν, κατ’ ἐπέκτασιν, ἐξετάζονται καὶ ζητήματα, σχετιζόμενα μὲ τὴν ἐφαρμογὴν εἰς τὸν βίον τῆς κατὰ Χριστὸν Ἠθικῆς). Ὁ Μ. Βασίλειος διὰ τῶν δύο συγγραμμάτων, («Ὅροι κατὰ πλάτος» καὶ «Ὅροι κατ’ ἐπιτομὴν») ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἐξαίρει τὴν ὑπεροχὴν τοῦ Κοινοβιακοῦ συστήματος τοῦ Μοναχικοῦ βίου, ἀφ’ ἑτέρου δὲ διατυπώνει τὰς βασικὰς ἀρχὰς ὀργανώσεως τῶν Κοινοβίων. Θὰ ἠδύνατο κανεὶς νὰ εἴπῃ ὅτι ὁ Μ. Βασίλειος εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχὴν θεμελιωτὴς τοῦ Κοινοβιακοῦ συστήματος, δι’ αὐτὸ καὶ θεωρεῖται ὁ μεγάλος θεωρητικὸς καὶ πρακτικὸς Πατὴρ τοῦ Κοινοβιακοῦ πολιτεύματος. Βαθυτάτη δὲ πρέπει νὰ εἶναι ἡ εὐγνωμοσύνη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Ὀρθοδόξου Μοναχισμοῦ πρὸς τὸν Μ. Βασίλειον διὰ τὴν ὀργάνωσιν αὐτήν. Ηʹ Ἐπιστολαί. Ὁ Μέγας Βασίλειος συνέγραψε, ὡσαύτως, περὶ τὰς 366 ἐπιστολὰς πρὸς διαφόρους καὶ ἐπὶ διαφόρων ζητημάτων. Αἱ ἐπιστολαὶ αὗται ἀποκαλύπτουν «τὴν λεπτότητα τοῦ πνεύματος, τὴν ἔξοχον πολυμάθειαν καὶ τὴν καταπλήσσουσαν πολυμέρειαν τοῦ ἀνδρὸς» καὶ διακρίνονται «οὐ μόνον ἀπὸ ἀπόψεως περιεχομένου, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν χάριν καὶ τελειότητα τοῦ ὕφους» (Πατρολογία Δ. Μπαλάνου σελ. 301). Θʹ Οἱ Κανόνες τοῦ Μ. Βασιλείου. Ἡ Ἁγία Ἕκτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος περιέβαλε μὲ Οἰκουμενικὸν κῦρος καὶ ὡρισμένας διατάξεις τοῦ Μ. Βασιλείου, περιεχομένας εἰς τὰς ἐπιστολάς του κυρίως καὶ ἀναφερομένας εἰς τὸν καταλογισμὸν διαφόρων ἁμαρτημάτων, ὡς καὶ εἰς τὰ ἐπιβαλλόμενα ἐπιτίμια εἰς τοὺς διαπράξαντας αὐτά. Αἱ διατάξεις αὐταὶ ἀποτελοῦν τοὺς 92 Κανόνας τοῦ Μ. Βασιλείου, ποὺ περιλαμβάνονται εἰς τὸ Ἱερὸν Πηδάλιον. Καὶ Ιʹ Φιλοκαλία. Ὁ Μ. Βασίλειος, ὅταν ἐμόναζεν εἰς τὸν Πόντον, μαζὶ μὲ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον, ἀνθολόγησαν ὡρισμένας σκέψεις ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ Ὠριγένους (τοῦ ὁποίου τὰ συγγράμματα δὲν εἶχον ἀκόμη καταδικασθῆ ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας) καὶ συνέγραψαν τὴν Φιλοκαλίαν.

[5] Βλέπε περὶ τούτου εἰς τὸν Βίον τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἑορταζομένου κατὰ τὴν 25ην τοῦ παρόντος Ἰανουαρίου.

[6] Εἰς τὸν Ἅγιον Βασίλειον 24 Οἴκους ἐποίησεν ὁ Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.