ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ὁ Μέγας ἐν Ἁγίοις πατὴρ ἡμῶν ἤκμασε κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ, βασιλέως Οὐάλεντος ἐν ἔτει τξδʹ (364) γεννηθεὶς περὶ τὸ ἔτος τκθʹ (329) ἐκ πλουσίων καὶ εὐγενῶν γονέων τοῦ ἐκ Πόντου Βασιλείου καὶ τῆς ἐκ Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας Ἐμμελείας εὐσεβῶν καὶ Ὀρθοδόξων, οἱ ὁποῖοι εἶχον ἐν ὅλῳ τέσσαρας μὲν παῖδας ἄρρενας, Βασίλειον τὸν Μέγαν, Γρηγόριον [1], Ναυκράτιον καὶ Πέτρον, μίαν δὲ θυγατέρα, Μακρῖναν λεγομένην [2]. Κατ’ ἀλήθειαν δὲ εἰς αὐτοὺς ἐπληρώθη ὁ λόγος τοῦ Δαβίδ, ὅστις λέγει· «Γενεὰ εὐθέων εὐλογηθήσεται»· διότι ὄχι μόνον οὗτος ὁ Ἅγιος ἦτο εὐλογημένος, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄλλοι τέσσαρες ἀδελφοὶ θαυμαστοὶ καὶ σημειοφόροι ἐγένοντο, διότι ὁ μὲν Πέτρος, ὁ μικρότερος ἀδελφὸς τοῦ Ἁγίου, ἐγένετο Ἀρχιεπίσκοπος Σεβαστείας, ὁ Γρηγόριος, ὁ τρίτος, ἐγένετο Μητροπολίτης Νύσσης, ὁ δὲ Ναυκράτιος ἐγένετο Ἀσκητὴς καὶ θαυματουργὸς Ἅγιος, ἡσυχάσας εἰς τὸ ὄρος τῆς Νητρίας. Ἡ Μακρῖνα δὲ καὶ αὐτὴ ἡγίασεν, εὑρίσκομεν δὲ τὸ Συναξάριον αὐτῆς τὴν δεκάτην ἐνάτην (19) τοῦ Ἰουλίου μηνός· πάντας ὅμως τοὺς ἀδελφοὺς ὁ Ἅγιος οὗτος ὑπερέβαλε καὶ εἰς τὴν ἀρετὴν καὶ εἰς τὴν μάθησιν, ὡς θέλετε ἀκούσει μετὰ ταῦτα.

Κατ’ ἀρχάς, παιδίον ἔτι ὁ Ἅγιος, ἐμάνθανε τὰ ἱερὰ γράμματα παρὰ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ Βασιλείου, Ἱερέως ὄντος καὶ διδασκάλου τῶν Χριστιανῶν. Ὅτε δὲ ἔφθασεν εἰς μεγαλυτέραν ἡλικίαν, ἐπεθύμησε νὰ λάβῃ καὶ παιδείαν ἑλληνικήν, τὴν ὁποίαν οἱ μὲν ἀνόητοι καὶ ἀμαθεῖς ἄνθρωποι κατηγοροῦσιν, ἐπειδὴ δὲν γνωρίζουσι τὸ κέρδος, οἱ δὲ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν καὶ ἐσπούδασαν καὶ ἐπαινοῦσιν αὐτὴν καὶ μάλιστα ὁ Θεολόγος Γρηγόριος, ὅστις εἰς τὸν Ἐπιτάφιον λόγον τούτου τοῦ Ἁγίου λέγει, ὅτι ἐκεῖνοι οἵτινες κατηγοροῦσι τὴν Ἑλληνικὴν σοφίαν καὶ ἐμποδίζουσι τοὺς θέλοντας νὰ σπουδάσουν ταύτην, ὁμοιάζουσι μὲ ἐκείνους, οἵτινες εἶναι τυφλοὶ ἀπὸ τὸν ἕνα ὀφθαλμὸν καὶ ἀγαπῶσι νὰ εἶναι καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἰς αὐτὴν τὴν κατάστασιν, διὰ νὰ μὴ ἔχωσι κατηγορίαν. Καὶ βεβαίως, ἐάν τινες σοφοὶ ἐγένοντο αἱρετικοί, ὅμως ἄλλοι τοιοῦτοι ἐγένοντο Ἅγιοι καὶ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν, τῶν ὁποίων τὰ ὀνόματα περιττὸν εἶναι νὰ ἀναφέρω, διότι καὶ οἱ ὀλίγα γράμματα ἠξεύροντες τοὺς γνωρίζουσιν.

Ἐκ τούτου λοιπὸν δύναται ὁ καθεὶς νὰ ἐννοήσῃ, ὅτι δὲν εἶναι ἡ μάθησις αἰτία, ὥστε νὰ γίνῃ ὁ ἄνθρωπος αἱρετικός, ἀλλὰ ἡ κακὴ προαίρεσις αὐτοῦ· διότι, ἐὰν ἔκαμνεν ἡ μάθησις αἱρετικούς, θὰ ἤθελον γίνει ὅλοι ὅσοι μανθάνουσιν αἱρετικοί. Τώρα δὲ δὲν συμβαίνει τοῦτο, διὰ νὰ ἐννοήσωμεν, ὅτι ἡ μάθησις εἶναι ὄργανον εἰς τὰς ὑπηρεσίας τοῦ ἀνθρώπου.