Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ ἐν Ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας τοῦ Μεγάλου.

δὲν θὰ διηγηθῶ καὶ ἐγὼ ὅλα τὰ θαύματα ὅσα εὑρίσκονται γεγραμμένα εἰς τὸν λόγον, τὸν ὁποῖον λέγουσιν, ὅτι συνέγραψεν ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος Ἀρχιεπίσκοπος Ἰκονίου. Ἐπειδὴ μερικὰ ἐξ αὐτῶν εἶναι ψευδῆ καὶ δὲν ἔγιναν ὡς ἀναγράφονται, ἀλλὰ κατόπιν τὰ προσέθεσαν οἱ αἱρετικοί. Θὰ διηγηθῶ δὲ ὁμιλῶν πρὸς τὴν ὑμετέραν ἀγάπην μόνον ὅσα εἶναι βεβαιωμένα παρ᾽ ἀξιοπίστων συγγραφέων· καὶ πρῶτον ἀκούσατε διὰ ποίαν αἰτίαν συνέγραψε τὴν θείαν λειτουργίαν, ἥτις ὀνομάζεται τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τὴν ὁποίαν τελοῦσιν οἱ Ἱερεῖς μόνον δέκα φορὰς τὸν χρόνον [3].

Μετὰ τὴν Ἀνάστασιν τοῦ Χριστοῦ ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος, ὁ υἱὸς τοῦ μνήστορος Ἰωσήφ, ὁ λεγόμενος Ἀδελφόθεος, Ἀρχιερεὺς γενόμενος τῶν Ἱεροσολύμων, συνέγραψεν εἰς τὴν Ἑβραϊκὴν εὐχάς τινας καὶ ἱκεσίας πρὸς τὸν Θεόν, ἵνα τὰς λέγουσιν οἱ Ἱερεῖς, ὅταν πρόκειται νὰ τελέσουν τὴν θείαν Μυσταγωγίαν, τὴν ὁποίαν παρέδωκεν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς τοὺς Ἀποστόλους κατὰ τὴν νύκτα ἐκείνην καθ’ ἣν ἔμελλε νὰ παραδοθῇ. Ταύτας λοιπὸν τὰς εὐχὰς καὶ τὴν ἄλλην Ἀκολουθίαν τῆς θείας Λειτουργίας τὰς μετεγλώττισεν εἰς τὴν Ἑλληνικήν, ὡς εὑρίσκονται σήμερον, ὁ Ἅγιος Κλήμης, ὁ μαθητὴς τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Πέτρου, ὁ κατόπιν χρηματίσας Πάπας Ρώμης καὶ ἐνομοθέτησεν ὅπως ἅπαντες οἱ Χριστιανοὶ οὕτως ἐπιτελῶσι τὴν θείαν Μυσταγωγίαν.

Τοιουτοτρόπως λοιπὸν ἐπολιτεύοντο οἱ Χριστιανοὶ περὶ τοὺς τριακοσίους πεντήκοντα περίπου χρόνους· πλήν, ἐπειδὴ ἦσαν μεγάλαι αἱ εὐχαὶ ἐκεῖναι καὶ μακρὰ ἡ Ἀκολουθία, ἠμέλουν οἱ Ἱερεῖς καὶ δὲν ἐλειτούργουν, μάλιστα δὲ καὶ οἱ Χριστιανοὶ εἰς τὴν Λειτουργίαν ἐβαρύνοντο καὶ ἐγόγγυζον, ὡς θέλοντες νὰ ὑπάγωσιν εἰς τὰς κοσμικὰς ἐργασίας. Τοῦτο βλέπων ὁ Ἅγιος καὶ ἐπιθυμῶν νὰ κάμῃ τρόπον πρὸς ἀνακούφισιν τοῦ μεγάλου κόπου τῶν Χριστιανῶν, ἅμα δὲ διὰ νὰ ἔχῃ εὐχέρειαν πρὸς ἐξάπλωσιν τῆς διδαχῆς αὐτοῦ, ἐδέετο καὶ παρεκάλει τὸν Θεὸν νὰ τοῦ δείξῃ σημεῖον διὰ τοῦ ὁποίου νὰ γνωρίσῃ ἐὰν εἶναι θέλημα Αὐτοῦ νὰ τελειώσῃ τὸν σκοπόν του.

Οὕτω λογιζόμενος καὶ δεόμενος τοῦ Θεοῦ ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας μετὰ νηστείας καὶ δακρύων, μίαν νύκτα εἶδεν ὀπτασίαν θαυμαστὴν καὶ παράδοξον, τὴν ὁποίαν ἐκεῖνος μὲν ὡς καθαρὸς καὶ Ἅγιος ἠξιώθη νὰ ἴδῃ, ἐγὼ δέ, ὡς ἀνάξιος καὶ γέμων πάσης ἀκαθαρσίας, φρίττω νὰ διηγηθῶ, εὐλογημένοι Χριστιανοί. Ἐφάνη λοιπὸν εἰς αὐτὸν ὡσὰν νὰ κατῆλθεν ὁ Χριστὸς μετὰ τῶν Ἀποστόλων, ὤ τῆς συγκαταβάσεώς σου, Φιλάνθρωπε Κύριε! καὶ κατὰ τὴν ἀρχιερατικὴν τάξιν ἐτέλεσε τὴν θείαν Μυσταγωγίαν μετ’ αὐτῶν· πλὴν δὲν ἔλεγε τὰς εὐχὰς ὁ


Ὑποσημειώσεις

[1] Περὶ τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου Νύσσης βλέπε ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας τόμῳ Ἰανουαρίου Ιʹ (10).

[2] Τῆς Ὁσίας Μακρίνης τὸν κατὰ πλάτος θαυμάσιον Βίον συγγεγραμμένον ἀπὸ τὸν ἀδελφὸν αὐτῆς Ἅγιον Γρηγόριον Νύσσης βλέπε εἰς τὴν 19ην Ἰουλίου τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Τόμος Ζʹ. Ἐκεῖ βλέπε καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἀδελφῶν τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, τοῦ Ναυκρατίου δηλαδὴ καὶ τοῦ Πέτρου.

[3] Ἡ θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου τελεῖται κατὰ τὰς πέντε πρώτας Κυριακὰς τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, τὴν Ἁγίαν καὶ Μεγάλην Πέμπτην, τὸ Μέγα Σάββατον, τὴν παραμονὴν τῆς τοῦ Χριστοῦ Γεννήσεως, τὴν παραμονὴν τῶν Φώτων καὶ τὴν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου.

[4] Ὁ Μέγας Βασίλειος κατέλιπεν ἡμῖν πολλὰ καὶ σπουδαιότατα συγγράμματα, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν πολυτιμοτάτην καὶ πλουσιωτάτην πηγὴν δι’ ἐκεῖνον, ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ κατανοήσῃ τὴν οὐσίαν τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ νὰ ἐνσαρκώσῃ τὸν ἰδανικὸν τύπον τοῦ καλοῦ Χριστιανοῦ. Τὰ ἔργα τοῦ Μεγάλου τούτου Πατρὸς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ Οἰκουμενικοῦ Διδασκάλου δυνάμεθα νὰ τὰ κατατάξωμεν εἰς δέκα γενικὰς κατηγορίας. Ἤτοι: Αʹ Λειτουργικά. Βʹ Δογματικά. Γʹ Ἑρμηνευτικὰ εἰς τὴν Ἁγίαν Γραφήν. Δʹ Λόγοι εἰς διαφόρους ἑορτὰς Ἁγίων Μαρτύρων. Εʹ Παιδαγωγικά. Ϛʹ Ἠθικαὶ πρακτικαὶ ὁμιλίαι. Ζʹ Ἀσκητικά. (Πρόκειται, κυρίως περὶ συλλογῆς συγγραμμάτων, ἀναφερομένων εἰς τὸ περιεχόμενον καὶ τὴν ὀργάνωσιν τοῦ Μοναχικοῦ βίου. Εἰς τὴν συλλογὴν ὅμως αὐτήν, κατ’ ἐπέκτασιν, ἐξετάζονται καὶ ζητήματα, σχετιζόμενα μὲ τὴν ἐφαρμογὴν εἰς τὸν βίον τῆς κατὰ Χριστὸν Ἠθικῆς). Ὁ Μ. Βασίλειος διὰ τῶν δύο συγγραμμάτων, («Ὅροι κατὰ πλάτος» καὶ «Ὅροι κατ’ ἐπιτομὴν») ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἐξαίρει τὴν ὑπεροχὴν τοῦ Κοινοβιακοῦ συστήματος τοῦ Μοναχικοῦ βίου, ἀφ’ ἑτέρου δὲ διατυπώνει τὰς βασικὰς ἀρχὰς ὀργανώσεως τῶν Κοινοβίων. Θὰ ἠδύνατο κανεὶς νὰ εἴπῃ ὅτι ὁ Μ. Βασίλειος εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχὴν θεμελιωτὴς τοῦ Κοινοβιακοῦ συστήματος, δι’ αὐτὸ καὶ θεωρεῖται ὁ μεγάλος θεωρητικὸς καὶ πρακτικὸς Πατὴρ τοῦ Κοινοβιακοῦ πολιτεύματος. Βαθυτάτη δὲ πρέπει νὰ εἶναι ἡ εὐγνωμοσύνη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Ὀρθοδόξου Μοναχισμοῦ πρὸς τὸν Μ. Βασίλειον διὰ τὴν ὀργάνωσιν αὐτήν. Ηʹ Ἐπιστολαί. Ὁ Μέγας Βασίλειος συνέγραψε, ὡσαύτως, περὶ τὰς 366 ἐπιστολὰς πρὸς διαφόρους καὶ ἐπὶ διαφόρων ζητημάτων. Αἱ ἐπιστολαὶ αὗται ἀποκαλύπτουν «τὴν λεπτότητα τοῦ πνεύματος, τὴν ἔξοχον πολυμάθειαν καὶ τὴν καταπλήσσουσαν πολυμέρειαν τοῦ ἀνδρὸς» καὶ διακρίνονται «οὐ μόνον ἀπὸ ἀπόψεως περιεχομένου, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν χάριν καὶ τελειότητα τοῦ ὕφους» (Πατρολογία Δ. Μπαλάνου σελ. 301). Θʹ Οἱ Κανόνες τοῦ Μ. Βασιλείου. Ἡ Ἁγία Ἕκτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδος περιέβαλε μὲ Οἰκουμενικὸν κῦρος καὶ ὡρισμένας διατάξεις τοῦ Μ. Βασιλείου, περιεχομένας εἰς τὰς ἐπιστολάς του κυρίως καὶ ἀναφερομένας εἰς τὸν καταλογισμὸν διαφόρων ἁμαρτημάτων, ὡς καὶ εἰς τὰ ἐπιβαλλόμενα ἐπιτίμια εἰς τοὺς διαπράξαντας αὐτά. Αἱ διατάξεις αὐταὶ ἀποτελοῦν τοὺς 92 Κανόνας τοῦ Μ. Βασιλείου, ποὺ περιλαμβάνονται εἰς τὸ Ἱερὸν Πηδάλιον. Καὶ Ιʹ Φιλοκαλία. Ὁ Μ. Βασίλειος, ὅταν ἐμόναζεν εἰς τὸν Πόντον, μαζὶ μὲ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον, ἀνθολόγησαν ὡρισμένας σκέψεις ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ Ὠριγένους (τοῦ ὁποίου τὰ συγγράμματα δὲν εἶχον ἀκόμη καταδικασθῆ ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας) καὶ συνέγραψαν τὴν Φιλοκαλίαν.

[5] Βλέπε περὶ τούτου εἰς τὸν Βίον τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἑορταζομένου κατὰ τὴν 25ην τοῦ παρόντος Ἰανουαρίου.

[6] Εἰς τὸν Ἅγιον Βασίλειον 24 Οἴκους ἐποίησεν ὁ Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας πατὴρ Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.