Μαρτυρίου; ὁ Ἀντώνιος· τίς ὁ καταφρονήσας τὰ τοῦ κόσμου πάντα τερπνὰ πρῶτος; ὁ Ἀντώνιος· τίς ὁ πρῶτος κτίτωρ τῶν Μοναστηρίων ἐν τῆ ἐρήμῳ; ὁ Ἀντώνιος. Διὰ τοῦτο μαρτυρεῖ περὶ αὐτοῦ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ὅτι ὕστερον, ἀφ’ οὗ ἐπώλησε τὰ ὑπάρχοντα ὁ Ἀντώνιος, κατεφρόνησε τὴν πόλιν, ἀφῆκε τὴν συναναστροφὴν τῶν πολλῶν, καὶ μὴ εὑρίσκων εἰς τὸν ἔρημον τόπον Μοναστήριον διὰ νὰ προσδράμῃ, εὑρίσκει γέροντά τινα, ὅστις ἐμόναζεν ἐκεῖ πλησίον εἰς τὴν πόλιν, «καὶ ἠξίου τὴν ἔρημον οἰκῆσαι σὺν αὐτῷ», τὸν παρεκάλει νὰ ὑπάγωσι μαζὶ νὰ κατοικήσωσιν εἰς τὴν ἔρημον, καὶ ἐκεῖνος ὁ γέρων δὲν ἠθέλησε, προφασιζόμενος τὸ γῆρας καὶ μάλιστα τὴν συνήθειαν, ὅτι δηλαδὴ ἀκόμη δὲν ἦτο συνήθεια νὰ κατοικῶσιν εἰς τὴν ἔρημον καὶ ἄκουσον τὸ ἴδια λόγια τοῦ Ἀθανασίου: «διὰ τὸ μηδέπω εἶναι τοιαύτην συνήθειαν».

Λοιπὸν εἶναι φανερόν, ὅτι ὁ Ἀντώνιος ἔκαμε πρῶτος αὐτὴν τὴν συνήθειαν· αὐτὸς πρῶτος ὁδηγὸς καὶ διδάσκαλος τῆς ὑψηλῆς ταύτης καὶ οὐρανίου φιλοσοφίας, καθὼς αὐτὸς ὁ ἴδιος ὁ Ἀθανάσιος πάλιν μαρτυρεῖ, λέγων περὶ τοῦ Ἀντωνίου ταῦτα· «Ἔπεισε πολλοὺς ὁ Ἀντώνιος, δηλαδὴ μὲ τὸ ἰδικόν του καλὸν παοάδειγμα αἱρεῖσθαι τὸν μονήρη βίον, καὶ οὕτω λοιπὸν γέγονε καὶ ἐν τοῖς ὄρεσι Μοναστήρια, καὶ ἡ ἔρημος ἐστολίσθη ἀπὸ Μοναχῶν καὶ πάντων αὐτῶν ὡς Πατὴρ καθηγεῖτο». Βλέπεις πῶς Πατὴρ πάντων τῶν Μοναχῶν ὁ Ἀντώνιος; Βλέπεις πῶς αὐτὸς ἐστάθη ἡ πρώτη αἰτία νὰ στολισθῇ ἡ ἔρημος ἀπὸ Μοναστήρια, ἀπὸ Ἀσκητάς, ἀπὸ Ἀγγέλους μὲ σάρκα καὶ αἷμα, ἀπὸ Μάρτυρας χωρὶς αἷμα καὶ αὐτοπροαιρέτους; Λοιπὸν ὁσάκις θεωρήσῃς τὴν δόξαν, τὴν λάμψιν, τοὺς ὕμνους τῶν ἐν οὐρανῷ Ἀσκητῶν, βλέπεις τὴν ψυχὴν τοῦ Ἀντωνίου πλέον λαμπροτέραν, πλέον ἐνδοξοτέραν, ἀνίσως καὶ ἀληθεύει ὅτι τὸ αἴτιον ὑπερβαίνει κατά τι τοῦ αἰτιατοῦ, ἀνίσως καὶ δὲν ψεύδεται ἐκεῖνος ὁ φιλοσοφικὸς κάλαμος, ὅταν γράφῃ, «δι’ ὃ ἕκαστον τοιοῦτον, ἐκεῖνο μᾶλλον τοιοῦτον». Ὁ Ἀντώνιος καθηγητὴς τῶν Μοναχῶν, αὐτὸς αἴτιος τῆς δόξης καὶ φιλοσοφίας ἐκείνων, λοιπὸν ὑπερβαίνει καὶ εἰς τὴν λαμπρότητα ἐκείνους. Ὅστις λοιπὸν εἶδε τὴν ζωὴν τοῦ Ἀντωνίου, βλέπει ὡς μέσα εἰς ἓν κάτοπτρον ὅλην τὴν δόξαν τῶν Ἀσκητῶν.

Θέλεις νὰ ἴδῃς πῶς βλέπει ἀκόμη καὶ τὴν δόξαν ἐκείνων, οἵτινες κατεφρόνησαν τὴν ρίζαν πάντων τῶν κακῶν, τὴν φιλαργυρίαν; ἄκουσον! Ἐπειδὴ ὁ Ἀντώνιος σύντροφον δὲν εὗρε διὰ νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν ἔρημον, ἀποτολμᾷ περιπατεῖ μόνος τὴν ἄβατον ἐκείνην ὁδόν, τὸν βλέπει ὁ ὑπηρέτης πάντων τῶν κακῶν, τρίζει τοὺς ὀδόντας, βρυχᾶται ὡς λέων, δὲν ἠξεύρει μὲ τίνα τρόπον νὰ ἐμποδίσῃ τὸν Ἀντώνιον, μελετᾷ ἓν καὶ ἄλλο,