Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ παραδράμωμεν καὶ τοῦτο· ὅτι μὲ ὅλον ὅτι ἐταλαιπώρει τὸ σῶμα του ὁ Ὅσιος μὲ τόσους κόπους, μὲ παντοτεινὰς ἀγρυπνίας, μὲ ἀναριθμήτους γονυκλισίας, μὲ ἔνδειαν φαγητῶν καὶ τόσας ἄλλας ἀσκήσεις, ψωμὶ μόνον κρίθινον ἔτρωγε καὶ ὕδωρ, ἀλλὰ καὶ αὐτὰ μὲ πολλὴν ἐγκράτειαν, ἐνίοτε δὲ ἔτρωγε καὶ λάχανα ἢ τὰ παρατυχόντα ὄσπρια. Παρ’ ὅλον δὲ ὅτι ἐπάγωνεν ἀπὸ τὴν ψύχραν τοῦ χειμῶνος καὶ ἐκαίετο ἀπὸ τὸ καῦμα τοῦ θέρους καὶ κατετρώγετο ἀπὸ τὰς πολλὰς ψεῖρας, διὰ νὰ ἀφήσω ὅλας τὰς ἄλλας κακοπαθείας, τὰς ὁποίας ἐδοκίμαζεν, ἤτοι τὴν ὁλονύκτιον στάσιν, τὴν ἀκατάπαυστον προσευχήν, τὴν μοναξίαν, τὴν ἐρημίαν, ἡ ὁποία συνηθίζει νὰ τραχύνῃ τὸν ἄνθρωπον καὶ νὰ σκληρύνῃ τὸ ἦθος τῆς ψυχῆς του, παρ’ ὅλα ταῦτα, λέγω, ἂν καὶ ἐστενοχώρει δι’ ὅλων τούτων τὸ σῶμα ὁ Ὅσιος καὶ ἐσκληρύνετο, ὅμως δὲν ἐφάνη ποτὲ σκληρὸς καὶ πικρὸς καὶ λυπηρὸς εἰς κανένα, ἀλλ’ ἦτο χαριέστατος εἰς τὸ πρόσωπον καὶ ἐφαίνετο ἱλαρὸς καὶ ἥμερος εἰς ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἐπήγαιναν πρὸς αὐτόν, φιλεύων αὐτοὺς διὰ σωματικῶν καὶ πνευματικῶν τροφῶν, ἕως ὅτου ἐχόρταιναν, χωρὶς νὰ ὀλιγοστεύῃ, τὸ φαγητὸν τὸ ὁποῖον εἶχε. Τοῦτο δὲ ἔπραττε καὶ ὅταν ἀκόμη δὲν εἶχεν ἄλλο τίποτε, οὔτε ἤλπιζε νὰ λάβῃ, διότι ἐγνώριζεν ὅτι ὁ Θεός, ὅστις τρέφει τὰ κτήνη καὶ τὰ πετεινὰ καὶ τοὺς κόρακας, δὲν θέλει ἀφήσει ἀπρονοήτους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐν ἀληθείᾳ καὶ ἀκαταπαύστως ἐπικαλοῦνται τὸ θεῖον του Ὄνομα.

Ἐπειδὴ δὲ ἐποθοῦσε πολὺ ὁ Ὅσιος νὰ λάβῃ τὸ μέγα καὶ Ἀγγελικὸν σχῆμα τῶν Μοναχῶν, ἠξιώθη καὶ τούτου μὲ θείαν Πρόνοιαν καὶ ἔγινε μεγαλόσχημος, τοιουτοτρόπως: Δύο γέροντες Μοναχοὶ σεμνοπρεπεῖς καὶ ἐνάρετοι, θέλοντες νὰ ὑπάγουν εἰς τὴν Ρώμην, ἐπέρασαν ἀπὸ τὸν Ὅσιον, ὡσὰν νὰ τοὺς ἐξαπέστειλε κανεὶς πρὸς αὐτόν. Ἀφ’ οὗ δὲ τοὺς ἐφιλοξένησε μὲ πολλὴν φιλοφροσύνην ὁ Ὅσιος, τοὺς ἐφανέρωσε τὸν πόθον τὸν ὁποῖον εἶχε νὰ γίνῃ μεγαλόσχημος καὶ τοὺς παρεκάλεσε περὶ τούτου θερμῶς. Οἱ Μοναχοὶ βλέποντες τὸν Ὅσιον, ὅτι ἦτο σκεῦος ἄξιον τοῦ τοιούτου σχήματος, δὲν ἀργοπόρησαν οὐδόλως, ἀλλὰ ἀναγνώσαντες τὰς συνήθεις ἱερολογίας, τὸν ἐνέδυσαν τὸ Ἀγγελικὸν σχῆμα καὶ τὰ σημεῖα τῆς στενῆς καὶ τεθλιμμένης ὁδοῦ, τῆς φερούσης εἰς τὴν ζωήν, ἤτοι τὸν ἕκαμαν μεγαλόσχημον, ὅλοι δὲ ἐχάρησαν εἰς τοῦτο καὶ ὁ Θεὸς καὶ οἱ Ἄγγελοι καὶ οἱ ἄνθρωποι. Ἕνας μόνον ἐλυπήθη πολὺ καὶ ἐφοβήθη, ὁ διάβολος. Διότι ἔβλεπε νέον στρατιώτην τοῦ Χριστοῦ καὶ ἀληθινὸν πολεμιστήν, ὁ ὁποῖος ἐνεδύθη τὰ ἄρματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ἔπνεεν ἀνδρικὸν καὶ γενναῖον φρόνημα, ἑτοιμαζόμενος νὰ πολεμήσῃ τότε κατ’ αὐτοῦ πλέον θερμότερον ἀπὸ τὸ πρῶτον.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.