Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ἐκεῖνα δὲ τὰ ὁποῖα ἔμαθεν, ὅταν εὑρίσκετο ἐκεῖ εἰς τὴν θύραν τοῦ Ὁσίου, ἦσαν τὰ ἑξῆς, καθὼς μόνος διηγεῖτο ταῦτα μετὰ τὴν τελείωσιν τοῦ Ὁσίου· «Ἔμαθον (ἔλεγεν) ἐκεῖ, ὅτι ὁ Ὅσιος ἔκαμνε γονυκλιτὰς μετανοίας καὶ ἐγγίζων τὸ πρόσωπόν του εἰς τὴν γῆν, ἔλεγεν εἰς κάθε μίαν μετάνοιαν τὸ «Ὁ Θεὸς ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»· ἔπειτα, ὅταν ἐθερμαίνετο περισσότερον, ἔβαλλε καὶ περισσοτέρας μετανοίας, ἕως ὅτου ἐξωδεύετο ὅλη ἡ δύναμις τοῦ σώματός του μὲ τὸ νὰ μὴ ἠδύνατο νὰ ἀκολουθῇ εἰς τὴν προθυμίαν τοῦ πνεύματος καὶ οὕτως ἔπιπτεν ὕπτιος (ἀνάσκελα) εἰς τὴν γῆν καὶ ἔμενεν ὥραν πολλὴν ἀκίνητος· ἀλλὰ καὶ ἐκεῖ, χαμαὶ κειτόμενος, δὲν ἔστεκεν ἀργός, οὔτε ἀμελοῦσε ἢ ἐκοιμᾶτο, ἀλλὰ ἐσήκωνε τὰς χεῖράς του ὁμοῦ καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ τὸν νοῦν του εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐβόα ἐκτενῶς τὸ «Κύριε, ἐλέησον»· ἀφ’ οὗ δὲ ἐξεκουράζετο ὀλίγον τὸ σῶμα του, ἐσηκώνετο πάλιν ὄρθιος καὶ προσηύχετο, ἕως ὅτου ἐξημέρωνεν». Αὐτὰ εἶναι ἀπόδειξις τῶν κρυφίων ἀγώνων τοῦ Ὁσίου καὶ τοῦ θερμοῦ ἔρωτος, τὸν ὁποῖον εἶχεν εἰς τὴν ἡσυχίαν.

Μίαν φορὰν ἐπῆγεν ὁ Ὅσιος εἰς φίλον τού τινα ἐνάρετον, ὁ ὁποῖος ἦτο Καθηγούμενος θεοφιλῶν Μοναχῶν, ἀφ’ οὗ δὲ ἐκάθησεν ἐκεῖ τρεῖς ἡμέρας, τοῦ ἦλθε πόθος τῆς ἡσυχίας καὶ τῆς καλύβης του καὶ ἐζήτησεν εὐλογίαν νὰ ἀναχωρήσῃ. Ὁ Ἠγούμενος ὅμως δὲν τὸν ἄφηνε, διότι καὶ ἐκεῖνος ἐπόθει τὸν Ὅσιον καὶ δὲν ὑπέφερε τὸν χωρισμόν του, ὅτι οἱ πόθοι τῶν κατὰ Θεὸν φίλων εἶναι ἰσχυροὶ καὶ δυνατώτεροι ἀπὸ τοὺς πόθους τῆς φύσεως. Καὶ ὁ μὲν Ὅσιος δὲν ἐδέχετο νὰ παραμείνῃ, ἀλλὰ ἤθελε νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν καλύβην του, ὁ δὲ Ἡγούμενος, εὑρίσκων ἀφορμήν, ὅτι ἦτο τότε πλησίον μεγάλη τις ἑορτὴ καὶ ἀναγκαζόμενος ἀπὸ τὸν πόθον, τὸν ὁποῖον εἶχεν εἰς τὸν Ὅσιον, τοῦ λέγει· «Ἕως πότε θὰ ἐναντιώνεσαι καὶ θὰ προτιμᾷς περισσότερον τὴν ἐρημίαν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησιαστικὴν σύναξιν καὶ μάλιστα τώρα ὅπου πλησιάζει ἑορτὴ πάνδημος, τῆς ὁποίας, ἐὰν δὲν ἀκούσῃς τὰ ἱερὰ λόγια καὶ ᾄσματα, θέλεις προξενήσει εἰς τὸν ἑαυτόν σου μεγαλωτάτην ζημίαν;». Εἰς τοὺς λόγους τούτους ὁ θεοφόρος Λουκᾶς μὲ τὴν συνηθισμένην του ἁπλότητα ἀπεκρίθη αὐτολεξεὶ ταῦτα· «Διδάσκαλε, ποιμὴν εὐλογημένε, καλῶς προστάζεις· ὅμως οἱ Κανόνες καὶ αἱ ἀναγνώσεις καὶ ὅλη ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκολουθία πρὸς ποῖον καλὸν φέρουσι τὸν ἄνθρωπον καὶ ποῖος εἶναι ὁ σκοπὸς τούτων;». Ταῦτα ἀκούσας ὁ Ἡγούμενος ἠπόρησε καὶ δὲν εἶχε τί νὰ ἀπολογηθῇ. Ὁ δὲ Ὅσιος, λύων τὴν ἀπορίαν του, εἶπε πάλιν μὲ τὴν ὁμοίαν του ἁπλότητα· «Διδάσκαλε ἀγαθέ, ποιμὴν εὐλογημένε, αἱ ψαλμῳδίαι καὶ ἀναγνώσεις καὶ κάθε ἄλλη Ἀκολουθία ὁδηγοῦν καὶ φέρουν τοὺς ἐναρέτους εἰς τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ,


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.