Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

Ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ἡ καλύβη τοῦ Ὁσίου δὲν ἦτο ἐπιτηδείως κατεσκευασμένη διὰ νὰ τὸν φυλάττῃ καὶ νὰ ἀποθέτῃ εἰς αὐτὴν κανένα πρᾶγμα (διότι αὐτὸς ἐκτὸς ἀπὸ τὸ σῶμα του, τίποτε ἄλλο δὲν εἶχε), ἀλλὰ μόνον διὰ νὰ κρύπτῃ τοὺς ἀσκητικοὺς ἀγῶνας, τοὺς ὁποίους δὲν ἤθελε νὰ γνωρίζῃ κανεὶς ἄλλος, παρὰ μόνος ὁ Θεός. Διὰ νὰ ἐνθυμῆται δὲ πάντοτε τὸν θάνατον, ἔσκαψεν εἰς τὴν καλύβην του λάκκον μακρὺν καὶ ἔμβαινε μέσα εἰς αὐτόν, ὡσὰν εἰς τάφον, καὶ ἁρπάζων ὀλίγον ὕπνον, εὐθὺς ἐσηκώνετο ἐπάνω καὶ ἔλεγε τὸ τοῦ Δαβίδ· «Προέφθασαν οἱ ὀφθαλμοί μου πρὸς ὄρθρον τοῦ μελετᾶν τὸ λόγιά σου» (Ψαλμ. ριη’ 148).

Πῶς δὲ νὰ διηγηθῇ κανεὶς τὴν μεγάλην συμπάθειαν καὶ καλωσύνην τοῦ Ὁσίου τούτου; Ἂν καὶ ἐφανέρωσεν ὁ λόγος πρωτύτερα μερικὰ σημεῖα τῶν ἀρετῶν του τούτων, ὅμως δὲν πρέπει νὰ παραλείψωμεν καὶ ὅτι αὐτὸς ὁ εὐλογημένος εὐσπλαγχνίζετο καὶ εὐεργετοῦσεν ὄχι μόνον τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὰ κτήνη καὶ τὰ πετεινά, ἀλλὰ καὶ αὐτὰ ἀκόμη τὰ φαρμακερὰ ἑρπετά, ἐπειδὴ εἶχε δύο ὄφεις καὶ τοὺς ἔτρεφε πολὺν καιρὸν ὁ ἀοίδιμος, ἐννοῶν ἴσως ἁπλούστερα τὴν ἐντολὴν τοῦ Κυρίου, τὴν λέγουσαν· «Ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ἡμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς» (Ματθ. ε’ 44), ἂν καὶ ὁ Ἅγιος δὲν ἔλαβεν ἀπὸ τοὺς ὄφεις ἐκείνους οὐδέν κακόν· πολλὰς δὲ φορὰς ἔδιδε καὶ εἰς τὰ μικρὰ πτηνὰ τοῦ ἀγροῦ τροφάς· τόσον εὔσπλαγχνος ἦτο ὁ εὐλογημένος, «οἰκτίρων» πάντοτε «καὶ κιχρῶν» ὡς λέγει ὁ θεῖος Δαυῒδ (Ψαλμ. ρια’ 5).

Ἐπειδὴ δὲ ἡ φήμη τοῦ Ἁγίου διεδόθη εἰς ὅλα τὰ μέρη, δύο ἀδελφοὶ ἐπῆγαν εἰς τὸν Ὅσιον καὶ ἀφ’ οὗ ἐφιλοξενήθησαν ὑπ’ αὐτοῦ καὶ ἀπήλαυσαν τὴν γλυκεῖαν του ὁμιλίαν, τοῦ εἶπαν, ὅτι ὁ πατὴρ αὐτῶν, ὅταν ἀπέθνῃσκεν, ἔσκαψε λάκκον εἰς τὴν γῆν καὶ ἔκρυψε τὸ χρυσίον τὸ ὁποῖον εἶχεν, ἐπειδὴ δὲ δὲν ἐγνώριζαν ἐκεῖνοι εἰς ποῖον τόπον τὸ ἔκρυψε, παρεκάλουν τὸν Ὅσιον νὰ τοὺς φανερώσῃ τὸν τόπον μὲ τὸ φῶς τῆς θείας Χάριτος ὅπου ἔχει, διότι ἦσαν πτωχοὶ καὶ ἐστερημένοι τῶν ἀναγκαίων, τὸ δὲ χειρότερον, ὅτι ἐξ αἰτίας τοῦ χρυσίου ἐκείνου ἐμάχοντο μεταξύ των, λέγοντες ὁ εἷς κατὰ τοῦ ἄλλου, ὅτι ἔκλεψε τὸ χρυσίον τοῦ πατρός των.

Ἀκούσας ὁ Ὅσιος ταῦτα, ἐστοχάσθη ἀπὸ ταπεινοφροσύνην ὅτι οὐδὲ ἀπόκρισιν χρειάζονται οἱ λόγοι των, ὅθεν παρευθὺς ἔφυγεν. Ἐκεῖνοι ὅμως, ἔχοντες καλὰς ἐλπίδας περὶ τούτου καὶ ὡσὰν νὰ προέβλεπον καλῶς ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἔμελλε νὰ γίνῃ, ἐπῆγαν εἰς τὸν Ὅσιον διὰ δευτέραν φορὰν καὶ τὸν παρεκάλουν· ὁ δὲ Ὅσιος πάλιν παρῃτεῖτο λέγων, ὅτι εἶναι ἀνάξιος τοιαύτης θείας Χάριτος· ἀλλ’ ἐπειδὴ ἐκεῖνοι


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.