Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

ἱλαρότητα· «Διατὶ ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι θεληματικῶς ἁμαρτάνομεν καὶ παροργίζομεν τὸν Θεὸν ἀπερίσκεπτα, καθὼς ἔκαμεν ὁ Κάϊν πρότερον καὶ ὁ Ἀνανίας καὶ ἡ γυνή του ἡ Σαπφείρα ὕστερον; Καὶ ὁ μὲν Κάϊν ἐπροτίμησε τὴν ἰδικήν του ἀπόλαυσιν περισσότερον ἀπὸ τὸν Θεόν, ὁ δὲ Ἀνανίας καὶ ἡ γυνή του ἔκλεψαν τὰ χρήματα ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἀφιέρωσαν εἰς τὸν Θεόν· ἕνα τοιοῦτον ἴσως ἔγινε καὶ εἰς τὸ ὀψάριον αὐτό, διότι ἡ ἀνθρωπίνη ὑπηρεσία ἐπροτιμήθη περισσότερον ἀπὸ τὸν Θεόν».

Ἀπὸ τοὺς λόγους τούτους τοῦ Ὁσίου ἠννόησεν ὁ ναύκληρος, ὅτι εἶχε προορατικὸν ὁ Ὅσιος καὶ ἐγνώρισε τὴν ἁμαρτίαν τὴν ὁποίαν ἔκαμε καὶ μετενόησεν εὐθὺς διὰ τὴν ἀξιοκατάκριτον διανομὴν τῶν ὀψαρίων, τὴν ὁποίαν ἔκαμε, καὶ ζητῶν συγχώρησιν ὑπεσχέθη νὰ μὴ κάμῃ εἰς τὸ ἑξῆς παρόμοιον· λαβὼν δὲ τὴν συγχώρησιν ἀπὸ τὸν Ὅσιον ἔστρεψεν εἰς τὸν οἶκον του. Ὁ δὲ μαθητὴς τοῦ Ὁσίου, μαγειρεύσας τὸ ὀψάριον, τὸ προσέφερεν εἰς τὸν Ὅσιον ὡσὰν φαγητὸν παμπόθητον· ὁ δὲ Θεός, ὅστις ἐγνώριζεν ὅτι ἀπόλαυσις καὶ τρυφὴ τοῦ Ὁσίου εἶναι ἡ περιποίησις τοῦ πλησίον, ἐξαπέστειλεν ἐκείνην τὴν ὥραν εἰς τὸν Ὅσιον Χριστιανούς τινας, τοὺς ὁποίους βλέπων, εἶπεν εἰς τὸν μαθητήν του· «Τὸ ὀψάριον τοῦτο εἶναι διωρισμένον ἀπὸ τὸν Θεὸν νὰ τὸ φάγουν αὐτοὶ οἱ ἀδελφοὶ καὶ ὄχι ἐγώ· ὅθεν πρόσφερέ το εἰς αὐτοὺς» καὶ οὕτως ἐκεῖνοι μὲν ἔτρωγαν τὸ ὀψάριον, ὁ δὲ Ὅσιος ἐτρέφετο μὲ τὴν πρὸς αὐτοὺς ἀγάπην.

Ἀφ’ οὗ ὁ Ὅσιος διῆλθεν εἰς τὸ ὄρος ἐκεῖνο τὸ λεγόμενον Ἰωάννιτρα ἑπτὰ χρόνους, ἀνεχώρησεν ἂν καὶ μὴ θέλων· διότι ὁ ἄρχων τῶν Βουλγάρων Συμεών, ἀθετῶν τὴν συμφωνίαν τὴν ὁποίαν εἶχε μὲ τοὺς Βυζαντινοὺς βασιλεῖς, ἐκίνησε πόλεμον κατὰ τῆς Ἠπείρου καὶ ἄλλους μὲν ἐφόνευεν, ἄλλους δὲ ᾐχμαλώτιζεν. Ἀπὸ τὸν φόβον λοιπὸν τῶν Βουλγάρων ἄλλοι ἐκλείοντο μέσα εἰς τὰ κάστρα καὶ ἄλλοι ἐπήγαινον εἰς τὴν Εὔβοιαν καὶ εἰς τὴν Πελοπόνησον διὰ νὰ σωθοῦν. Οἱ δὲ χωρικοὶ γείτονες τοῦ Ὁσίου διεπεραιοῦντο εἰς τὰς νήσους, αἱ ὁποῖαι ἦσαν ἐκεῖ πλησίον, ἂν καὶ ὁ φθόνος τοῦ ἐχθροῦ καὶ ἐκεῖ τοὺς ἔφερε εἰς κίνδυνον· διότι ἐνῷ αὐτοὶ, ἐνόμιζον ὅτι εἶναι ἀσφαλεῖς, εὑρισκόμενοι μέσα εἰς πλοιάριον, ἰδόντες αὐτοὺς οἱ Βούλγαροι ἦλθον ἔξαφνα κατ’ αὐτῶν, καὶ σχεδὸν ἐθανάτωσαν ὅλους ἐκτὸς ὀλίγων, οἵτινες ἐσώθησαν κολυμβῶντες. Μετ’ αὐτῶν ἦτο καὶ ὁ Ὅσιος Λουκᾶς, ὁ ὁποῖος εὑρὼν πλοιάριον ἐπῆρεν ὅλους τοὺς συγγενεῖς καὶ γνωρίμους καὶ ἐπῆγεν εἰς τὴν Κόρινθον. Ἐκεῖ εὑρισκόμενος ἐπόθησε νὰ διδαχθῇ μαθήματα διὰ τὴν ἀνάγνωσιν τῶν ἱερῶν λόγων καὶ ἐπῆγεν εἰς τὸ σχολεῖον, ἀλλ’ ὅμως ὀλίγον ὠφελήθη, διότι βλέπων, ὅτι ἀτακτοῦσαν τὰ παιδία, ἀνεχώρησεν ἀπὸ τὸ σχολεῖον, προτιμῶν καλλίτερα νὰ εἶναι πτωχὸς ἀπὸ γνῶσιν, παρὰ νὰ πλουτίσῃ ἀπὸ κακίαν· ἀκούσας δέ, ὅτι εἰς ἐκεῖνα τὰ μέρη ἦτο Στυλίτης τις Ὅσιος, ἔχων πολιτείαν ὑψηλήν, ἐπόθησε νὰ ὑπάγῃ πρὸς συνάντησίν του.


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.