Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν ΛΟΥΚΑ τοῦ ἐν τῷ Στειρίῳ ὄρει τῆς Ἑλλάδος ἀσκήσαντος.

τὸν παρεκάλουν ὥραν πολλὴν καὶ ἔλεγον, ὅτι ἐὰν δὲν εἰσακούσῃ τὴν παράκλησίν των, δὲν ἀναχωροῦν, μόλις καὶ μετὰ βίας, ἐπὶ τέλους, ἀλλὰ καὶ τότε μὲ τρόπον ἐπιτήδειον, ποὺ ἐφαίνετο ὡσὰν νὰ μὴ ἐγνώριζεν, εἶπε πρὸς αὐτούς· «Σεῖς ἀπὸ τὸ τάδε καὶ τὸ τάδε σημεῖον γνωρίζετε τὸν τόπον εἱς τὸν ὁποῖον ἔκρυψεν ὁ πατήρ σας τὸ χρυσίον, διατὶ λοιπὸν θέλετε ματαίως νὰ ἐνοχλῆτε ἐμέ; Καθὼς ἤκουσαν ἐκεῖνοι ταῦτα δὲν ἠπίστησαν, ἀλλὰ ἐπῆγαν παρευθὺς ἐκεῖ ὅπου τοὺς εἶπεν ὁ Ὅσιος καὶ σκάπτοντες εὑρῆκαν ἔργον τὸν λόγον του καὶ παίρνοντες τὸ χρυσίον τὸ ἐμοίρασαν μεταξύ των, τὸ δὲ θαῦμα διεφήμισαν εἰς ὅλους σχεδὸν τοὺς ἐκεῖ εὑρισκομένους ἀνθρώπους.

Μίαν φοράν, κατὰ τὴν ὁποίαν ἦσαν εἰς τὸν Ὅσιον καὶ ἄλλοι ἄνθρωποι, εἶπεν εἰς ἐπήκοον πάντων ὁ Ὅσιος· «Εἷς ἄνθρωπος ἔρχεται πρὸς ἡμᾶς σηκώνων μεγάλον φορτίον καὶ δοκιμάζει κόπον πολύν», ταῦτα δὲ εἰπὼν ἀνεχώρησεν ἀπὸ αὐτοὺς καὶ ἐπῆγεν εἰς τὸ ὄρος. Ἀκούσαντες δὲ ἐκεῖνοι ἐστοχάζοντο ποῖος νὰ εἶναι ἐκεῖνος, ὅστις ἤρχετο βαρυφορτωμένος καὶ ποῖον νὰ ἦτο τὸ φορτίον. Τότε ἰδοὺ καὶ ὁ ἄνθρωπος, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ἔρχεται εἰς αὐτοὺς χωρὶς νὰ βαστάζῃ κανένα φορτίον ἐπάνω του καὶ ἐζήτει τὸν Ὅσιον ἐξ ὀνόματος, ἔλεγε δὲ ὅτι χρειάζεται τὴν βοήθειάν του. Ἐκεῖνοι τότε τοῦ εἶπον νὰ περιμένῃ, διότι πρὸ ὀλίγου ἀνεχώρησεν ἀπὸ αὐτούς, ὁ δὲ ἄνθρωπος ἀνέμενε τὸν Ὅσιον λέγων, ὅτι ἂν δὲν τὸν συναντήσω, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀναχωρήσω. Παρῆλθον, ἐν τῷ μεταξύ, ἑπτὰ ἡμέραι καὶ μόλις καὶ μετὰ βίας ἐξῆλθεν ὁ Ὅσιος ἀπὸ ἐκεῖ ὅπου ἦτο κεκρυμμένος ἐπάνω εἰς τὸ ὄρος καὶ καθὼς εἶδε τὸν ἄνθρωπον, εὐθὺς μὲ ἄγριον βλέμμα καὶ μὲ φωνὴν αὐστηράν, ἀσύμφωνον εἰς τὴν συνηθισμένην του πρᾳότητα, λέγει πρὸς αὐτόν· «Τί ζητεῖς, ἄνθρωπε, καὶ ἔρχεσαι εἰς τὴν ἔρημον; Διατὶ ἄφησες τὰς πολιτείας καὶ ἦλθες ἐδῶ εἰς τὰ βουνά; Διατί ἄφησες Ἀρχιερεῖς καὶ διδασκάλους καὶ πνευματικοὺς καὶ ζητεῖς ἀνθρώπους ἀμαθεῖς καὶ ἐρημίτας; Καὶ πῶς δὲν ἐφοβήθης τὴν θείαν καταδίκην, ὢν ὑπόδικος εἰς τοιαῦτα ἁμαρτήματα;». Ἐκεῖνος ταῦτα ἀκούσας ἐτρομοκρατήθη, ἀπὸ δὲ τὸν φόβον του ἐδέθη ἡ γλῶσσα του καὶ δὲν ἠδύνατο νὰ ὁμιλήσῃ καὶ μόνον ἔκλαιεν. Ὁ δὲ Ἅγιος τοῦ εἶπεν· «Ἕως πότε θὰ σιωπᾷς καὶ δὲν ἐξομολογεῖσαι ἔμπροσθεν εἰς ὅλους τὴν ἁμαρτίαν, φανερώνων τὸν ἄδικον φόνον τὸν ὁποῖον ἔκαμες καὶ κατηγορῶν τὸν ἑαυτόν σου νὰ ἐξιλεώσῃς ὀλίγον τὸν Θεόν;».

Τότε ὁ φονεὺς ἐκεῖνος, βιάζων τὸν ἑαυτόν του καὶ μὲ συχνὸν καὶ κομμένον ἀνασασμόν, μόλις ἠδυνήθη καὶ εἶπεν· «Ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, τί θέλεις νὰ μάθῃς ἀπὸ ἐμὲ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα πρὸ τοῦ νὰ τὰ εἰπῶ ἐγώ, ἔμαθες σὺ ἀπὸ τὴν Χάριν ἡ ὁποία κατοικεῖ εἰς σέ; Ὅμως ἰδού, ὑπακούω εἰς τὴν προσταγήν σου καὶ ἐκθέτω τὸ κακὸν τὸ ὁποῖον ἔκαμα καὶ ὅλους τοὺς παρόντας βάλω μάρτυρας τῆς κρυφῆς μου ἁμαρτίας».


Ὑποσημειώσεις

[1] Πρόκειται περὶ τῆς Ἀμφίσσης, ἀρχαίας πόλεως τῆς Λοκρίδος, κειμένης βορειοδυτικῶς τῶν Δελφῶν καὶ εἰς ἀπόστασιν 20 χ.λ.μ. ἀπ’ αὐτῶν. Κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρξε μία τῶν κυριωτέρων πόλεων τῶν Ὀζολῶν Λοκρῶν. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους κατεστράφη ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῶν Βουλγάρων Σαμουήλ, ἀλλ’ ἀνεκτίσθη λαβοῦσα βραδύτερον τὸ ὄνομα Αὐλών, ὑπὸ τὸ ὁποῖον φέρεται ὡς ἕδρα Ἐπισκοπῆς ὑπὸ τὸν Μητροπολίτην Ἀθηνῶν. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τούτου λέγεται ὅτι προέκυψε τὸ ἔτι καὶ σήμερον ἐν χρήσει Σάλωνα. Κατ’ ἄλλην ἐκδοχὴν προέρχεται ἐξ ἐγκατασταθέντων ἐκεῖ Θεσσαλονικέων (Θεσσαλονικεῖς-Σαλονικεῖς) μετὰ τὴν καταστροφὴν τῆς Θεσσαλονίκης ὑπὸ τοῦ Φιλίππου. Κατὰ νεωτέραν γνώμην ὠνομάσθη Σάλωνας ἐκ τοῦ συχνοῦ σάλου, τὸν ὁποῖον ὑφίσταται λόγῳ τοῦ σεισμογεννοῦς τῆς περιοχῆς. Ἐκ τοῦ ὀνόματος Σάλωνας, τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἐνταῦθα καὶ τὸ ὁποῖον βεβαιοῖ καὶ ἡ τοπικὴ παράδοσις, προέκυψεν ἐπὶ Τουρκοκρατίας τὸ ὄνομα Σάλωνα. Ἅμα τῇ ἀπελευθερώσει τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπεδόθη εἰς αὐτὴν τὸ παλαιόν της ὄνομα Ἄμφισσα καὶ κατέστη ἕδρα τῆς ἐπαρχίας Παρνασσίδος, ἤδη δὲ εἶναι πρωτεύουσα τοῦ νομοῦ Φωκίδος. Ἐνταῦθα τὸ ὄνομα Σάλωνας ἀφέθη ὡς ἔχει ἐν τῷ Χειρογράφῳ, διότι ἀποτελεῖ σημαντικὸν ἀποδεικτικὸν στοιχεῖον περὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς ὀνομασίας τῆς πόλεως.

[2] Πέτρος Α’ βασιλεὺς τῆς Βουλγαρίας (927-968). Ὁ Πέτρος οὗτος ἔχει ἀνακηρυχθῆ ὑπὸ τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος. Περὶ τοῦ πατρὸς αὑτοῦ Συμεῶνος Α’ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ἀχρίδος, τῇ κβ’ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.

[3] Εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο ἀνηγέρθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ἡ γνωστὴ περιώνυμος Μονὴ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ Ἑλικῶνος, πλησίον τοῦ παλαιοῦ χωρίου Στείριον τῆς ἐπαρχίας Λεβαδείας τοῦ νομοῦ Βοιωτίας. Ὅπως ἐν τοῖς προηγουμένοις εἴδομεν καὶ ὅπως ἐν τῇ συνεχείᾳ τῆς προκειμένης Βιογραφίας τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀναφέρεται, ἡ οἰκοδομὴ τῆς Μονῆς ἤρξατο ζῶντος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ἀπὸ τοῦ ἔτους 942 διὰ συνδρομῆς τοῦ Βυζαντινοῦ στρατηγοῦ Κρηνίτου, διοικητοῦ τότε τοῦ θέματος Ἑλλάδος. Κατὰ πρῶτον ἐθεμελιώθη ὑπὸ τοῦ Ὁσίου καὶ ἤρχισεν οἰκοδομούμενος ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, ὅστις ἐπερατώθη μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ὁσίου ὑπὸ πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων. Ὁ Ναὸς οὗτος δὲν σῴζεται σήμερον. Ὁ σήμερον σῳζόμενος Ναός, ὅστις εἶναι καὶ τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, τιμώμενος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ὁσίου, ἀνηγέρθη κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 11ου αἰῶνος. Ὀλίγον βραδύτερον ἀνηγέρθη βορείως αὐτοῦ ὁ πάνσεπτος Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Ὁ Ναὸς τοῦ Ὁσίου εἶναι ὀκταγωνικοῦ ρυθμοῦ, μετὰ τρούλλου, ὁ ἀρχαιότερος καὶ τελειότερος τῶν σῳζομένων ὁμοίων Ναῶν, καὶ πρωτότυπον τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Εἶναι ἀνάλογος πρὸς τὸν Ναὸν τῆς Μονής Δαφνίου Ἀθηνῶν, λίαν ἐπιμελῶς ἐκτισμένος βάσει ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου, τὸ ὁποῖον προσδίδει εἰς αὐτὸν ἐξαιρετικὴν μεγαλοπρέπειαν, ἡ δὲ θαυμασία ἐσωτερικὴ διακόσμησις αὐτοῦ, τὸ μαρμάρινον γλυπτὸν τέμπλον, τὰ ὑπέροχα ἄλλα γλυπτά, τὰ χρυσᾶ καὶ πολύχρωμα μωσαϊκά, οἱ πολύτιμοι λίθοι καὶ ὁ ἐν γένει διάκοσμος αὐτοῦ προσδίδου εἰς τὸν ὅλον Ναόν, ὅστις διετηρήθη ἄθικτος διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν, σπανίαν λαμπρότητα καὶ κάλλος προκαλοῦν τὸ δέος.

Κάτωθι τοῦ Ναοῦ τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ ὑπάρχει κρύπτη τιμωμένη ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Βαρβάρας, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ καὶ ἕτεροι δύο τάφοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς, κατὰ τὴν παράδοσιν, εἶναι τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ Β’, περὶ τοῦ ὁποίου προεῖπεν ὁ Ὅσιος, ὅτι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του θὰ ἀπηλευθεροῦτο ἡ ὑπὸ τῶν Ἀράβων κατεχομένη Κρήτη. Διὰ τὴν πραγματοποίησιν τῆς προρρήσεως ταύτης ὁ αὐτοκράτωρ Ρωμανὸς ἐνίσχυσε διὰ χρημάτων τὴν Μονὴν καὶ συνήργησε σπουδαίως εἰς τὴν ἀνέγερσιν αὐτῆς. Ὁ Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἔχει σχῆμα σταυροῦ καὶ πλουσιώτατον ἐσωτερικὸν διάκοσμον ἀνώτερον τοῦ προηγουμένου.

[4] Παφλαγονία· ἀρχαία χώρα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, περιλαμβάνουσα τὰ βόρεια παράλια αὐτῆς, μεταξὺ τῆς Βιθυνίας πρὸς δυσμὰς καὶ τοῦ Πόντου πρὸς ἀνατολάς. Πρὸς νότον συνώρευε μετὰ τῆς Γαλατίας.